Historia i pszczoły

275 | Kim był Jan Dzierżon?

Ten ksiądz, uczony i pszczelarz na całym świecie nazywany jest ojcem współczesnego pszczelarstwa. Opracował konstrukcję ula z ruchomą zabudową (snozami). Dzięki jego wynalazkowi produkcja miodu znacznie wzrosła, a Lorenzo Langstroth na postawie patentu Dzierżona opracował ramki, których używamy współcześnie. Ponadto Polak odkrył partenogenezę trutni (czyli rozwoju osobnika bez zapłodnienia).

276 | Czy Langstroth znał Dzierżona?

277 | Co zawdzięczamy ­Wandzie Ostrowskiej?

4 lutego 1924 roku przyszła na świat Wanda Ostrowska, pszczelarka o niespożytej energii. Jej kariera i życie były ściśle związane z Technikum Pszczelarskim w Pszczelej Woli, które ukończyła i gdzie nauczała. Miała kilka wspaniałych osiągnięć, m.in. opracowała wielokorpusowy ul, który do dzisiaj wykorzystywany jest w gospodarce pasiecznej, wyprowadziła w procesie hodowli linię pszczół ‚Mazurka’, a także napisała podręcznik „Gospodarka pasieczna”, z którego do dzisiaj korzystają adepci pszczelarstwa. Zajmowała się również projektem zachowawczym pszczoły augustowskiej i była nauczycielem akademickim na Akademii Rolniczej w Krakowie (obecnie Uniwersytet Rolniczy). Zmarła 23 maja 1990 r.

278 | Kto i kiedy wymyślił miodarkę?

279 | Skąd się wzięły nazwy i nazwiska Bartnicki, Bartniki, Barcice…?

Od nazwy zawodu. Dawniej bartnikiem nazywano pszczelarza, który opiekował się pszczołami mieszkającymi w żywym drzewie (czyli barci) z wydrążonymi lub naturalnymi dziuplami. Kłody z pszczołami pozyskiwano z lasu i nazywano je „barciami ściętymi”.

280 | Ile dawniej kosztowały pszczoły?

Chów pszczół w zamierzchłych czasach nie należał do prostych. Rasy żyjące w naszym kraju były agresywne i niezbyt miodne. Tymczasem miód, jako jedyny tak słodki produkt występujący naturalnie w przyrodzie, był obiektem pożądania. Z tych powodów w XV i XVI w. był bardzo drogi. Jedna rodzina pszczela kosztowała od 10 do 20 groszy. Dla porównania: opłata za owcę z młodym wynosiła 3 grosze, a za krowę 16.

281 | Jaki tytuł nosiła pierwsza polska książka o pszczołach?

Najstarszą polską książką dotyczącą pszczelarstwa była „Nauka koło pasiek z informaciey Pana Walentego Kąckiego Anno MDCXII w Komarnie u mnie Jana Ostroroga, wojewody poznańskiego spisana”. Jej pierwsze wydanie pojawiło się w 1614 r. w drukarni Akademii Zamojskiej.

282 | Czy płacono kiedyś miodem?

283 | Jaki był pierwszy ­wizerunek pszczoły?

Najstarszy znany ludzkości obraz pierwszego pszczelarza (czy raczej złodzieja miodu) pochodzi z Walencji (wschodnia Hiszpania) i datowany jest na 8 000 lat. Wykonali go ludzie neolityczni. Przedstawia kobietę odbierającą miód prosto z gniazda. W dłoni trzyma koszyk, a wokół latają owady.

284 | Jak w przeszłości karano ludzi niszczących pasieki?

285 | Czym było klejmo?

286 | Co oznacza słowo łaźbienie?

Łaźbienie to bartnicze, jesienne miodobranie. Bartnik musiał zostawić w barci tyle miodu, by zapewnić pszczołom bezpieczne zimowanie.

287 | Co to leziwo?

288 | Co to szwiepiot i kunne?

289 | Który król jako ­pierwszy nadał prawa bartnikom?

