Ule i ­technologia

169 | Który ul wykorzystuje ­temperaturę do walki z warrozą?

W 2016 r. czeski naukowiec Roman Linhart z Uniwersytetu Palackiego w Ołomuńcu, postanowił zbudować ul, który wykończy Varroa. Razem z zespołem studentów stworzył Thermosoral hive, czyli nowoczesny ul do całorocznego użycia. Zaprojektowano go tak, by ogrzewać rodnię, wykorzystując do tego energię słoneczną. Temperatura w korpusie jest podnoszona przez ok. 2 godziny do 42–47°. Jest to zakres, którego nie tolerują rozwijające się roztocza i taka „termoterapia” podobno likwiduje 100% populacji Varroa destructor w ulu. Kontrola ciepłoty ula jest sterowana komputerowo z dużą precyzją. Jednocześnie producent przekonuje, że utrzymanie wysokiej temperatury gniazda, nie szkodzi rozwijającym się pszczołom.

170 | Co to jest snoza?

171 | Co to ul ­Apostoly’ego?

Natomiast podobne ule wykorzystywane są w Afryce, ponieważ łatwo je zbudować z szerokich desek i można je wygodnie wieszać na drzewach.

172 | Czym różnią się ramki ­hoffmanowskie od zwykłych?

Aby pszczoły odpowiednio zabudowały ramki umieszczane w ulu, bardzo ważne jest zachowanie odpowiednich odstępów między nimi. W tym celu pszczelarz:

1. Stosując ramkę zwykłą:

a) między górnymi listewkami zwykłych ramek umieszcza tzw. beleczki odstępnikowe,

b) do bocznych listewek ramek przybija odstępniki, czyli małe elementy dystansujące wykonane najczęściej z plastiku,

c) ustawia ramki przy użyciu specjalnego grzebienia.

2. Stosuje ramkę hoffmanowską, której boczne listewki w górnej części są rozszerzone obustronnie od 5 do 35 mm (trochę przypominają wzór kamertonu lub kieliszka do szampana). Jest to sposób na zapewnienie odstępów między plastrami bez użycia dodatkowych elementów.

Ramka zwykła/hoffmanowska.

Oba rodzaje ramek mają swoich zwolenników i przeciwników. Wśród zalet ramek hoffmanowskich wymienia się wygodę użytkowania (mniej elementów podczas obsługi ula), co znacznie przyspiesza pracę. Wykorzystywane są zwłaszcza w gospodarce wędrownej, ponieważ ramki się nie przesuwają i nie zgniatają pszczół. Ich wadą natomiast jest cena – ramki hoffmanowskie zazwyczaj są droższe od klasycznych.

173 | Gdzie mieszkają dzikie ­pszczoły miodne?

Naturalnym środowiskiem bytowania pszczół miodnych jest las. Wybierają do osiedlania stare dziuple i spróchniałe drzewa. Gniazdują również w szczelinach skalnych. Jednak ponieważ obecnie w kniejach wymiana drzewostanu jest bardzo intensywna, ten gatunek owada w stanie dzikim praktycznie nie istnieje. Obecnie w Polsce coraz bardziej popularne staje się bartnictwo, którego celem jest przywrócenie pszczół miodnych do ich naturalnego środowiska. Lasy Państwowe w 2018 r. rozpoczęły projekt „Pszczoły wracają do lasu” mający za zadanie ponowne osiedlenie tego gatunku w kniejach.

174 | Co to jest stebnik?

Stebniki to zimowe przechowalnie uli z pszczołami. Zazwyczaj znajdują się w budynkach lub piwnicach. Najczęściej wykorzystywane są w krajach o bardzo mroźnych zimach. Temperatura w takim miejscu nie powinna być wyższa niż +4°C, a wilgotność powietrza nie przekraczać 85%. Dzięki przechowywaniu w pomieszczeniach osyp zimowy jest mniejszy, zmniejsza się też zużycie zapasów.

175 | Czym jest kitołapka?

