Z artykułu dowiesz się:

• jakie są prawa kupującego miód
• jakie obowiązki ma pszczelarz w związku ze sprzedażą miodu i odpowiedzialnością za ten produkt
• kiedy i na jakich warunkach klient może zareklamować zakupiony miód

Odpowiedzialność pszczelarza w związku ze sprzedażą miodu i innych produktów pszczelich. cz. 1.

Odpowiedzialność pszczelarza wobec konsumentów

Jeżeli prowadzenie pasieki nie jest jedynie hobby, a pozyskiwany miód oraz inne produkty pszczele mają być źródłem dochodu, trudno przewidzieć, z jakimi sytuacjami może zetknąć się pszczelarz w kontakcie z klientami nabywającymi jego produkty. Pamiętając, że jakiekolwiek uczestniczenie w obrocie gospodarczym może być rozpatrywane w wielu relacjach (z konkurentami, organami publicznymi, konsumentami), warto zastanowić się, czy pszczelarz ponosi względem klientów (konkretnie konsumentów) odpowiedzialność i z jakimi ich uprawnieniami musi się liczyć.

Fot. polyanskaya, freepik

Pszczelarz to przedsiębiorca, który prowadzi działalność gospodarczą?

Chociaż powszechnie w społeczeństwie można zetknąć się ze stanowiskiem, że osoby nieposiadające zarejestrowanej działalności gospodarczej (wpisu do CEIDG) nie są przedsiębiorcami, to jest to „półprawda”. Prawo jest systemem złożonym i niejednorodnym. Podstawowym podziałem prawa jest bowiem klasyfikacja na prawo publiczne (w uproszczeniu można powiedzieć, że to ta część prawa, która dotyczy relacji z władzą publiczną, administracją) oraz prawo prywatne (część prawa zajmująca się relacjami zasadniczo pomiędzy osobami prywatnymi np. zawierane umowy pomiędzy szczególnymi osobami).

Na gruncie prawa publicznego pszczelarz nieposiadający zarejestrowanej działalności gospodarczej rzeczywiście zasadniczo nie będzie traktowany jako przedsiębiorca¹.

Inaczej sprawa wygląda jednak, gdy rozpatrujemy pszczelarza sprzedającego produkty pszczele przez pryzmat prawa prywatnego. W kodeksie cywilnym², który jest podstawowym aktem prawnym prawa prywatnego, znajduje się w art. 43(1) następująca definicja przedsiębiorcy: „Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331, § 1, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową”.

Wprawdzie przytoczona definicja wskazuje, że aby ocenić, czy ktoś jest przedsiębiorcą, konieczne jest prowadzenie działalności gospodarczej lub zawodowej przez tę osobę, to jednak podkreślić należy, że przepisy kodeksu cywilnego nie nawiązują wprost do definicji działalności gospodarczej w prawie publicznym, ale opierają się na własnym rozumieniu tego pojęcia – działalność gospodarcza jest to zorganizowane i zarobkowe uczestnictwo w obrocie gospodarczym, choćby formalnie nie było traktowane jako działalność gospodarcza (brak wpisu do CEIDG czy rejestru przedsiębiorców). Tak stwierdził również Sąd Najwyższy, przyjmując, że także rolnicy według prawa cywilnego prowadzą działalność gospodarczą i są przedsiębiorcami³.

Jaki ma to praktyczny skutek dla branży pszczelarskiej? Otóż pszczelarze, którzy nie prowadzą formalnie działalności gospodarczej, ale m.in. handlują produktami pszczelimi na gruncie prawa prywatnego – zwłaszcza cywilnego (np. zawieranie umów sprzedaży) – będą traktowani jako przedsiębiorcy, gdy jakieś przepisy będą adresowane do tej kategorii albo będą odnosiły się do działalności gospodarczej.

Przykład:

Konsument, czyli kto?

