Inne ­ciekawostki

343 | Pożyteczne mikroorganizmy – co siedzi w jelitach pszczół?

Bakterie zasiedlające nasze jelita określane są czasem mianem drugiego mózgu, ponieważ mikroby mogą znacząco wpływać na nasze zachowanie. Reagują, gdy odczuwamy stres, pomagają walczyć z mikroorganizmami chorobotwórczymi i trawić pokarm. Flora bakteryjna rośnie i zmienia się razem z nami. Kondycja mikroflory wpływa na nasz nastrój – może wprawiać w stany depresyjne lub lękowe. Zdrowa dieta, czyste powietrze i sport pozytywnie wpływają na bakterie w naszych jelitach. Dlatego, jeśli mamy zjazd psychiczny, możemy zacząć od zmiany sposobu odżywiania. Jednak jeśli to nie pomoże, powinniśmy udać się do specjalisty (depresji niestety nie leczy się spacerami, słońcem i czekoladą).

Dodanie probiotyków do diety pszczół powodowało spadek śmiertelności osobników chorych. W badaniach przeprowadzonych w Arabii Saudyjskiej grupa larw A. mellifera, którym nie podawano probiotycznych szczepów bakterii, miała najwyższą śmiertelność wynoszącą 86,67%, podczas gdy w grupie suplementowanej wartość ta wynosiła zaledwie 26,67%. Wyniki były ściśle zależne od szczepu bakterii wykorzystanego w doświadczeniu.

Larwy były zarażone zgnilcem złośliwym. Najniższa śmiertelność występowała w grupie, której podano szczep bakterii kwasu mlekowego Lactobacillus kunkeei. Bakterie kwasu mlekowego produkują kwasy organiczne, substancje antybakteryjne, nadtlenek wodoru, diacetyl, benzoesan sodu, bakteriocyny i białka o domniemanych działaniach antybakteryjnych. Te wszystkie substancje chronią symbionta bakterii (pszczołę) przed patogenami.

W powyższych badaniach przeprowadzonych w Arabii Saudyjskiej ustalono, że największe działania probiotyczne dla larw pszczół miały Lactobacillus kunkeei i Bacillus licheniformis. Niezłe wyniki dała też suplementacja bakteriami Fructobacillus Fructosus i laseczki siennej Bacillus subtilis. Inne bakterie takie jak Proteus mirabilis, E. Kobei i M. morganii nie wykazały prozdrowotnych właściwości.

344 | Czy telefony komórkowe ­zabijają pszczoły?

Nie. Skończmy z tą propagandą. Pola generowane przez telefony komórkowe nie mają takiego działania.

Norman Carreck z Uniwersytetu w Sussex stwierdził, że badanie Szwajcarów było „interesujące”, ale nie udowodniło, że telefony komórkowe powodują CCD. „Jeżeli kopniesz ul albo po prostu otworzysz go podczas przeglądu, dostaniesz dokładnie takie same rezultaty w zaniepokojeniu rodziny” powiedział Carreck „a w USA wiele przypadków CCD miało miejsce w kompletnej głuszy, gdzie nawet nie ma zasięgu linii komórkowych”.

345 | Które produkty nie ­powodują próchnicy?

Miód i gorzka czekolada podobno nie wywołują próchnicy. Ten drugi produkt często w ponad 80% składa się z antybakteryjnego kakao. Zawarta w nim teobromina wspomaga remineralizację szkliwa i pod tym względem ma lepsze właściwości niż fluor. Rzeczywiście badania potwierdzają korzystne właściwości gorzkiej czekolady na szkliwo.

Otóż... nie.

346 | Czy kwiat może doprowadzić do zabójcy?

Palinologia w wolnym tłumaczeniu z greckiego to „nauka o pyle” zajmująca się rozpoznawaniem pyłków roślin, spor grzybów, porostów i mchów. Wbrew pozorom przydaje się nie tylko biologom, lecz również kryminologom podczas badania miejsca zbrodni. Tropiąc przestępców, ważna jest także umiejętność rozpoznawania tkanek roślin, ponieważ te najdrobniejsze szczegóły (w przenośni i dosłownie) mogą mieć wpływ na ujęcie mordercy lub innego zbrodniarza.

347 | Czy tylko pszczoły ­produkują miód?

