Radek Rafał Wasilewski

Rolniczy handel detaliczny – aspekty prawne

Wynikiem działalności pasiecznej jest pozyskiwanie przez pszczelarzy nie tylko miodu, ale także innych produktów pszczelich: wosku, pyłku, pierzgi czy mleczka. Powstaje jednak pytanie, jakie zasady obowiązują pszczelarzy, jeżeli zamierzają sprzedawać pozyskane przez siebie produkty. W niniejszym artykule omówiono najistotniejsze kwestie rolniczego handlu detalicznego.

Fot. Zsanett Mezei, Pixabay

Rolniczy handel detaliczny – podstawy prawne i znaczenie

Regulacje dotyczące tego zagadnienia obowiązują od 1 stycznia 2017 r., gdy weszła w życie ustawa z dnia 16 listopada 2016 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia sprzedaży żywności przez rolników¹ (dalej: ustawa o RHD). Zgodnie z przepisami ustawy o RHD zmianie uległa m.in. ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia² (dalej: ustawa o BŻiŻ), do której wprowadzono definicję rolniczego handlu detalicznego. Nadmienić warto, że wprowadzone ustawą o RHD przepisy nie obowiązują w niezmienionym kształcie, lecz podlegały zmianom³. W szczególności zmieniona została sama definicja rolniczego handlu detalicznego.

Istotne pod kątem tej definicji jest, że nie obejmuje ona wszystkich produktów pszczelich, a jedynie żywność i to w dodatku taką, która jest produkowana „we własnym zakresie”. Ważnym elementem definicji rolniczego handlu detalicznego jest to, iż do wyprodukowania żywności objętej rolniczym handlem detalicznym nie jest wymagane, aby wszystkie wykorzystane surowce pochodziły z własnej produkcji (mogą pochodzić jedynie częściowo).

Niemniej odnotować należy, że stopień wykorzystania surowców pochodzących z własnej pasieki będzie istotny na gruncie prawa podatkowego⁵. W kontekście działalności pasiecznej rolniczy handel detaliczny dotyczy wyłącznie żywności – produktów pszczelich przeznaczonych do spożycia, pochodzących z własnej pasieki.

Ważne jest, że rolniczy handel detaliczny może dotyczyć sprzedaży takich produktów w różnego rodzaju miejscach, co umożliwia szerokie możliwości wykorzystania tej opcji zarobku.

Rolniczy handel detaliczny – zagadnienia ogólne

Główne reguły rolniczego handlu detalicznego zawarte zostały w art. 44a ustawy o BŻiŻ. Jak wynika z ustawy, produkcja oraz zbywanie żywności w ramach rolniczego handlu detalicznego mogą być dokonywane w ilościach dostosowanych do potrzeb konsumentów.

Ustawa wskazuje, że nie mogą one stanowić zagrożenia dla bezpieczeństwa żywności i wpływać niekorzystnie na ochronę zdrowia publicznego, a także, że podlegają nadzorowi organów odpowiednio Państwowej Inspekcji Sanitarnej albo Inspekcji Weterynaryjnej (w przypadku produkcji zwierzęcej, w tym także mieszanej tj. roślinno-zwierzęcej, będzie to właśnie Inspekcja Weterynaryjna).

Do poszczególnych zasad funkcjonowania rolniczego handlu detalicznego należy ograniczenie sposobu zbywania produktów. Może ono następować:

• bezpośrednio konsumentowi finalnemu;
• do zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego (jeżeli zakłady te są zlokalizowane na obszarze województwa, w którym ma miejsce prowadzenie produkcji lub na obszarach powiatów, lub miast stanowiących siedzibę wojewody, lub sejmiku województwa, sąsiadujących z tym województwem) – ograniczenie terytorialne;
• z udziałem pośrednika, jeżeli: 1) zbywanie takiej następuje podczas wystaw, festynów, targów lub kiermaszy, organizowanych w celu promocji żywności, 2) pośrednik zbywa konsumentom finalnym żywność: wyprodukowaną przez tego pośrednika w ramach rolniczego handlu detalicznego lub wyprodukowaną przez inny podmiot prowadzący rolniczy handel detaliczny na obszarze powiatu, w którym pośrednik ten prowadzi produkcję żywności w ramach rolniczego handlu detalicznego, lub na obszarze powiatu sąsiadującego z tym powiatem.