Podstawową definicję konsumenta znaleźć można w art. 22(1) kodeksu cywilnego, który wyjaśnia, że „za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową”. Każda osoba, która dokonuje jakichś działań prawnych (w szczególności zawiera umowę – kupuje np. produkty pszczele) wobec przedsiębiorcy jest traktowana jako konsument, jeżeli te działania nie są związane z jej własną działalnością gospodarczą albo zawodową.

Przykłady:

1. Klient zamierza kupić kilka słoików miodu do spożycia w domu oraz jako prezent dla bliskich osób. Taka osoba będzie konsumentem.
2. Pani Anna prowadzi cukiernię i na potrzeby przygotowania wypieków i deserów zdecydowała się na zakup miodu. Zakup miodu będzie związany z jej własną działalnością gospodarczą, więc nie będzie konsumentem.

Odpowiedzialność za sprzedane produkty – rękojmia (art. 556–576 Kodeksu cywilnego)

Zgodnie z art. 556 Kodeksu cywilnego „Sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę fizyczną lub prawną (rękojmia)”. Przepis ten jest podstawą odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu rękojmi za sprzedaną rzecz, którą może być także produkt pszczeli.

Trzeba zwrócić uwagę, że odpowiedzialność z tytułu rękojmi spoczywa na sprzedawcy także w odniesieniu do produktów przeznaczonych do spożycia, które mają określony termin przydatności. Można założyć, że w obrocie produktami pszczelimi w znakomitej większości odpowiedzialność na zasadach rękojmi będzie dotyczyła wad fizycznych, nie prawnych (np. obciążenie zastawem itp.). Wada fizyczna istnieje wtedy, gdy rzecz jest niezgodna z umową, w szczególności:

• nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia (np. miód nie nadaje się do spożycia z uwagi na zanieczyszczenie lub zawartość szkodliwych dla człowieka substancji, miód został podrobiony syropem);
• nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego⁴, w tym przedstawiając próbkę lub wzór (np. przedstawienie próbki miodu lipowego, sprzedaż miodu wielokwiatowego);
• nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia (np. konsument informował, że chce kupić miód leczniczy albo wspomagający odchudzanie – sprzedaż miodu, który wedle odpowiednich badań nie ma potwierdzonych właściwości bez zastrzeżenia, że miód nie jest lekiem, może być przyczyną stwierdzenia wady);
• została kupującemu wydana w stanie niezupełnym (np. pszczelarz sprzedaje zestaw 3 miodów, a konsument otrzymuje 2 miody).

W tym miejscu jedynie warto podkreślić, że odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi opiera się na zasadzie ryzyka sprzedawcy. Nie można uwolnić się od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, powołując się na brak winy albo brak wiedzy o wadliwości sprzedawanego produktu.

Jeżeli sprzedana rzecz ma wadę, to kupujący może generalnie odstąpić od umowy (domagać się zwrotu zapłaconej ceny i zwrócić rzecz), domagać się obniżenia ceny, żądać wymiany na rzecz wolną od wad lub żądać naprawy. Odstąpienie od umowy możliwe jest jednak tylko wtedy, gdy wada jest istotna. Ponadto można przeciwstawić się oczekiwaniom konsumenta co do odstąpienia od umowy i obniżenia ceny. W takim przypadku sprzedawca niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego musi wymienić wadliwą rzecz na wolną od wad albo usunąć wadę (naprawić rzecz). Z takiego kontruprawnienia nie można skorzystać, jeżeli już wcześniej rzecz była naprawiana lub wymieniana przez sprzedawcę albo sprzedawca nie sprostał obowiązkowi wymiany lub naprawy rzeczy.