W 1347 roku Kazimierz III Wielki nadał Statuty, czyli zbiory praw, które obejmowały też regulacje dotyczące bartników. Dzięki nim bartnik stawał się wieczystym dzierżawcą boru, czyli około 60 drzew bartnych oraz łąk i łęgów. Prawo bartne nakazywało, by barcie były znakowane herbami borów bartnych – są to jedne z najstarszych polskich znaków identyfikacyjnych. Bartnik mógł handlować drzewami z innymi bartnikami, przekazywać barcie swoim synom, a jego funkcja była dziedziczna. Polska piastowska miała ustalone tak szczegółowe prawa pszczelarskie, ponieważ w dużym stopniu zaopatrywała Europę Zachodnią w miód i wosk. Dlatego dokładnie opisano funkcje i struktury Sądów Bartnych, urzędów bartnych, organizacji bartnictwa i obowiązków bartników (w tym zobowiązania do składania danin). By zostać bartnikiem, trzeba było mieć nienaganną przeszłość. Zawód ten zobowiązywał również do uczestnictwa we wszelkich zgromadzeniach sądowych.

290 | Który papież miał w swoim ­herbie pszczoły?

291 | Czy Karol Darwin lub Albert Einstein naprawdę powiedzieli, że jeśli pszczoły wyginą, ludzkości pozostaną cztery lata istnienia?

Nikt nie ma wątpliwości, że Albert Einstein był jednym z najinteligentniejszych ludzi, jacy stąpali po Ziemi. Jednak trzeba przypomnieć, że nie zajmował się pszczołami, lecz fizyką.

Najstarszym dowodem, który bezpośrednio przypisuje Einsteinowis twierdzenie, iż bez pszczół wymrą rośliny, jest artykuł, który ukazał się w „Canadian Bee Journal” w 1941 r. Pierwotnie „cytat” odbiegał od obecnie znanej nam wersji i brzmiał: „Jeśli dobrze pamiętam, to Einstein powiedział «Usuń pszczołę z powierzchni Ziemi, a za jednym zamachem usuniesz przynajmniej sto tysięcy roślin, które nie przeżyją»”.

Zdanie to najprawdopodobniej ewoluowało z fragmentu książki noblisty, Maurica Maeterlincka „Życie pszczół”, który odnosił się do wymarcia stu tysięcy roślin, jeśli zabraknie tych owadów. Autor nie przypisał tego stwierdzenia konkretnemu „nazwisku”, lecz stwierdził tylko, że „jest to zbadane”. Najprawdopodobniej oparł swój tekst na odkryciach Karola Darwina.

Ewolucjonista rzeczywiście zajmował się pszczołami miodnymi, które przysporzyły mu wielu trudności w badaniach. Jednak i on nie wypowiedział słynnego zdania, chociaż w „O powstawaniu gatunków” podkreślił, że jeśli trzmiele wymrą, uzależnione od nich rośliny również nie przetrwają. Ciekawe czy Darwin zdawał sobie sprawę, że nie tylko gatunki ewoluują, lecz także informacje... Od jego stwierdzenia o zależności ekologicznej trzmiel–kwiat, wnioski naukowca zmieniły niemal całą treść, a w dodatku autora.

W 1965 r. zdaniu wyrosła kolejna kończyna – tym razem we francuskim „La Vie des Betes et l’Ami des Betes”, dodano sławne „4 lata życia” i stwierdzono również, że Einstein wykonał konkretne obliczenia, by to ustalić.

Vincet Valk (z magazynu „Gelf”) rozmawiał z dr. Ronim Groszem, kuratorem izraelskiego Archiwum Alberta Einsteina, który jest ekspertem zajmującym się życiem i pracą wybitnego fizyka. Naukowiec przyznał, że był bardzo zaskoczony, gdy zaczęto cytować zdanie, bo… Einstein nigdy nie wspomniał o pszczołach w żadnym kontekście naukowym.