Ponadto, z uwagi na fakt, że rolniczy handel detaliczny jest ograniczony ilościowo (o czym mowa dalej), zbywanie produktów musi być dokumentowane w sposób umożliwiający określenie ilości zbywanej żywności. Szczegóły prowadzenia dokumentacji związanej z rolniczym handlem detalicznym określa § 3 rozporządzenia MRiRW, stanowiąc, że m.in. dokumentację przechowuje się przez dwa lata, licząc od końca roku kalendarzowego, za który została sporządzona.

Jakie produkty pszczele kwalifikują się do sprzedaży w RHD?

Samoistnie ustawa o BŻiŻ nie precyzuje, jakie produkty pszczele mogą podlegać sprzedaży w ramach rolniczego handlu detalicznego. Odpowiedzi na pytanie, jakie produkty mogą być sprzedawane z pasieki w ten sposób, można poszukiwać w aktach wykonawczych.

Trzeba przy tym podkreślić, że rolniczy handel detaliczny nie jest nieograniczony i sprzedaż w jego ramach jest ograniczona ilościowo. Jak wynika z art. 44a ustawy o BŻiŻ, minister właściwy do spraw rolnictwa w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia, m.in. maksymalną ilość żywności zbywaną w ramach rolniczego handlu detalicznego.

Skoro ustawa jednoznacznie upoważniła ministra do ustalenia maksymalnej ilości żywności zbywanej w ramach rolniczego handlu detalicznego, to nie można domniemywać, iż dopuszczalne jest zbywanie produktów niewymienionych w rozporządzeniu.

Maksymalną ilość żywności, którą można zbyć w ramach rolniczego handlu detalicznego, określa rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie maksymalnej ilości żywności zbywanej w ramach rolniczego handlu detalicznego oraz zakresu i sposobu jej dokumentowania⁸ (dalej: rozporządzenie MRiRW).

Fot. Grzegorz Kosek

W treści rozporządzenia potwierdzono, że określa ono maksymalne ilości żywności zbywanej w ramach rolniczego handlu detalicznego (§ 1), a szczegółowe jej ilości określone zostały w załącznikach do rozporządzenia (§ 2), przy czym – z punktu widzenia działalności pasiecznej – znaczenie mają przede wszystkim załącznik nr 3 (surowce pochodzenia zwierzęcego) oraz załącznik nr 4 (produkty pochodzenia zwierzęcego inne niż surowce).

Załącznik nr 3 pod pozycją 5 wymienia produkty pszczele nieprzetworzone, w tym miód, pyłek pszczeli, pierzga, mleczko pszczele, a ponadto konkretyzuje maksymalną ilość tych produktów, w zależności od liczby rodzin pszczelich posiadanych przez podmiot prowadzący rolniczy handel detaliczny (tabela poniżej):

Warto zwrócić uwagę, że rozporządzenie MRiRW posługuje się w tym przypadku pojęciem „produktów pszczelich nieprzetworzonych”, nie definiując tego rozumienia. Posługując się ogólnym znaczeniem przetworzenia, trzeba dojść do wniosku, że prawodawca miał na myśli produkty, które nie zostały w żaden sposób przerobione, o niezmienionym kształcie, wyglądzie, formie, nieprzeobrażone, nieprzeistoczone, nieprzekształcone w coś innego⁹.

Takie ogólne rozumienie zasadniczo odpowiada definicjom obecnym w prawie unijnym. Produkty nieprzetworzone to „środki spożywcze, które nie podlegają przetwarzaniu i obejmują produkty, które zostały rozdzielone, podzielone na części, przecięte, pokrojone, pozbawione kości, rozdrobnione, oskórowane, skruszone, nacięte, wyczyszczone, przycięte, pozbawione łusek, zmielone, schłodzone, zamrożone, głęboko zamrożone lub rozmrożone”, natomiast produkty przetworzone oznaczają „środki spożywcze uzyskane w wyniku przetworzenia produktów nieprzetworzonych.

