Pszczoły w ­kulturze – legendy i ­wierzenia

306 | Co Samson znalazł w padlinie lwa?

„Udał się więc Samson wraz z ojcem swoim i matką do Timny, a gdy się zbliżał do winnic Timny, oto młody lew rycząc stanął naprzeciw niego. Wówczas opanował go duch Pana, tak że lwa rozdarł, jak się koźlę rozdziera, chociaż nie miał nic w ręku. (…) Gdy po jakimś czasie Samson wracał (...) zboczył, by obejrzeć padlinę lwa, a oto rój pszczół i miód znalazły się w padlinie. Wziął go więc do ręki i jadł, a gdy przyszedł do swego ojca i matki, dał im także, aby jedli, nie mówiąc im jednak, że miód zebrał z padliny lwa”. Sdz 14, 5–9.

Izraelici mogą spożywać niektóre gatunki owadów np. cztery gatunki szarańczy (chociaż nie jest to zalecane, bo uczeni w piśmie nie są pewni, o które gatunki dokładnie chodzi). Natomiast pszczoły są niekoszerne.

307 | Co przeskrobał Aristajos?

Ta postać z mitologii greckiej mogłaby stać się symbolem masowego wymierania pszczół. Dlaczego? Śpieszę z wyjaśnieniami.

Gdy bogowie dowiedzieli się, co zrobił patron sadów, zabili wszystkie pszczoły. By przebłagać nieśmiertelnych, mężczyzna złożył ofiarę z wołów. Z rozkładającego się trupa powstał rój pszczół.

308 | Czy pszczoły to łzy bóstwa?

309 | A czy pszczoła to bóg?

310 | Czy pszczoła pomogła stworzyć ludzi?

Gdy nastał świat, a cała planeta była pokryta wodą, pojawił się na niej bohater o imieniu Mantis. Ruszył on w podróż, by dowiedzieć się, jaki jest cel wszelkiego życia. Poprosił pszczołę, aby go prowadziła. Zbieraczka poniosła go nad ciemnymi, spienionymi wodami Ziemi. Po wielu dniach poszukiwania lądu osłabła z zimna i trudów podróży. Zdawało się jej, że Mantis staje się coraz cięższy.

311 | Od kogo pszczoła ­dostała żądło?

Jest to tłumaczenie starożytnej, rzymskiej legendy sporządzone przez Townsenda w 1867 r. Tłumacz wysnuł też morał: „Złe życzenia, jak kurczaki, wracają do domu, by się usmażyć”. Czyli po prostu: uważaj, gdy życzysz komuś źle, bo sam możesz skończyć tak samo.

312 | Gdzie rozmawia się z pszczołami?

Według Celtów pszczoły miały wielką wiedzę i były posłańcami między zaświatami a rzeczywistością, przynosząc wieści od bogów. Na zachodnich wyspach Szkocji uważano, że pszczoły mają pradawną wiedzę druidów. Górale wierzyli też, że podczas snu lub transu dusza opuszcza ciało, przybierając kształt pszczoły. Te wierzenia dostosowano do chrześcijaństwa, dlatego pojawiły się legendy szkockie i angielskie mówiące, że pszczoły głośno „buczą” w Wigilię o północy. Natomiast w Kornwalii ule z pszczołami mogły być przenoszone tylko w Wielki Piątek – o czym pszczelarz musiał je poinformować wcześniej.

Na terenie całej Europy przez bardzo długi czas uważano, że pasieki muszą znajdować się przy kościele, tak by dochodziło do niej bicie kościelnego dzwonu. Podobno to właśnie jego dźwięk miał skutecznie powstrzymywać rojenie pszczół.

313 | Czym jest rojnica?

314 | Jakie były pszczelarskie ­wierzenia polskie?

315 | Czy miód jest wykorzystywany do ­dzisiaj w rytuałach ślubnych?

Różnorodność rytuałów ślubnych jest niezliczona. Nawet w Polsce, w zależności od regionu, ceremonie i wesela będą się od siebie różniły czy to przebiegiem, czy oprawą.

To ładny symbol, który czasami przekrada się do wesel zachodnich. Kto wie? Może pokuszą się na niego pasjonaci pszczelarstwa?

316 | Które boginie rzymskie i greckie były związane z pszczołami?

Istnieje wiele legend mówiących o nimfie Mellisie, ale ja przytoczę tutaj tę, która ma związek z pszczołami. Podobno to ona karmiła małego Zeusa mlekiem kozy (zapewne Amaltei) i miodem, gdy ukrywał się przed swym ojcem, Kronosem.

