Z artykułu dowiesz się:

• w jakich przypadkach miód może być stosowany w chorobach zatok jako terapia uzupełniająca
• jaki gatunek miodu nadaje się do tego celu
• jakie rezultaty kuracji uzyskano z zastosowaniem miodu odwirowanego, plastrowego, zasklepu miodowego i wosku

Miód i niektóre inne produkty pszczele w zapaleniu zatok

Zapalenie błony śluzowej nosa (rhinitis) może prowadzić do wystąpienia ostrego lub przewlekłego zapalenia przynależnych anatomicznie do jamy nosowej zatok przynosowych – sinusitis (czołowych, klinowych, sitowych, szczękowych). W warunkach fizjologicznych spełniają one funkcję rezonacyjną, tj. biorą udział w tworzeniu głosu. W stanach zapalnych błony śluzowej nosa oraz przy niedrożności (powiększone migdałki, polipy) dochodzi do zmiany barwy głosu oraz przerwania mechanizmu samooczyszczania i gromadzenia w zatokach wydzieliny błon śluzowych. Na skutek gwałtownego namnażania wirusów w wydzielinie rozwija się stan zapalny i obrzęk utrudniający normalne oddychanie i oczyszczanie zatok. W zależności od czasu trwania choroby wyróżnia się ostre i przewlekłe zapalenie zatok, a wśród przyczyn wymienia się wirusy, bakterie tlenowe (gronkowce, paciorkowce), rzadziej beztlenowe.

Fot. xiSerge z Pixabay

Dane piśmiennictwa wskazują, że ostre zapalenie zatok przynosowych w większości (95%) spowodowane jest infekcją wirusową, a do zakażenia bakteryjnego dochodzi jedynie w 0,5–2% przypadków zakażeń [Koźmińska-Badr, 2021]. W wyniku obniżonej odporności organizmu lub niewłaściwego leczenia ostre zapalenie zatok może przejść w formę przewlekłą obejmującą u dorosłych najczęściej zatoki szczękowe, a u dzieci zatoki sitowe. Stanem zapalnym mogą być objęte wszystkie zatoki po jednej lub po obu stronach. Zapalenie zatok czołowych i klinowych występuje zwykle po 12. roku życia. Do charakterystycznych objawów zapalenia należą: rozpierający, pulsujący ból głowy, nasilający się przy pochylaniu głowy, silny kaszel ranny z bolesnością uciskową, śluzowo-ropna wydzielina z nosa, zaburzenia węchu, uczucie zmęczenia, brak apetytu, senność, podwyższona temperatura ciała. Leczenie ma na celu ustąpienie stanu zapalnego i towarzyszących mu nieprzyjemnych objawów chorobowych.

Dodatkowo w celu spotęgowania działania miejscowego w terapii zapalenia zatok warto przyjmować miód do wewnątrz w postaci rozpuszczonej w wodzie lub bezpośrednio do ust, pozwalając na stopniowe wchłanianie składników miodu przez błonę śluzową jamy ustnej i naczynia limfatyczne do krwi. Hainbuch [2013] poleca przyjmowanie od 1 do 2 łyżek stołowych miodu dziennie. Szczególnie wskazane są miody ciemne, w tym także manuka, lawendowy, tymiankowy i jodłowy.

Poprzez stymulację odporności nieswoistej (wrodzonej) organizmu przyczyniają się do skrócenia czasu trwania terapii konwencjonalnej i zwiększenia skuteczności leczniczej. Z powyższych względów miód znalazł szerokie zastosowanie w praktyce otorynolaryngologicznej, gdzie jest dobrym uzupełnieniem m.in. terapii zapalenia zatok przynosowych.

Według Gribkowa [2007] szczególną skuteczność w stanach zapalnych zatok wykazują miody z kasztana, lipy, koniczyny, jabłoni i gruszy. Na podstawie badań klinicznych wykazał on skuteczne działanie 30% roztworu miodu podawanego drogą elektroforezy oraz 7–19% roztworów miodu z dodatkiem 1–2% difenhydraminy (środka przeciwhistaminowego) u 27 pacjentów z ostrym i przewlekłym zapaleniem zatok szczękowych, czołowych, klinowych i kości sitowej. Korzystne okazało się również miejscowe stosowanie maści miodowo-propolisowej o składzie: 7,5 g miodu, 7,5 g propolisu, 10 g wazeliny, 25 g lanoliny i 2 g anestezyny. Preparat aplikowano na chore miejsca 1–2 razy dziennie przez 15–20 dni. Po tym okresie stwierdzono wyleczenie 21 chorych, u 4 – polepszenie, a brak efektu u 2 chorych.