Kitołapka to inaczej poławiacz propolisu. Mają różny wygląd, ale jedną wspólną cechę – są płaskie i mają bardzo dużo dziurek lub szparek o szerokości 3–4 mm, przez które pszczoły nie są w stanie się przecisnąć, a nie są na tyle duże, by robotnice poszyły je woskiem. Dzięki temu pszczelarz może pozyskiwać propolis, po prostu wyciągając kitołapkę z ula i wkładając ją do zamrażarki. Zmrożony propolis staje się kruchy i stosunkowo łatwo wypada z dziurek.

176 | Co to są ­repelenty?

Repelenty to substancje odstraszające owady – nie tylko pszczoły. W przypadku pszczelarstwa jedną z technik wypędzania pszczół z miodni podczas przygotowania do miodobrania, jest wykorzystanie aldehydu benzoesowego. Związek ten odstrasza pszczoły, nie wykazuje szkodliwości ani dla pszczół, ani dla człowieka. Stosuje się go najczęściej w dużych pasiekach, ponieważ działa bardzo skutecznie i szybko. Nasączony aldehydem benzoesowym nośnik np. ścierkę kładzie się na miodni, z której pszczelarz chce pobrać ramki z miodem. Odstraszone owady schodzą niżej.

W magazynach plastrów czy miodu czasami stosuje się repelenty, by odstraszyć barciaki i gryzonie.

177 | Dlaczego ważne jest ­zachowanie ­stałych odstępów między ­częściami w ulu?

Obecny wygląd ula to skutek setek lat obserwacji, analiz i doświadczenia pokoleń pszczelarzy. Chociaż trzeba przyznać, że potężny wpływ na ostateczne ustalenie tych wartości miał Jan Dzierżon. Odległości między ramkami, ramkami a ścianami, powałką i dennicą ula są stałe. Odróżniamy odstęp nadramkowy, czyli centymetrowy odstęp między górnymi beleczkami ramek gniazdowych a dolnymi beleczkami ramek nadstawkowych, odstęp podramkowy, między dolną listewką ramek a dennicą ula, która wynosi 2 cm (chyba że pszczelarz stosuje dennice wysokie). Odstęp między bokami ramek a ścianą ula wynosi 7,5 mm. Wartości te są stałe, ponieważ mniejsze przestrzenie są zapełniane przez pszczoły propolisem, a większe dziką zabudową woskową.

178 | Po co ­ważyć ul?

Wagi do ula wykorzystywane są głównie w pasiekach towarowych. Stosuje się je, by ocenić przyrost miodu w ciągu doby oraz siłę rodziny. Wagi zazwyczaj stawia się tylko pod jeden ul w pasiece tzw. ul kontrolny, który obrazuje, jak przebiega dany sezon i czy pożytek, na który wywieźliśmy rodziny, przynosi dostateczny dochód. Ważenie powinno być przeprowadzane wieczorem, gdy wszystkie pszczoły wróciły do ula.

179 | Co w pasiece robią pnie?

180 | Po co pszczołom kołpak?

Na pewno nie do samochodów (żart).

Kołpaki to nakrywki do podawania matek lub ich izolacji. Mogą być okrągłe lub prostokątne. Jedną ze stron wciska się w plaster. Nie są one klateczkami, ponieważ trwale odcinają matkę od reszty pszczół (nie mają ciasta) i miejsca do wyjścia.

181 | Co to jest ­kószka?

Kószka lub koszka zwana jest również bezdenkiem. To ul w kształcie naparstka, zazwyczaj wykonany z plecionej słomy. Konstrukcja nie ma dna, więc musi być ustawiona na płaskim, twardym podłożu. Jest to jeden z najstarszych typów gniazd dla pszczół tworzonych przez człowieka. Wykorzystywany był już w starożytnym Egipcie.

182 | Co w pasiece robi król?

183 | Ciepła i zimna zabudowa ula – co to oznacza?

