Sławomir Trzybiński

Co nam powie węza?

Temat węzy poruszany jest na łamach naszego czasopisma już od pewnego czasu. Jest o czym pisać, gdyż niepokój wśród pszczelarzy budzi jakość węzy znajdującej się na rynku i jej wpływ na życie pszczół. Z pewnością niepokój słuszny, ale czasami nieprawidłowe odbudowanie węzy nie jest spowodowane jej jakością, ale aktualną sytuacją w rodzinie pszczelej.

Fot. aleksandr_gavrilychev

Kiedy budują?

Pszczoły mogą budować plastry w ciągu całego sezonu, ale najlepiej im to wychodzi w okresie wiosennym. Niezbędnym warunkiem wytwarzania wosku jest dopływ do rodziny pokarmu cukrowego i kondycja pszczół.

Silna rodzina pszczela może zbudować więcej plastrów niż słaba, to oczywiste. Ale słabe rodzinki też będą produkować wosk, jeśli pszczoły będą miały co jeść. Przykładem są tutaj rodzinki weselne, tworzone z pszczół w różnym wieku, osadzane na węzie.

Inny czynnik, skład wiekowy rodziny, też ma pewne znaczenie, ale nie największe, gdyż starsze pszczoły mogą wytwarzać wosk pod warunkiem, że nie robiły tego w młodości.

Żywienie jest zatem najważniejszym czynnikiem pobudzającym rodzinę do budowania plastrów. Obliczono nawet koszt wytwarzania wosku w przeliczeniu na miód. Otóż na wyprodukowanie jednego kg wosku pszczoły muszą zużyć około 3,5 kg miodu, co nierzadko pszczelarzom daje do myślenia, czy produkcja wosku się opłaci.

Przy dobrej cenie miodu i niezbyt rewelacyjnej wosku wyciągamy wniosek, że jego wytwarzanie będzie deficytowe. Jednak w prawidłowo prowadzonej pasiece korzystającej z obfitych pożytków pszczoły powinny wyprodukować zarówno miód, jak i wosk w dużych ilościach.

Do tego coroczna wymiana plastrów gniazdowych na nowo zbudowane jest podstawowym elementem racjonalnej gospodarki pasiecznej. Rodzina powinna wybudować przynajmniej tyle plastrów, na ilu zimuje, gdyż wszystkie plastry po zimie powinny zostać zmienione na nowe.

Skład substancji matecznej w czasie gdy dzień się wydłuża, jest nieco inny niż w późniejszym terminie, od początku kalendarzowego lata do początku zimy, kiedy dzień staje się coraz krótszy. W pierwszej połowie roku matka wydziela więc feromony aktywizujące pszczoły do intensywnego rozwoju, w tym do wytwarzania wosku. Natomiast po przesileniu letnim (trzecia dekada czerwca) aktywność pszczół spada, zmniejsza się też wytwarzanie wosku.

Kiedy nie budują i jak się to objawia?

Nie budują plastrów pszczoły wtedy, gdy nie ma dopływu do rodziny pokarmu cukrowego lub gdy nie ma w niej matki. Słabiej budują też w drugiej części sezonu, gdy skraca się dzień. Wstawiając do ula ramki z węzą, uzyskujemy dużo informacji o stanie rodziny pszczelej i o warunkach zewnętrznych. Gdy jest wszystko dobrze, jest pożytek i jest matka, wstawiona węza szybko będzie odbudowana. W gnieździe młode plastry zaczerwi matka, w nadstawce pszczoły zaczną składać nektar.

Jeśli budowały i nagle przestały, to albo urwał się pożytek (względnie popsuła się pogoda), weszły w końcowe stadium nastroju rojowego lub zginęła matka. Podobnie jest, gdy dodaliśmy ramkę z węzą i pszczoły jej nie ruszają, przy czym zgryzanie i dziurawienie węzy będzie świadczyć o dłużej już trwającej bezmateczności lub nawet o pojawieniu się trutówek.

Może się zdarzyć, że pszczoły część węzy pszczelej przerabiają na plaster trutowy. Budowanie plastrów trutowych jest pierwszym znakiem zbliżającego się w dalszej perspektywie nastroju rojowego. Nie oznacza bynajmniej, że rodzina ma się natychmiast wyroić.

Jest to normalny objaw i pszczoły są w nastroju roboczym, w którym trzeba je utrzymać aż do zakończenia pożytków. By rozładować chęć pszczół do budowania komórek trutowych na węzie pszczelej, stosujemy ramkę pracy, z której nowo powstały plaster trutowy należy regularnie wycinać, by pszczoły miały gdzie budować kolejny. Ramkę pracy można wykorzystać też do biotechnicznej walki z warrozą.

Niedokładne odbudowywanie węzy może być też spowodowane jej nieprawidłowym wtopieniem. W miejscu przechodzenia drucików przez węzę matka nie będzie składać jajeczek, gdy drut nie jest wtopiony dokładnie w jej środku. Istotna tu będzie też grubość węzy, grubość drutu i jakość zadrutowania ramki. Druciki powinny być ułożone dokładnie w jednej płaszczyźnie, wtedy węzę uda się wtopić prawidłowo.

Zdarza się, że pszczoły w dolnej części plastra, między nim a dolną listewką ramki, budują jeden lub dwa rzędy komórek trutowych. Ma to miejsce wtedy, gdy węza nie przylega do tejże listewki. Istnieją nawet dwie szkoły wtapiania węzy: z węzą przylegającą do dolnej listewki lub przylegającą do górnej.

Zwolennicy tej pierwszej twierdzą, że nie będą na dole plastra budowane komórki trutowe i na pewno plaster będzie przybudowany do dolnej listewki. Ma to pewne znaczenie przy wirowaniu plastrów w miodarce radialnej (promienistej).

Plaster taki przy zbyt dużych obrotach nie będzie się miażdżył zgodnie z siłą działającą w miodarce, gdyż będzie się „trzymał” dolnej beleczki ramki. Z kolei przy wtapianiu węzy tak, by przylegała do górnej listewki ramki, plaster będzie do niej dokładnie przybudowany. Jednak tak naprawdę największe znaczenie dla jakości i szybkości budowy ma dopływ pokarmu, siła rodziny oraz jej stan fizjologiczny.

Zła węza?

Wszystkie wyżej omówione zagadnienia musimy brać pod uwagę, zanim zaczniemy się dopatrywać wpływu materiału, z którego jest wykonana zakupiona przez nas węza na takie wskaźniki jak: tempo budowy plastrów, intensywność czerwienia i zdrowie oraz żywotność rodziny pszczelej.

Zanim ogłosimy, że sprzedawca lub producent węzy jest oszustem, przyjrzyjmy się, czy jest pogoda i pożytek, czy jest matka, czy rodzina nie chce się roić lub już się wyroiła. No i czy jest zdrowa: nie ma w niej zgnilca, kiślicy, grzybicy wapiennej czerwiu, nosemy i czy Varroa nie biega po pszczołach i plastrach (te wszystkie choroby mogą wystąpić jednocześnie). Czerw może być też zabijany przez larwy barciaka mniejszego żerującego w plastrach.

Sławomir Trzybiński

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"