Brachygastra mellifica

Nektar z nocnych kwiatów zbierają też osy Apoica flavissima, karmiąc nim królową i larwy. Nie tworzą jednak miodu. Oczywiście samo pobieranie nektaru przez osy i jego spożywanie nie jest niczym niezwykłym – nasze rodzime gatunki też tak robią. Natomiast A. flavisima żyjąca w Brazylii jest na tyle interesująca, że warto o niej wspomnieć.

348 | Czy pszczoły jedzą padlinę?

349 | Czy pszczoły rozpoznają pszczelarza?

Co jakiś czas w internecie pojawia się informacja, że pszczoły mogą rozpoznać swojego pszczelarza. Czy to prawda?

350 | Czy miód pozyskuje się wyłącznie od pszczoły miodnej?

Przyzwyczailiśmy się do stwierdzenia, że tylko pszczoły miodne wytwarzają miód. Jednak jak wiemy już z pytania 347 (Czy tylko pszczoły produkują miód?) nie jest to prawdą. A czy jakaś inna pszczoła daje miód w takich ilościach, że jest on sprzedawany komercyjnie?

351 | Czy pszczoły tworzą jeden organizm?

Tak. A właściwie superorganizm składający się z przedstawicieli tego samego gatunku, współpracujących ze sobą na poziomie synergistycznym (na marginesie dodam, że organizm stworzony z różnych organizmów jest nazywany holobiontem, jest nim np. rafa koralowa). Oznacza to, że organizmy poprzez swoje działania wzajemnie na siebie wpływają. Zazwyczaj tego określenia używa się do zobrazowania struktury roju czy kolonii mrówek.

352 | Czy rozszyfrowaliśmy DNA pszczoły?

Pszczoła była trzecim owadem, którego genom odczytano w całości. Pierwszym była muszka owocówka (2000), a drugim gatunek komara Anopheles gambiae roznoszący malarię (2002). Sekwencjonowanie genomu pszczół rozpoczęto na początku 2003 r. Odkryto, że chociaż cały genom A. mellifera w porównaniu do ludzkiego ma zaledwie 9% wszystkich par zasadowych (czyli jest 91% mniejszy), to genom pszczół zawiera aż 10 000 genów, podczas gdy ludzki ma ich 20 000.

Może to dać ważny wgląd w problemy psychiczne i konsekwencje uszkodzeń i zmian w mózgu, takie jak depresja, schizofrenia i Alzheimer oraz zrozumieć działanie systemu immunologicznego i proces starzenia się ludzi.

353 | Czy pszczoły mogą strzec upraw jak psy?

Dokładniej rzecz biorąc, mogą strzec upraw niczym psy obronne i to nie przed zwykłymi złodziejaszkami, a przed słoniami. W Afryce bardzo dużym problemem jest „konflikt ludzie – słonie” (human-elephant conflinct, w skrócie HEC), który polega na przemierzaniu przez słonie pól uprawnych. Tradycyjnie stosowane płoty z drutu kolczastego były nieefektywne, w dodatku często mocno raniły zwierzęta. Zdarzało się też, że zrozpaczeni farmerzy zabijali słonie, by nie przedostawały się na ich pola i nie niszczyły upraw. Z pomocą przybyły pszczoły.

354 | Czy pszczoły mogą ­służyć w policji?

Tak jak wspomniałam już wielokrotnie, pszczoły mają doskonały węch, a uczenie owadów poprzez warunkowanie jest bardzo proste. Wystarczy, że dany zapach będzie kojarzył im się z nagrodą w postaci syropu cukrowego, a zaczną na niego reagować, wysuwając języczek (PER). Ta reakcja była wykorzystywana do szkolenia pszczół, by wykrywały materiały wybuchowe, narkotyki, raka, cukrzycę, choroby roślin, a nawet ciążę. Wadą w wykorzystywaniu robotnic jest to, że żyją krótko, a samo ich kontrolowanie i obserwowanie są utrudnione.

355 | Leniwy jak pszczoła, czyli kto w ulu olewa obowiązki?

356 | Kto zajada larwy pszczół?

Pszczoły są idealnym pokarmem na każdym stadium rozwoju, również dlatego, że zawierają sporo żelaza i cynku. Dostarczają też trochę magnezu, potasu i fosforu, mniej sodu i wapna. Przy czym osobniki dorosłe zawierają więcej minerałów niż larwy.

357 | Czy pszczoły spijają łzy?

