Maria Janicka

Miododajny wiosenny ogród leśny

Lasy przez tysiąclecia były siedliskiem pszczoły miodnej. Przeobrażające się wraz ze zmianami klimatu i sposobami użytkowania zbiorowiska dostarczały bezpiecznych miejsc do zakładania gniazd oraz dostępnego przez cały sezon pokarmu. Również obecnie jednym z jego pierwszych źródeł są geofity zakwitające masowo w wiosennych lasach liściastych. Przenieśmy tę feerię barw do ogrodu.

Wiosenne lasy. Fot. Maria Janicka

Gdy nadchodzą ciepłe dni, a drzewa i krzewy w grądach (związek Carpinion betuli, klasa Querco-Fagetea) nie wykształciły jeszcze liści, do dna lasu dociera dużo słońca. Zakwitają wówczas przedstawiciele flory wiosennej lasów, tak zwane geofity wiosenne – byliny, których pączki odnawiające znajdują się pod powierzchnią ziemi.

Gleba jest tu świeża i żyzna, a ich kolorowe kobierce pokrywają często duże przestrzenie. Jeszcze trwa wiosna, gdy listowie lip, grabów, dębów, klonów, leszczyn, dereni i trzmielin staje się coraz gęstsze, przyjmuje nasyconą barwę, a dno lasu spowija coraz głębszy, szmaragdowy mrok. W tym czasie geofity owocują i wydają nasiona, a ich liście powoli brunatnieją, zamierają i nikną wśród leśnej ściółki…

Wśród geofitów wczesnowiosennych – uroczych efemer¹ – znajduje się wiele bylin okrywowych i zadarniających o delikatnych i dekoracyjnych liściach. Po zakończeniu kwitnienia wymagają cienistego siedliska, odpowiedniego dla będących w spoczynku bulw i kłączy – parkowych części ogrodów, porośniętych przez liściaste drzewa i krzewy.

W wiosennym runie leśnym spotkamy też hemikryptofity – byliny, których pączki odnawiające znajdują się na powierzchni ziemi lub tuż pod nią. Omawiane grupy roślin są ariergardą dla zakwitających latem i późnym latem ziołorośli (opisanych w numerze 6/2019 „Pasieki”). Te następujące po sobie roślinne akcenty tworzą interesujący ciąg miododajnych kompozycji. Poniżej wymieniłam rośliny, które napotkamy w runie lasu liściastego oraz ich odmiany.

Kokorycz pełna Corydalis solida i kokorycz pusta C. cava (rodzina makowatych) o interesujących w kształcie kwiatostanach złożonych z kwiatów fioletowych lub białych kwitną od III do IV(V). W uprawie znajdują się formy botaniczne oraz odmiany kokoryczy pełnej, takie jak: ‘Alba’ (kwiaty białe, przysadki brązowozielone), ‘Blue Dream’ (kwiaty bladoniebieskie), ‘George Baker’ (kwiaty ciemnoceglastoczerwone) i ‘Rozula’ (kwiaty ciemnoróżowe).

Przylaszczka pospolita Hepatica nobilis (rodzina jaskrowatych) kwitnie od III do IV na niebieskofioletowo. Dostępne są następujące odmiany: ‘Alba’ i ‘Schneeballschlacht’ (kwiaty białe), ‘Ballardii’ (kwiaty jasnobłękitne), ‘Rosea’ (kwiaty różowe), ‘Rubra’ (kwiaty czerwonoróżowe), ‘Pink Forest’ (kwiaty bladolilioworóżowe) i ‘Red Forest’ (kwiaty w kolorze magenty). Uprawiane są również inne gatunki, niewystępujące dziko w Polsce, m.in. przylaszczka siedmiogrodzka H. transsilvanica o fioletowych kwiatach i jej bladoróżowo kwitnąca odmiana ‘Schwanensee’.

