Tajemnice pszczół
„Niewielu badaczy śledziło tajemnicę zaślubin królowej pszczół, które odbywają się w olśniewającym przestworzu lazurowego nieba.”
Maurice Maeterlinck, Życie pszczół
Niezwykłe i tajemnicze życie pszczół a także jego owoc, czyli miód, którym od niepamiętnych czasów dzielą się one z ludźmi, fascynowały najtęższe umysły kolejnych epok. Sposób rozmnażania się pszczoły miodnej i skomplikowana organizacja życia w ulu nieustannie wymykały się ludzkiemu rozumowi.
Jednym z najstarszych świadectw owych zmagań intelektualnych są strony przyrodniczych dzieł Arystotelesa (384-322 p.n.e.), a zwłaszcza traktat O rodzeniu się zwierząt, w którym z właściwą sobie sumiennością podejmuje on próby rozwiązania zagadki rozmnażania się tych owadów. Porządkując różnorakie teorie na ten temat i nie odrzucając z góry żadnej z nich, stwierdza na początek, że pszczoły albo przynoszą skądś swe potomstwo (w owych czasach dopuszczano możliwość, że owady te znajdują swoje młode w kielichach kwiatów), albo same je rodzą, albo wreszcie część młodych przynoszą a część rodzą.
Wziąwszy pod uwagę wszystkie za i przeciw, odrzuca pogląd, jakoby pszczoły były skądś przynoszone. Gdyby bowiem tak było, młode i tak musiałyby najpierw przyjść na świat w miejscu, z którego potem zabierałyby je dorosłe pszczoły. Istnieją zatem dwie możliwości. Pierwsza, że powstawałyby tam przez samorództwo, ale w takim razie musiałyby pojawiać się nawet wtedy, gdy w okolicy nie byłoby dorosłych pszczół, druga zaś, że rodziłoby je jakieś inne zwierzę. W tym drugim przypadku, powiada Arystoteles, brak jednak jakiegokolwiek rozsądnego powodu, dla którego zwierzę to miałoby rodzić pszczoły, zamiast młodych własnego gatunku.
Rozumując dalej, zauważa, że jeżeli pszczoły same rodzą swoje potomstwo, mogą to czynić albo po uprzedniej kopulacji, albo obywając się bez niej. Przy założeniu, że kopulują dopuszcza trzy możliwości. Pierwsza to taka, że robotnice powstają w wyniku połączenia robotnic z robotnicami, trutnie na skutek związków trutni z trutniami, władcy zaś – władców z władcami (do XVII wieku wierzono, że królowa, czyli matka, jest płci męskiej i nazywano ją królem lub władcą), druga, że wszystkie rodzaje pszczół rodzone są przez władców, trzecia zaś, że pszczoły są potomstwem trutni i robotnic, „bo niektórzy utrzymują, że trutnie są samcami, a robotnice samicami, inni zaś twierdzą, że robotnice są samcami, a trutnie samicami”. To ostatnie przypuszczenie już na pierwszy rzut oka wydaje się Arystotelesowi sprzeczne z logiką, natura bowiem – jak powiada – nie ma zwyczaju wyposażać samic w broń do walki. Jednak i pogląd przeciwny, mianowicie, że trutnie są samicami, a robotnice samcami, nie wydaje mu się bardziej zgodny z rozumem, ponieważ żaden samiec nie zwykł troszczyć się o młode, a robotnice to właśnie czynią.
Możliwość pierwszą, zgodnie z którą robotnice rodzić by się miały ze związków robotnic z robotnicami, odrzuca na tej podstawie, że niemożliwe jest, aby jedne z nich były samicami drugie zaś samcami, bo u wszystkich zwierząt samica różni się od samca. Tego, że wszystkie rodzaje pszczół rodzone są przez władców (matki) zapłodnionych przez trutnie, Arystoteles nie może przyjąć do wiadomości ze względu na skądinąd słuszne obserwacje współczesnych mu bartników, twierdzących, że trutnie, w odróżnieniu od robotnic, powstają nawet wtedy, gdy w ulu owych władców brak. W obliczu tak poważnego świadectwa Arystoteles skłonny jest uznać, że to robotnice wydają na świat trutnie i to bez pośrednictwa kopulacji, co zarazem rozwiązuje problem uzbrojonych niewiast, o których spokojnie może teraz powiedzieć, że „są samicami, bo rodzą, lecz mają w sobie samych – podobnie jak rośliny – organy zarówno samca, jak samicy, i dla tej przyczyny posiadają organ służący im do samoobrony”.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Robert Pucek
Bibliografia
Arystoteles, O rodzeniu się zwierząt [w:] Dzieła wszystkie t. 4, tłum. P. Siwek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993.
Arystoteles, Zoologia [w:] Dzieła wszystkie t. 3, tłum. P. Siwek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992.
B. Latini, Skarbiec wiedzy, tłum. M. Frankowska-Terlecka i T. Giermak-Zielińska, PIW, Warszawa 1992.
M. Maeterlinck, Życie pszczół, tłum.
F. Mirandola, Książka i Wiedza, Warszawa 1958.
W. Bee, The Hive, J. Murray, Londyn 2004.