Gdy tytan dowiedział się o poczynaniach nimfy, wściekł się i zmienił ją w dżdżownicę. Na szczęście ta historia ma dobre zakończenie. Wdzięczny Zeus nie mógł przywrócić Mellisie ludzkiej formy, ale udało mu się zamienić ją w pszczołę.

W rzymskim panteonie bóstw znajdowała się również Mellona, która decydowała o zbiorach miodu (tak jak Pomona opiekowała się jabłkami a Bubona bydłem). Potnia to jedna z najstarszych bogiń świata. To minojska bogini-matka, ucieleśniająca siły natury, życia i śmierci. Jej symbolem była pszczoła. W klasycznej Grecji imieniem Potnia określano też Demeter, Artemis, Atenę i Persefonę, czasem również Gaję.

317 | Czy pszczoła tka?

318 | Czym jest bugonia?

Jest to określenie pochodzące z obszaru śródziemnomorskiego i oznacza rytuał, który miał na celu stworzenie nowych rojów pszczół – niestety nie będzie chodziło o starożytny sposób dzielenia rodzin, czy produkcji odkładów i pakietów.

319 | Jak brzmi mit o ­miodzie tualang?

To pytanie wiąże się z pytaniem 217. (Jaki jest najdroższy miód na świecie?), bo dotyczy jednego z najdroższych miodów na świecie i sposobu jego pozyskiwania.

Legenda głosi, że służąca Hitam Manis (zwana również „ciemną słodyczą”) zakochała się w synu sułtana. Chociaż mężczyzna odwzajemniał jej miłość, to nie mogli być razem, ponieważ ona wywodziła się z pospólstwa.

Jednak gdy wiadro opadło na dół, służący odkryli, że w środku znajduje się rozczłonkowane ciało mężczyzny i usłyszeli głos, mówiący, że książę popełnił świętokradztwo, używając do miodobrania metalu, który zabił Hitam.

320 | Skąd się wzięła nazwa ­miesiąc miodowy?

W literaturze możemy znaleźć kilka etymologii tego terminu. Jedna podaje, że nowożeńcy pili miód pitny przed swoją nocą poślubną, by wprawić się w wesoły nastrój, druga, że miód pitny konsumowało się przez trzydzieści dni od wesela. Obecnie odrzuca się oba źródłosłowy, a raczej sugeruje, że miesiąc po ślubie to najmilszy czas dla nowożeńców, słodki niczym miód.

321 | Który bóg nosił zbroję z pszczół?

Bhramari to inkarnacja Parvati i Shakti, która jest pierwotną kosmiczną energią. Nazywana jest „boginią pszczół” lub „boginią czarnych pszczół”, jednak związana jest nie tylko z owadami wytwarzającymi miód, lecz również z osami i szerszeniami, które trzymają się jej ciała. Jej imię powstało od hinduskiego słowa „Bramari” oznaczającego pszczołę. Przedstawiana jest dzierżącą w czterech rękach buławę, trójząb, miecz i tarczę.

Tak bogini pszczół uratowała bogów.

322 | Czy Majowie czcili boga pszczół?

To zależy, których pszczół. Majowie żyli na kontynencie północnoamerykańskim, a jak wiemy z pytania 301. (Czy pszczoła miodna mieszkała w USA?), pszczoła miodna tam nie bytowała.

Majowie czcili boga Ah-Muzen-Caba (Ah Muu Zen Caab), który najprawdopodobniej był również inną formą Zstępującego czy też Nurkującego boga. Był przedstawiany jako nurkująca postać (czyli głową w dół) i zwykle trzymał coś w dłoniach. Możliwe, że jego „spadająca” z niebios pozycja symbolizowała deszcz, ożywiający ziemię, ale inna teoria głosi, że reprezentował Wenus, która u Majów była synonimem... wojny, narodzin i odrodzenia. Poza tym łączono go z pszczołami.

W gnieździe jest podział pracy. Połowa zbieraczek dzieli się na zbieraczki nektaru, pyłku, miodu i żywicy, a pozostałe zbierają wszystkie ww. pożytki. Przy czym zbieraczki nektaru żyją tylko trzy dni, natomiast pyłku są aktywne trzy godziny dziennie i dożywają 12 dni. Sumarycznie zarówno zbieraczki pyłku, jak i nektaru wykonują tyle samo lotów – nie wiadomo jednak, dlaczego wykształciły taki podział pracy.

Kolejną ciekawostką jest to, że królowa, składając jajo, szturcha robotnicę czułkami, dając jej znać, że musi złożyć przy jajeczku trochę pokarmu dla larw.

K192 - 365 faktów o pszczołach - sprawdź dostępność książki w sklepie Pasieki