Popularność zdania wzrastała wraz z pogłębiającym się zjawiskiem CCD (nagłego masowego opuszczenia ula przez pszczoły) i coraz większym zainteresowaniem mediów tym tematem. Dlatego, gdy w 1994 r. w broszurce rozdawanej przez Krajowy Związek Pszczelarzy Francuskich (UNAF) również padł „cytat Einsteina”, gazety to podchwyciły. Fraza pojawiła się na łamach takich gazet jak „Scotsman”, „The Guardian”, „Der Spiegel”, „The Independent” i „International Herald Tribune”.

Całą drogę ewolucji zdania wyśledził i przedstawił Garson O’Toole, autor strony „Quote investigator” zajmujący się śledzeniem pochodzenia cytatów.

292 | Czy w Białym Domu stoi ul?

Co byście zrobili, gdyby prezydent Stanów Zjednoczonych zaproponował Wam, że możecie postawić ule w ogrodach Białego Domu? Nie ma presji, prawda? Pszczelarzem, którego to spotkało, był Charlie Brandts. Mężczyzna postawił pierwszy ul na wypielęgnowanym trawniku w marcu 2009 r.

W każdym sezonie tysiące turystów zwiedza Biały Dom, odbywają się w nim pikniki z udziałem dzieci, a w pobliżu regularnie lądują helikoptery. Dlatego utrzymanie uli w tym miejscu to nie lada wyzwanie! Pełnią one jednak ważną rolę edukacyjną i oczywiście dostarczają miodu do prezydenckiej kuchni.

293 | Czy pszczoły uczestniczyły w wojnach?

294 | Kto rozszyfrował taniec pszczół?

Karl Ritter von Frisch był etologiem – zajmował się dziedziczonym i nabytym zachowaniem zwierząt. On i jego koledzy (Nikolaas Tinbergen i Konrad Lorenz) rozszyfrowali taniec pszczół, za co w 1973 r. dostali Nagrodę Nobla w dziedzinie... Fizjologii i Medycyny za „odkrycia dotyczące organizacji wywoływania jednostkowych i społecznych wzorców zachowań”. Jego pierwsza praca dotycząca tańca pszczół (Aus dem Leben der Bienen) została opublikowana już w 1927 r., ale była krytykowana przez środowisko naukowe.

295 | Czy łacińska nazwa pszczoły miodnej jest poprawna?

296 | Czy królowa pszczół ­mogła być królem?

297 | Jaki jest ulubiony miód Jej Królewskiej Mości?

298 | Który polski artysta wykorzystuje plastry do tworzenia swojej sztuki?

W 2017 roku w Domu Artysty Plastyka w Warszawie pojawiła się wystawa „Miodem płynące”. Można było na niej podziwiać sztukę artysty Stanisława Bracha, który używa porcelany, by zobrazować kruchość pszczelego życia, a także złota i platyny, by dobitniej wyrazić przysługę, jaką oddają nam pszczoły.

Rzeźby Profesora Bracha zostały dwukrotnie nagrodzone złotymi medalami na Międzynarodowym Kongresie Pszczelarskim Apimondia, w 2017 i 2019 roku.

299 | Czy pszczoły były w kosmosie?

Tak i to dwa razy. Najpierw w 1982 r., gdy sprawdzano, jak w stanie nieważkości zachowują się muchy, ćmy i pszczoły oraz dwa lata później, gdy na wahadłowcu znalazł się specjalnie przygotowany ul z „rodzinką” pszczelą składającą się z królowej i 3 400 robotnic.

W komórkach królowa złożyła 30 jajeczek, jednak z nieznanego powodu z żadnego nie wykształciły się pszczoły.

300 | Czy w Polsce znajduje się ­pomnik pszczoły?

Tak. Pomnik stojący w Kielcach przy ulicy Stefana Żeromskiego został ufundowany przez polskich pszczelarzy. Jego autorem jest Stefan Dulny. Znajdują się na nim cztery zdania:

301 | Czy pszczoła miodna mieszkała w USA?