Gdy w 2019 r. w sieci pojawiła się informacje o Tajlandce, pod powieką której znaleziono pszczoły żywiące się łzami, pomyślałam że po raz kolejny dziennikarze czegoś nie doczytali i znowu serwują nam papkę dezinformacyjną. Ależ się myliłam!

358 | Czym się różni pszczelnictwo od pszczelarstwa?

Większość pszczelarzy zajmuje się pszczelnictwem, ale nie każdy „pszczelnik” zajmuje się pszczelarstwem. Na czym polega różnica?

Pszczelnictwo to nauka o pszczołach i pszczelarstwie. Osoba, którą interesują te tematy, niekoniecznie musi posiadać ule.

Natomiast pszczelarstwo to rzemiosło zajmujące się hodowlą pszczół, pracą z nimi, pozyskiwaniem miodu i innych produktów pszczelich. Pszczelarz powinien mieć wiedzę z zakresu pszczelnictwa, by dobrze prowadzić pasiekę.

359 | Czy mózg ­pszczoły może się odmłodzić?

360 | Czy pszczoły przewidują pogodę?

Wszyscy wiedzą, że deszcz jest niestraszny dla niezłomnego trzmiela. A czy pszczoły miodne potrafią latać podczas ulewy?

Mżawka i lekki kapuśniaczek zdają się nie robić wrażenia na pszczołach, natomiast burze i intensywne opady zatrzymują robotnice w ulu. Przeprowadzono sporo badań udowodniających, że te owady nieźle radzą sobie z przewidywaniem pogody, a zwłaszcza deszczu i to nie tylko samego pojawienia się opadów, lecz również ich intensywności.

Eksperymenty przeprowadzane przez pszczelarzy, polegające na spryskiwaniu okolic wlotków wodą (symulacja deszczu) nie zmieniały zachowania robotnic, które dalej kontynuowały loty po pokarm. Dlatego warto obserwować pszczoły, bo zapewne lepiej niż my przewidują, czy z małej chmury spadnie duży deszcz.

361 | Czy pszczoła miodna może być pasożytem?

Zdarza się, że zbieraczki błądzą. Jest to zjawisko szczególnie częste właśnie w pasiekach, gdzie wiele gniazd jest ustawionych blisko siebie. Badania przeprowadzone w 1998 r. przez Pfeiffera i Crailsheima wykazały, że nawet do 40% robotnic w gnieździe może pochodzić z innej rodziny. Zazwyczaj zgubienie drogi do domu wynika z prostej pomyłki w orientacji, jednak część pszczół prawdopodobnie świadomie przedostaje się do innych gniazd.

To zachowanie jest zgodne z teorią doboru krewniaczego, która głosi, że organizmy danego gatunku dążą do przetrwania osobników z nimi spokrewnionych. W tym wypadku zbuntowana robotnica odciąża kosztami wychowania niespokrewnioną ze sobą rodzinę, a także dąży do przetrwania swoich synów, zamiast zajmować się trutniami w rodzimym gnieździe.

362 | Czy twoja szefowa jest ­królową pszczół?

Znasz ten typ. Kobieta na wysokim stanowisku, która podkopuje wszystkie pomysły, krytykuje starania i umiejętności, zarzuca brak wiedzy. Oczywiście robi to tylko w stosunku do pracownic. Królowa pszczół nie ma nic do mężczyzn. Zazwyczaj.

Queen bees często mają konserwatywne poglądy i nie chcą być łączone z feminizmem. Jednocześnie bardzo często z lekceważeniem odnoszą się do osób, które reprezentują tradycyjną rolę kobiecą (żona i matka). Królowe pszczół w szkołach to liderki o nadmiernym poczuciu własnej wartości (osobowość narcystyczna), czasem dręczą inne osoby, bywają rozpieszczone i pochodzące z dobrze sytuowanych rodzin. Podobnie jak matki pszczele otaczają się świtą – wianuszkiem adoratorek.

A ty? W jakim ulu wylądowałeś?

363 | Czy pszczoły rozmawiały z rybami?

Robot przebywający z młodymi pszczołami w Graz (Austria) wymienił informację z urządzeniem pływającym wraz z danio pręgowanymi (Danio rerio) w akwarium postawionym w szwajcarskim Lausanne. Wiadomości przekazywane rybom wpłynęły na ich zachowanie i na odwrót.