Zawilec gajowy Anemone nemorosa (rodzina jaskrowatych) kwitnie zazwyczaj w zwartym łanie od III do V. Oprócz formy botanicznej i odmian o białych koronach (‘Grandiflora’, ‘Hilda’, ‘Leed’s Variety’), w ogrodzie możemy uprawiać różne inne interesujące odmiany z wyeksponowanymi pylnikami o płatkach w odcieniach błękitu, różu i żółci: ‘Allenii’ (kwiaty duże, niebieskie), ‘Blue Beauty’ (kwiaty duże, niebieskawe, płatki spodem srebrnoniebieskie), ‘Caerulea’ (kwiaty duże, jasnoniebieskie), ‘Lismore Blue’ (kwiaty bladoniebieskie), ‘Royal Blue’ (kwiaty ciemnoniebieskie), ‘Royal King’ (kwiaty bladoniebieskofioletowe), ‘Bowles’s Purple’ (kwiaty purpurowoniebieskie), ‘Robinsoniana’ (kwiaty jasnoliliowe), ‘Gigantea Rubra’ (kwiaty początkowo białe, potem purpurowe), ‘Lismore Pink’ (kwiaty bladoróżowe), ‘Rosea’ (kwiaty karminoworóżowe w pąku, potem bielejące, zewnętrzna strona płatków różowa) oraz ‘Sulphurea’ (kwiaty jasnożółte).

Wiosenna rabata leśna. Rys. Maria Janicka

Kolejnym geofitem wiosennym jest zawilec żółty Anemone ranunculoides również należący do rodziny jaskrowatych, kwitnący IV–V. W ogrodzie leśnym nasadzenia możemy urozmaicić jego formą botaniczną oraz zawilcami odmianowymi – ’Grandiflora’ i ‘Superba’ – o złocistożółtych płatkach. Odmiana ‘Superba’ ma unikatowe brązowe liście.

Miodunki (rodzina ogórecznikowatych) to pełne uroku rośliny dobrze czujące się zarówno w lasach, jak i na ich obrzeżach. Tworzą one kępy lub kobierce liści w różnych odcieniach zieleni: gładkich, plamistych, srebrnych i pokrytych szorstkimi lub miękkimi włoskami.

Ich kwiaty zmieniają zwykle kolor w trakcie kwitnienia z różowoczerwonego przez purpurowoczerwony do fioletowoniebieskiego. W tej grupie roślin spotkamy hemikryptofity. Do miodunek występujących naturalnie na terenie Polski i uprawianych w ogrodach należą: miodunka ćma Pulmonaria obscura i plamista (lekarska) P. officinalis kwitnące od III do IV (V), wąskolistna P. angustifolia i miękkowłosa P. mollis kwitnące od IV do V, a także międzygatunkowe mieszańce.

Sklepy ogrodnicze oferują następujące formy i odmiany tych roślin: formy botaniczne, P. officinalis ‘Sissinghurst White’ (śnieżnobiałe kwiaty, liście ciemnozielone, srebrzyście nakrapiane), P. angustifolia ‘Azurea’ (kwiaty stale jasnoniebieskie) i ‘Blaues Meer’ (kwiaty niebieskofioletowe) oraz odmiany powstałe na bazie mieszańców pomiędzy różnymi gatunkami: „Blue Ensign’ (kwiaty szafirowofioletowe), ‘Excalibur’ (kwiaty fioletowe), ‘Cotton Cool’ (liście niemal całe srebrzyście białe), ‘Dark Vader’, ‘Majeste’, ‘Northern Lights’ i ‘Silver Bouquet’ mające kwiaty różowo-fioletowe, ‘Moonshine’ (białosrebrne liście) i ‘Opal’ o bladoróżowych, niemalże białych płatkach, a także ‘Pink Haze’ (kwiaty różowo-liliowo-łososiowe), ‘Shrimps on the Barbie’ (różowołososiowe kwiaty w kształcie falbanek), i ‘Victorian Brooch’ o kwiatach różowych. Miodunka miękkowłosa cechuje się niezwykle miłymi w dotyku liśćmi i pędami, pokrytymi jakby aksamitnymi włoskami i gruczołkami.

Do miodunek występujących dziko poza granicami naszego kraju, a uprawianych w ogrodach należą: miodunka pstra P. saccharata, miodunka długolistna P. longifolia i miodunka czerwona P. rubra.