Są to sposoby ułożenia plastrów w ulu, które powodują różną wentylację ula, a w konsekwencji odmienną temperaturę. Zimna zabudowa polega na ułożeniu ramek prostopadle do wlotka, a ciepła – równolegle. Ta druga utrudnia wentylację gniazda, ponieważ powietrze wtłaczane do środka przez robotnice, natrafia od razu na barierę w postaci plastra. W przypadku zabudowy zimnej powietrze natychmiast dostaje się do uliczek między plastrami i jego przepływ jest płynny. W Polsce zwykle stosuje się zabudowę zimną.

184 | Dlaczego ramka jest prostokątna i czy każda ma taki sam wymiar?

Tak naprawdę ramki są prostokątne, żeby pszczelarzowi było wygodniej obsługiwać rodzinę. W naturalnych warunkach plaster pszczeli przybiera półkolisty kształt. Dzięki zastosowaniu ramek, węzy i zachowaniu odpowiednich odległości między częściami pszczelarz może wyjmować plastry swobodnie z ula (nie przylegają do ścian gniazda), a następnie wkładać je do wirówki – zamknięte w ramach plastry są stabilne i nie wyłamują się łatwo.

185 | Czy leżaki służą pszczołom do odpoczynku?

Wbrew pozorom pszczoły znajdują czas na odpoczynek, jednak trzeba przyznać, że nie należą do najbardziej leniwych istot na Ziemi. Nawet w nocy w ulu panuje nieustanny ruch. Jednak prawdą jest, że w pasiece można znaleźć leżaki. Chodzi o typ uli, w których miodnia i rodnia tkwią obok siebie, w pozycji horyzontalnej. Leżak jest polecany dla osób borykających się z chorobami kręgosłupa, ponieważ nie trzeba dźwigać ciężkich korpusów. W ulach stojakach elementy spoczywają jeden na drugim.

186 | Czym jest miodarka?

Miodarka to urządzenie do wydobywania miodu. Wypełnione bursztynowym produktem plastry (bez czerwiu!) odsklepiane są za pomocą widelca lub noża pszczelarskiego i wkładane do umocowanych na wirniku „koszyków”, znajdujących się w bębnie. Wirnik wprawiany jest w ruch (ręcznie lub przy pomocy silnika). Pod wpływem siły odśrodkowej miód wypływa z komórek, osadza się na ścianach bębna, spływa i gromadzi na dnie. Jest odprowadzany przez zawór.

Wyróżniamy trzy typy miodarek: diagonalne, radialne i kasetowe, różniące się położeniem koszy lub kaset. Diagonalne są skonstruowane tak, że plastry ułożone są po obwodzie wirnika i miód wypływa tylko z ich strony zewnętrznej. Dlatego wirowanie wymaga dwukrotnego odwrócenia plastrów o 180°. W tym typie istnieje większe ryzyko wyłamania plastrów.

Koszyki w miodarkach radialnych ułożone są jak szprychy w rowerze. Dzięki temu miód wypływa równocześnie z obu stron plastrów.

Miodarka kasetowa zawiera kasety, które zmieniają swoje położenie, w zależności od kierunku obrotów wirnika. Plastry wirowane są tak jak w miodarce diagonalnej, najpierw z jednej, a po zmianie kierunku, z drugiej strony.

187 | Gdzie w ulu znajduje się toaleta?

188 | Czy przegonka służy do ­przeganiania pszczół?

W rzeczy samej! Przegonki zazwyczaj stosowane są przed miodobraniem. Są to urządzenia, które działają na zasadzie zaworu jednostronnego i umożliwiają pszczołom przechodzenie tylko w jednym kierunku. Zakładając przegonkę między rodnią a miodnią pszczelarz po 24 godzinach może przystąpić do miodobrania, gdyż ma pewność, że na plastrach z miodem nie ma pszczół.

189 | Po co izolować pszczoły?

Owszem, bywa, że pszczoły wymagają odizolowania. Pszczelarze stosują kilka rodzajów izolatorów, które mają za zadanie oddzielić część plastra z pszczołami lub kilka plastrów z robotnicami, w celu uzyskania larw o określonym wieku, potrzebnych w procesie wychowu matek.