Fot. anatoliifoto, freepik

Odpowiedzialność za sprzedane produkty – gwarancja (art. 577–581 kodeksu cywilnego)

Gwarancja często jest mylona z rękojmią. Podstawową różnicą pomiędzy rękojmią a gwarancją jest to, że rękojmia przysługuje, ponieważ wynika ona z ustawy, a gwarancja przysługuje tylko wtedy, gdy zostanie ona udzielona. Gwarancja może być udzielona przez sprzedawcę, producenta, importera itp. Oświadczenie o udzieleniu gwarancji powinno określać, jakie są prawa kupującego (czego i na jakich zasadach może się domagać od gwaranta – jeżeli w gwarancji inaczej nie zastrzeżono, odpowiedzialność z tytułu gwarancji obejmuje tylko wady powstałe z przyczyn tkwiących w sprzedanej rzeczy), a także, jakie obowiązki przyjmuje na siebie gwarant (w szczególności mogą być to: wymiana, naprawa, zwrot ceny – w razie wątpliwości, przy gwarancji jakości rzeczy, przyjmuje się, że gwarant jest zobowiązany do usunięcia wady fizycznej rzeczy lub do dostarczenia rzeczy wolnej od wad, o ile wady te ujawnią się w ciągu terminu określonego w oświadczeniu gwarancyjnym).

Ważnym aspektem jest także okres gwarancji – to gwarant określa, jak długo kupujący może z niej korzystać. Jeżeli termin nie zostanie określony, to ustawa przewiduje 2-letni okres gwarancji od dnia wydania rzeczy. Co ważne, termin ten – zgodnie z przepisami – może ulegać przedłużeniu. W przypadku wymiany rzeczy albo dokonania istotnych napraw, termin ten biegnie na nowo od dostarczenia rzeczy pozbawionej wad, a termin gwarancji biegnie na nowo od chwili dostarczenia rzeczy (naprawa części rzeczy wywołuje ten skutek tylko do tej części). W innych wypadkach termin gwarancji ulega przedłużeniu o czas, w ciągu którego wskutek wady rzeczy objętej gwarancją uprawniony z gwarancji nie mógł korzystać.

W przypadku skorzystania przez konsumenta z gwarancji ustawa nie przewiduje szczególnych reguł dotyczących reklamacji. Tryb rozpatrywania reklamacji i terminy wykonywania swoich obowiązków gwarant może określić samodzielnie w dokumencie gwarancyjnym. Dopiero, gdy tak się nie stanie, ustawa przyjmuje, że gwarant jest zobligowany swoje zobowiązania wykonać niezwłocznie, ale nie później niż w terminie czternastu dni.

Sprzedaż na odległość, poza lokalem przedsiębiorstwa (ustawa o prawach konsumenta)

Sprzedaż produktów pszczelich może (w zależności oczywiście od formy sprzedaży) potencjalnie odbywać się także w drodze sprzedaży na odległość lub poza „lokalem przedsiębiorstwa”. Sprzedaż w takiej formule jest regulowana przepisami ustawy o prawach konsumenta⁵, która wyróżnia:

• umowy zawierane na odległość,
• umowy zawarte poza lokalem przedsiębiorstwa.

Szczegółowe wyjaśnienie definicji tych dwóch typów umowy (obydwie te umowy są definiowane we wspomnianej ustawie) w zwięzły sposób jest dość trudne. Dla uproszczenia, charakterystykę tych umów przedstawiono w tabeli poniżej:

Trzeba zwrócić także uwagę, że potencjalnie sprzedaż produktów pszczelich może polegać na sprzedaży za pomocą automatów tzw. miodomatów⁷. Jednak tego rodzaju sprzedaż jest wyłączona spod regulacji ustawy o prawach konsumenta (art. 3, ust. 1, pkt 5). Wyłączenie zastosowania ustawy dotyczy także m.in. (art. 3, ust. 1): umów zawieranych z przedsiębiorcą dokonującym częstych i regularnych objazdów, podczas których przedsiębiorca dostarcza środki spożywcze, napoje i inne artykuły, przeznaczone do bieżącego spożycia w gospodarstwach domowych, do miejsca zamieszkania, pobytu lub pracy konsumenta (pkt 3) oraz zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa, jeżeli konsument jest zobowiązany do zapłaty kwoty nieprzekraczającej 50 zł (pkt 10), które w przypadku produktów pszczelich mogą wchodzić w rachubę.