Konsekwencją było to, że niezdecydowanie ryb wpływało na zachowanie pszczół miodnych. Jeśli robo-ryba przekazywała informację o kierunku poruszania się owadom, te kontynuowały poruszanie się tam i z powrotem między dwoma „podgrzewaczami” przez całą 30-minutową próbę. Natomiast jeśli komunikacja odbywała się w dwie strony, robotnice gromadziły się wokół jednego z ciepłych guzików i zostawały przy nim ok. 5 minut dłużej. To powodowało z kolei, że ryby wybierały kierunek poruszania się.

Z technicznego punktu widzenia cały eksperyment jest bardzo imponujący. Jednak naukowcy przyznali, że nie ma żadnych biologicznych konsekwencji naukowych i właściwie nie wnosi niczego nowego.  

364 | Co robią pszczoły podczas ­totalnego zaćmienia Słońca?

Podczas totalnego zaćmienia Słońca nie tylko nastają egipskie ciemności, lecz również temperatura spada o 10°C. Jerzy Woyke już 30 czerwca 1954 roku podczas 95% zaćmienia Słońca obserwował jego wpływ na loty zbieraczek. Ustalono wtedy, że:

• Pszczoły wyraźnie reagują na zaćmienie Słońca.

• Reakcje można było zaobserwować niedługo od rozpoczęcia zjawiska.

• Pszczoły przestały pracować i masowo wróciły do uli.

• Liczba pszczół wylatujących z ula znacznie się obniżyła. W ciągu 10 minut przed osiągnięciem maksymalnego zaćmienia (przypominam, że zaćmienie nie było pełne), aż 785 zbieraczek wróciło do ula, a tylko 35 z niego wyleciało.

• Pszczoły wylatujące z ula reagowały na zaćmienie później niż te, które były w terenie.

• Podczas apogeum zaćmienia w starej rodzinie, która się nie dzieliła, zanotowano najmniejszą liczbę pszczół wylatujących i wracających do ula.

• Dziesięć minut po maksymalnym zaćmieniu w młodej rodzinie zaobserwowano najniższą liczbę pszczół.

• Pszczoły z młodej rodziny dłużej zostawały w terenie.

• Pszczoły nie czekały z powrotem do pracy, lecz masowo wyleciały z ula zaraz po maksimum zaćmienia.

• Mniej więcej półtorej godziny po maksymalnym zaćmieniu (czyli po apogeum, nie po zakończeniu zaćmienia), liczba robotnic wracających do ula i wylatujących z niego była równa. Lot orientacyjny młodych pszczół opóźnił się przez zaćmienie Słońca.

Kolejna obserwacja została dokonana 11 sierpnia 1999 podczas 89% zaćmienia Słońca. Im robiło się ciemniej w trakcie postępującego zaćmienia, tym coraz więcej zbieraczek wracało do ula i coraz mniej go opuszczało. W trakcie wystąpienia zjawiska od 43% do 68% zbieraczek opuściło ul – porównaniem była aktywność pszczół w zwykły, słoneczny dzień. Najmniejszą liczbę zbieraczek opuszczających ul notowano 20 minut przed i 20 po maksimum zaćmienia Słońca.

365 | Czy końcówka książki musi być smutna?

Oczywiście, że nie! Co prawda zwykle smucimy się, gdy coś się kończy. Dlatego przedstawiam Ci, drogi czytelniku, ostatnią, drobną ciekawostkę, która u mnie wywołała uśmiech.

Na stronie USGS Bee Inventory and Monitoring Lab (Laboratorium ewidencji i monitoringu pszczół USGS), gdzie można znaleźć piękne, darmowe zdjęcia przeróżnych pszczół (z których też korzystaliśmy podczas tworzenia tej książki) znajduje się zdjęcie opatrzone ciekawym tytułem. Naukowcy, zbierając i klasyfikując pszczoły, nie mogli poradzić sobie z oznaczeniem jednego gatunku. Dlatego zdjęcie tego okazu podpisano „bee cute furry face”, czyli „pszczela, słodka, owłosiona buźka”. Ta wiadomość swego czasu wywołała w anglojęzycznym Internecie furorę – zwłaszcza, że pszczoła rzeczywiście wygląda tak, jak ją nazwali. Zresztą – zobaczcie sami!

Drogi czytelniku! Dziękuję Ci za przeczytanie tej książki. Mam nadzieję, że dowiedziałeś się czegoś nowego i jesteś zadowolony z lektury. Do następnego czytania!

K192 - 365 faktów o pszczołach - sprawdź dostępność książki w sklepie Pasieki