Miodunka pstra pochodzi z Apenin i południowo-wschodniej Francji, kwitnie od IV do V i jest nieco mniej odporna na mróz (6 strefa mrozoodporności) niż nasze rodzime miodunki. Cechuje się pełnymi uroku, pstrymi liśćmi. W uprawie znajdziemy zarówno formę botaniczną, jak i różne odmiany: różowołososiową ‘Bubble Gum’, ‘Mrs. Moon’ o kwiatach liliowo-czerwonych przekwitających na fioletowo-niebiesko, jak również ‘Nürnberg’ i ‘Trevi Fountain’ o kwiatach niebieskich.

Ojczyzną miodunki długolistnej jest Europa Zachodnia. Roślina ta kwitnie od IV do V i jest klasyfikowana w 6 strefie mrozoodporności. Jej liście – długie i wąskie, z dużymi, wyraźnymi białymi plamami – pozostają żywotne aż do zimy. Należą tu odmiany o intensywnie niebieskofioletowych kwiatach: ‘Bertram Anderson’ i ‘Diana Clare’.

Miodunka czerwona pochodzi z Bałkanów i Karpat Wschodnich. Jej kwiaty przez cały okres kwitnienia utrzymują ceglastoczerwoną barwę. Gatunek ten cechuje się taką samą mrozoodpornością jak nasze rodzime miodunki. Kwitnie długo, od (II)III do IV(V). Na miododajnej rabacie możemy posadzić formę botaniczną oraz odmiany: ‘Albocorollata’ (kwiaty białe), ‘Barfield Ruby’ (większe, karminowoczerwone kwiaty), ‘David Ward’ (koralowoczerowone kwiaty i jasnozielone liście) i ‘Raspberry Splash’ (płatki malinowokoralowe, liście srebrzyste z drobnymi plamkami).

Miododajne geofity wiosenne zaprezentują się najdoskonalej, gdy rabaty zaaranżujemy w postaci jednogatunkowych dywanów, kobierców i plam pod koronami ogrodowych drzew i krzewów liściastych: lip, grabów, czereśni, jabłoni, leszczyn i innych. Kwietne przestrzenie mogą się przenikać, tworząc wielobarwny wzór. Nagromadzenie drobnych kwiatów i dekoracyjnych liści da nam wyjątkowe wrażenia estetyczne. Co więcej, odtworzymy w ten sposób naturalny mechanizm przywabiania owadów.

dr Maria Janicka
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Literatura:

Janicka M., (2020) Tajemniczy wędrowiec – miodunka miękkowłosa. Przyroda Polska 4: 18–19.

Janicka M., (2019) Kraina miodem płynąca. O bioróżnorodności. [w:] Są pszczoły – jest życie. Praca zbiorowa. Wyd. Stowarzyszenie Rejonowe Koło Pszczelarzy w Brzezinach, Brzeziny: 39–45.

Janicka M., (2019) Kraina miodem płynąca. O wzbogacaniu pożytków pszczelich. [w:] Są pszczoły – jest życie. Praca zbiorowa. Wyd. Stowarzyszenie Rejonowe Koło Pszczelarzy w Brzezinach, Brzeziny: 47–87.

Janicka M., (2019) Miodunka miękkowłosa Pulmonaria mollis Wulfen ex Kern. w Polsce. Prądnik, Prace Muz. im. W. Szafera 29: 73–86.

Sulborska A., (2019) Rośliny pożytkowe. Wydawnictwo „Pasieka”, Klecza Dolna.

Lipiński M., (2010) Pożytki pszczele. Zapylanie i miododajność roślin, PWRiL, Wyd. Sądecki Bartnik, Warszawa – Stróże.

Matuszkiewicz W., (2008) Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, PWN, Warszawa.

Matuszkiewicz W., Sikorski P., Szwed W., Wierzba M. (red.), (2012) Zbiorowiska roślinne Polski: Lasy i zarośla, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

atlas-roslin.pl

www.dobrepole.pl

1 - Rośliny o krótkotrwałych pędach nadziemnych.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"