Ustawa o prawach konsumenta ustanawia określone obowiązki informacyjne względem konsumentów, a najistotniejszym uprawnieniem przyznanym konsumentom jest prawo do odstąpienia od umowy (art. 27) – przysługuje ono jedynie w przypadku umów zawartych na odległość oraz umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa omówionych wcześniej. Przed krótkim objaśnieniem na temat realizacji tego prawa warto zwrócić uwagę, że przepisy ustawy o prawach konsumenta wyłączają to prawo w pewnych przypadkach, do których zaliczają się m.in. umowy, w których przedmiotem świadczenia jest rzecz ulegająca szybkiemu zepsuciu lub mająca krótki termin przydatności do użycia, czy też umów, których przedmiotem świadczenia jest rzecz dostarczana w zapieczętowanym opakowaniu, której po otwarciu nie można zwrócić ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych. Przyjmuje się, że kwalifikują się tu właśnie artykuły spożywcze – przykład: gdy konsument otrzyma zapieczętowany słoik miodu i go otworzy, nie będzie mógł skorzystać z prawa do odstąpienia od umowy.

Przechodząc do realizacji prawa do odstąpienia od umowy, warto podkreślić, że o takim prawie (przy umowach zawieranych na odległość oraz poza lokalem przedsiębiorstwa) koniecznie trzeba poinformować konsumenta. Niedopełnienie tego obowiązku ma dotkliwy skutek. O ile konsument może skorzystać z prawa do odstąpienia od umowy w terminie 14 dni od otrzymania rzeczy, o tyle brak informacji skutkuje tym, że uprawnienie to konsument utraci dopiero po upływie aż 12 miesięcy od otrzymania rzeczy. Takie niedopatrzenie można naprawić – wtedy konsument na skorzystanie ze swojego prawa ma 14 dni od uzyskania informacji o prawie odstąpienia od umowy.

Nieuczciwe praktyki rynkowe (ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym)

Oprócz omówionych dotychczas uprawnień konsumentów, mogą oni skorzystać również z praw przyznanych ustawą o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym⁸. Także na gruncie tej ustawy, chociaż przewiduje ona własną definicję przedsiębiorcy (art. 2, pkt 1), pszczelarz (także nieprowadzący formalnie działalności gospodarczej – brak wpisu do CEIDG), może być traktowany jako przedsiębiorca.

Praktyka rynkowa, w rozumieniu ustawy, to działanie lub zaniechanie przedsiębiorcy, sposób postępowania, oświadczenie lub informacja handlowa (w szczególności reklama i marketing), bezpośrednio związane z promocją lub nabyciem produktu przez konsumenta. Jak wynika z tej definicji, ocenie pod kątem uczciwości może podlegać wiele aspektów prowadzenia sprzedaży – począwszy od sposobu jej organizacji, przekazywania informacji, opracowywania opakowań, a także materiałów reklamowych, czy też sam przebieg sprzedaży, a nawet ewentualne zachowanie już po zawarciu umowy (np. w związku z reklamacją złożoną przez konsumenta).

Kiedy praktyka rynkowa jest nieuczciwa? Zgodnie z ustawą wtedy, gdy jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i w istotny sposób zniekształca lub może zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta⁹ przed zawarciem umowy dotyczącej produktu, w trakcie jej zawierania lub po jej zawarciu. Po pierwsze zatem, musi być postrzegana jako niesprawiedliwa, nieakceptowana społecznie, naruszająca reguły postępowania.