Królową zamyka się w izolatorze na ok. dobę, a później jest z niego wypuszczana. Izolatory stosuje się również do ograniczenia czerwienia matek oraz odseparowania czerwiu trutowego, by wychować samce o znanym wieku, które dostarczą nasienie do prac hodowlanych. Izolatory zazwyczaj są zrobione z krat odgrodowych i mają kształt prostopadłościanów.

Istnieją też inne rodzaje tych urządzeń np. kołpaki czy klateczka do poddawania matek o kształcie lokówki lub klocka (klateczka Zendera lub EG ).

190 | Pszczoła za kratami – czym jest krata odgrodowa?

Krata odgrodowa jest wykonana z drutu (gdy używa się jej w leżakach) lub z winiduru (w stojakach). Ich wspólną cechą jest to, że mają otworki o szerokości 4,3 mm, przez które matka pszczela i trutnie nie są w stanie się przecisnąć, za to robotnice – owszem. Krata umieszczana jest między rodnią a miodnią, by nie dopuścić do przedostawania się królowej do miejsca gromadzenia miodu, bo mogłaby tam składać jajeczka.

191 | Skąd się biorą pszczoły w ulu?

Niektórzy pszczelarze spokojnie czekają, aż w ulu zagnieździ się rój. Jednak nadzieja jest często płonna. Zresztą pszczoły, które przyleciały, mogą być chore, leniwe i agresywne. Dlatego nie jest to dobry sposób pozyskiwania nowych rodzin.

Skąd zatem zazwyczaj biorą się pszczoły w ulu? Zawodowi pszczelarze, którzy dbają o swoje pasieki, po prostu zakupują odkłady lub pakiety.

192 | Czy pszczoły mają w gnieździe ­klimatyzację?

Schładzanie ula polega na jego prawidłowej wentylacji. Pszczoły europejskie ustawiają się głową w kierunku wejścia do gniazda i szybko poruszają skrzydłami, by usprawnić przepływ powietrza. Innym sposobem obniżenia temperatury jest rozprowadzanie wody przez robotnice na częściach ula, która parując, obniża temperaturę, a także zabezpiecza larwy i jaja przed wysychaniem. Ponadto na powierzchni języczków mają warstewkę wody, która przyczynia się do schładzania otoczenia. Jeśli jest za gorąco, to robotnice opuszczają gniazdo i zawiązują kłąb (tzw. brody) w okolicach wylotka.

193 | Jak zbudowany jest nowoczesny ul?

Zacznijmy od podstaw, czyli dennicy (dna ula). W sprzedaży znajdują się dennice wysokie i niskie, które pszczelarze stosują w zależności od tego, jakie efekty chcą osiągnąć i czego wymagają ich rodziny pszczele. Najczęściej w dennicy znajduje się wylotek (zwany również wlotkiem lub oczkiem), czyli wejście do ula. Nad dnem znajduje się pierwszy korpus, czyli „pudło”, w którym żyją pszczoły. Ta część nazywana jest rodnią, ponieważ w niej znajduje się matka pszczela składająca jajeczka. Tutaj wychowywane są larwy i czerw.

194 | Jak łowi się pyłek?

Chociaż brzmi to dziwnie, pszczelarze rzeczywiście łowią pyłek – mają do tego nawet specjalnie zaprojektowaną „sieć” tzw. poławiacz pyłku.

195 | Czy istnieje ul, który opróżnia się sam?

Cedar Anderson to australijski pszczelarz, który podczas wyjątkowo upalnego i trudnego miodobrania doszedł do wniosku, że musi być o wiele prostszy sposób na pozyskiwanie miodu. Razem z ojcem Stuartem chcieli ułatwić proces pozyskiwania patoki. Ostatecznie skonstruowali ul, w którym w miodni umieścili sztuczne plastry – i nie chodzi tylko o plastikową węzę, jaką czasami spotyka się w gniazdach, lecz o całe struktury plastrów. Jest ich sześć w miodni.

196 | Co oznacza ­słowo ­pasieka i toczek?

K192 - 365 faktów o pszczołach - sprawdź dostępność książki w sklepie Pasieki