Często powtarza się, że pszczół miodnych nie ma jedynie na Antarktydzie i w Arktyce. Nie każdy jednak wie, że kiedyś nie było ich jeszcze na kontynentach amerykańskich i australijskim. Zapylaniem tamtejszej flory z powodzeniem zajmowały się dzikie pszczoły i inne owady.

John Eliot, tłumacząc Biblię na dialekty Indian, odkrył, że rdzenni mieszkańcy Ameryki nie mają w języku słowa oznaczającego pszczoły, miód czy wosk. Z tego powodu Ciriokezi (plemię Indian amerykańskich) nazwali pszczoły „muchami białego człowieka”.

Jednak, w przeciwieństwie do Ameryk, miód był znany na tym kontynencie. Aborygeni podbierali go pszczołom z rodzaju Trigona.

302 | Od kiedy odymia się pszczoły?

Już w starożytnym Egipcie odymiano pszczoły – świadczą o tym hieroglify odnalezione na ścianach świątyń. Nie wiadomo czy dym był ofiarowany pszczołom jako jałmużna, czy od razu stosowano go świadomie do uspokajania owadów. Jako paliwo do spalania służyły suszone, spalone odchody krów, które podobno działały prozdrowotnie na pszczoły.

303 | Kto jako pierwszy na świecie odkrył, ­dlaczego pszczoły budują komórki w kształcie sześciokąta?

Matematyk, astronom (fan teorii Kopernika), literat (opublikował słynny „Gratis” krytykujący jezuitów), teolog, lekarz, kartograf i geodeta (założył pierwszą w Polsce katedrę geodezji), mówca i socjolog, zrobił doktorat z medycyny w Padwie – kim był ten omnibus? Otóż to Jan Brożek (1585– 1652). Osoby znające się na historii Krakowa, wiedzą, że znajduje się tam ulica jego imienia, a Jagiellońskie Collegium Broscianum zostało tak nazwane na jego cześć (Jan Brożek to po łacinie Joannes Broscius).

Pszczelarzy może jednak zainteresować fakt, że jako pierwszy na świecie rozwiązał zagadkę budowy pszczelego plastra. Obliczył, że aby zapełnić płaszczyznę wielokątami foremnymi muszą to być albo trójkąty równoboczne, albo kwadraty, albo sześciokąty. Jeśli te figury mają ten sam obwód, to największą powierzchnię zajmie sześciokąt. Dlatego pszczoły budują sześciokątne komórki – ponieważ mają największą objętość przy najmniejszym zużyciu wosku.

304 | Czy zwłoki Aleksandra Macedońskiego zakonserwowano w miodzie?

Legenda głosi, że po śmierci Aleksandra Wielkiego 10 czerwca 323 roku przed Chrystusem jego zwłoki zanurzono w... miodzie. Miód miał je zakonserwować aż na dwa lata, bo właśnie tyle czasu upłynęło zanim pogrzebano ciało.

Orszakowi towarzyszył tłum rzemieślników i specjalistów, którzy mieli czuwać nad drogą, a także honorowa eskorta wojskowa. A gdy tylko zbliżali się do jakiegoś miasta, wielkie rzesze ciekawych wylegały im na spotkanie. I tak posuwał się ten niezwykły pochód pogrzebowy, wśród dźwięku dzwonów, lśniąc złotem i purpurą, otoczony tłumami pełnymi nabożnego zachwytu. Kondukt prowadził niejaki Arridajos. (...) Perdikkas powierzył mu przewiezienie ciała Aleksandra do grobu królewskiego w ojczystej Macedonii. Jednak Arridajosa potajemnie pozyskał dla swoich planów Ptolemeusz, który wyszedł uroczyście z wojskiem na spotkanie orszaku pogrzebowego do Syrii”.

Ciało nigdy nie dotarło do ojczyzny Aleksandra i do dzisiaj nie wiadomo, gdzie znajduje się jego grób.

305 | Czy pierwszy wibrator był zrobiony z pszczół?

K192 - 365 faktów o pszczołach - sprawdź dostępność książki w sklepie Pasieki