Po wtóre, musi mieć choćby możliwość na wpływanie na to, jak zachowuje się konsument (czy np. dokona zakupu, czy skorzysta z przysługujących mu uprawnień). Nieuczciwe praktyki rynkowe mogą w szczególności kwalifikować się jako praktyki rynkowe wprowadzające w błąd oraz agresywne praktyki rynkowe, a także stosowanie sprzecznego z prawem kodeksu dobrych praktyk (są to rodzaje praktyk, które są konkretyzowane w przepisach ustawy i nie muszą już spełniać omówionych powyżej wymogów – prawo przesądza, że takie typy praktyk rynkowych są sprzeczne z dobrymi obyczajami i co najmniej mogą zniekształcać zachowania rynkowe przeciętnego konsumenta).

Ogólna odpowiedzialność odszkodowawcza

Warto także pamiętać, że nawet gdy konsument nie skorzysta z rękojmi (bo np. minie jej termin), może on także dochodzić odszkodowania „na zasadach ogólnych”, to znaczy domagać się odszkodowania w związku z niewykonaniem umowy czy też jej nienależytym wykonaniem (czyli zrealizowania niezgodnie z treścią umowy). Taką odpowiedzialność przewiduje art. 471 kodeksu cywilnego: „Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi”. Jak wynika z powyższego przepisu, sprzedawca może uwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli udowodniłby, że niewykonanie albo niewłaściwe wykonanie umowy nie jest od niego zależnie czy zawinione. Zasadniczo przedawnienie roszczeń konsumenta na tej podstawie przedawni się w terminie dopiero 6 lat.

Podsumowanie

Sprzedaż produktów pszczelich konsumentom może powodować, że pszczelarz zetknie się z reklamacjami konsumentów albo zamiarem skorzystania przez nich z innych uprawnień. Warto mieć świadomość, że konsumenci korzystają z ochrony w ramach rękojmi, gwarancji (gdy jej się udzieli), ustawy o prawach konsumenta oraz w ramach przeciwdziałania nieuczciwym praktykom rynkowym.

Dr Rafał R. Wasilewski
radca prawny (Szczecin)

1 - „Zasadniczo”, ponieważ nawet w prawie publicznym jest więcej niż jedna definicja „przedsiębiorcy”, a potencjalnie pszczelarz mógłby zostać uznany za przedsiębiorcę np. na podstawie art. 4.

2 - Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2020 r. poz. 1740 z późn. zm.), dalej: kodeks cywilny.

3 - Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2014 r., V CSK 630/13.

4 - Przepisy wskazują również, że gdy kupującym jest konsument, na równi z zapewnieniem sprzedawcy traktuje się publiczne zapewnienia producenta lub jego przedstawiciela, osoby, która wprowadza rzecz do obrotu w zakresie swojej działalności gospodarczej oraz osoby, która przez umieszczenie na rzeczy sprzedanej swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego przedstawia się jako producent.

5 - Ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta (Dz.U. z 2020 r. poz. 287 z późn. zm.), dalej ustawa o prawach konsumenta.

6 - „Lokal przedsiębiorstwa” według przepisów to miejsce prowadzenia działalności będące nieruchomością albo częścią nieruchomości, w którym przedsiębiorca prowadzi działalność na stałe (np. pasieka, sklep) lub miejsce prowadzenia działalności będące rzeczą ruchomą, w którym przedsiębiorca prowadzi działalność zwyczajowo albo na stałe (np. przystosowany do prowadzenia sprzedaży pojazd).

7 - W szczególności jest taka możliwość przy sprzedaży bezpośredniej – zobacz na ten temat: R.R. Wasilewski, Sprzedaż bezpośrednia miodu – podstawowe kwestie prawne, „Pasieka” 2021, nr 4.

8 - Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz.U. z 2017 r. poz. 2070), dalej: ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym.

9 - „Przeciętny konsument” to konsument, który jest dostatecznie dobrze poinformowany, uważny i ostrożny.

10 - Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 sierpnia 1981 r., I CR 219/81.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"