Produkty te mogą zawierać składniki, które są niezbędne do ich wyprodukowania lub do nadania im specyficznego charakteru”¹⁰. Istotne jest zatem zrozumienie przetwarzania.

Także w tym przypadku znaczenie tego pojęcia wynika z przepisów prawa UE, stanowiąc, że przetwarzanie „oznacza każde działanie, które znacznie zmienia produkt wyjściowy, w tym ogrzewanie, wędzenie, peklowanie, dojrzewanie, suszenie, marynowanie, ekstrakcję, wyciskanie lub połączenie tych procesów”¹¹.

Wspomniany załącznik nr 4 wskazuje natomiast pod pozycją 8 maksymalną ilość „gotowych posiłków (potraw) z produktów pochodzenia zwierzęcego”, zatem również z produktów pszczelich. Brzmienie załącznika nr 4 określa, że przedmiot rynkowego handlu detalicznego ma być „gotowym posiłkiem (potrawą)”, zatem ma być gotowy do spożycia. Bazując ponownie na znaczeniu w ogólnym w języku polskim, trzeba przyjąć, że potrawa to „to, co się je, pokarm, pożywienie odpowiednio przyrządzone, stanowiące samodzielny składnik posiłków”¹⁵.

Podobnie rozumie się „posiłek” („pożywienie jedzone dla zaspokojenia głodu”¹⁶). Brzmienie załącznika nie precyzuje, że gotowy posiłek musi być przeznaczony do spożycia w miejscu zbycia. Stąd o posiłku można będzie mówić także wtedy, gdy będzie przeznaczony do spożycia w odstępie czasowym od zakupu. Pamiętać jednak należy, że ma on mieć charakter „gotowy”.

Warto również wskazać, że na podstawie § 2 pkt 2 rozporządzenie MRiRW w załączniku nr 2 określa maksymalną ilość żywności pochodzenia niezwierzęcego innej niż surowce oraz żywności zawierającej jednocześnie środki spożywcze pochodzenia niezwierzęcego i produkty pochodzenia zwierzęcego.

Produkty pszczele można również wykorzystywać do produkcji żywności o charakterze mieszanym, zawierającej także środki spożywcze pochodzenia niezwierzęcego (np. owoce, orzechy). Wówczas należy przestrzegać dopuszczalnej maksymalnej ilości określonej w załączniku nr 2 do rozporządzenia MRiRW.

Podsumowanie

Rolniczy handel detaliczny pozwala na zbycie wyprodukowanych w pasiece produktów (żywności) bezpośrednio na rzecz konsumentów, jak również przez pośredników (np. kiermasze, targi) albo zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego (np. restauracje, firmy cateringowe), z pewnymi odrębnościami i ograniczeniami terytorialnymi.

Co istotne, rolniczy handel detaliczny ma ograniczenie co do ilości zbywanej żywności – zależne od liczby rodzin pszczelich. Ilość sprzedawanej żywności należy dokumentować, a ponadto rozpoczęcie rolniczego handlu detalicznego wiąże się z obowiązkiem wpisu do rejestru prowadzonego przez powiatowego lekarza weterynarii. Mankamentem tej działalności jest fakt, iż obecnie rolniczy handel detaliczny pozwala na sprzedaż takich produktów jak: miód, pyłek pszczeli, pierzga oraz mleczko pszczele.

Nie obejmuje jednak innych produktów pszczelich, które nie mają charakteru żywności. Ponadto możliwe jest wykorzystywanie produktów pszczelich do wytwarzania innych produktów żywnościowych objętych rozporządzeniem MRiRW oraz ich sprzedaż w ramach rolniczego handlu detalicznego.

dr Radek Rafał Wasilewski
Doktor prawa,
radca prawny wpisany na listę radców prawnych przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Szczecinie. Prowadzi kancelarię radcy prawnego, wspierając przedsiębiorców, innych klientów instytucjonalnych oraz klientów indywidualnych, w szczególności w zakresie prawa gospodarczego oraz prawa cywilnego.