Kałużny [1992] w zapaleniu zatok przynosowych poleca żucie fragmentu plastra miodowego przez 15 min co godzinę aż do poprawy. Profilaktycznie należy żuć kawałek plastra 1–2 razy dziennie przez 1–2 miesiące.

Piekut i Borawska [2004] zwracają uwagę na dobre wyniki terapii miodem w przypadkach ostrych i przewlekłych zapaleń zatok przynosowych i zakażeń zatok czołowych. W wyniku leczenia obserwowano stopniowe ustępowanie kaszlu, normalizację temperatury ciała, ustępowanie bólu głowy i poprawę ogólnego samopoczucia.

Potwierdzeniem korzystnego oddziaływania miodu w chorobach układu oddechowego są badania prowadzone przez Mładenowa [2009]. Uzyskał on pozytywne wyniki przy wykorzystaniu metod: inhalacja, elektroforeza, stosowanie miejscowe i przyjmowanie doustne u 122 chorych z przewlekłym i ostrym zapaleniem zatok. Stosowane uprzednio w leczeniu metody konwencjonalne nie przyniosły w większości przypadków zauważalnego polepszenia. Miód wprowadzany do organizmu drogą układu oddechowego w postaci aerozolu leczniczego (za pomocą aparatów inhalacyjnych) stosowano w postaci 20–30% roztworów wodnych, w czasie 15–20 min 1–2 razy na dobę. W warunkach domowych korzystne okazały się inhalacje parowe z miodem rozcieńczonym od 1:1 do 1:5, przy wykorzystaniu pary z nagrzanego czajnika.

Autor poleca równolegle z leczeniem miodem stosowanie fizykoterapii leczniczej, gimnastyki oddechowej i spacery w lesie sosnowym. Zastosowanie miejscowe łączy z przyjmowaniem miodu do wewnątrz (na noc lub w ciągu dnia) w postaci czystej (1 łyżeczka do herbaty lub 1 łyżka stołowa, 5–6 razy na dobę; ssać wolno do całkowitego rozpuszczenia) lub w postaci roztworu w ciepłej lub chłodnej wodzie, z sokiem, mlekiem, herbatą. W miarę możliwości stosować miód w plastrach, bogatszy w witaminy i inne składniki biologicznie aktywne w porównaniu z miodem odwirowanym.

W efekcie leczenia obserwuje się normalizację wskaźników czynnościowych dróg oddechowych i ustępowanie stanu zapalnego. Okazuje się, że zastosowanie u chorych równolegle różnych dróg wprowadzania składników miodu do organizmu i różnych technik terapeutycznych, tj. miejscowej i ogólnej, daje znacznie lepsze efekty wyleczenia zapalenia zatok przynosowych niż każda z nich oddzielnie. Wyniki badań klinicznych przeprowadzone na dużej liczbie chorych wskazują, że kompleksowa terapia miodem przynosi w 88% przypadków chorób górnych dróg oddechowych trwały efekt leczniczy, który jest spowodowany podwyższeniem odporności immunologicznej organizmu.

W przewlekłym zapaleniu zatok przynosowych autor poleca także miejscowe stosowanie miodu plastrowego. Za pomocą jałowej szklanej pałeczki lub zakraplacza pobiera się z komórki plastra 1–2 krople miodu i podaje do każdego otworu nosowego co 3–4 godz.

Fot. moho01 z Pixabay

Dobre efekty w powyższej chorobie przynosi również zastosowanie maseczek leczniczych. Zgodnie z przepisem podanym przez autora do wosku pszczelego (20 g), po upłynnieniu na łaźni wodnej, dodaje się 2 łyżki stołowe sproszkowanego ziela krwawnika pospolitego (Achillea millefolium) i po ochłodzeniu do temp. 38–40°C nanosi na miejsca zmienione chorobowo w rejonie stanu zapalnego zatok i nosa, przykrywa folią i pozostawia na 20 min. Po tym czasie maskę usuwa się, pokrywa skórę cienką warstwą kremu i powtarza zabieg w miarę potrzeby 1–2 razy dziennie przez 3–5 kolejnych dni [Korż, 2013].

Ci sami autorzy [2021] przeprowadzili kontrolowane badania kliniczne u 13 chorych na mukowiscydozę i leczonych z powodu przewlekłego zapalenia zatok przynosowych z poprzedzającym zabiegiem operacyjnym. Miód manuka wykorzystano do nawadniania zatok metodą irygacji 2 razy dziennie przez 30 dni, stosując sól fizjologiczną jako kontrolę. Uzyskana znaczna przewaga nowozelandzkiego miodu dotyczyła lepszej tolerancji, istotnej poprawy jakości życia i ustąpienia zmian zapalnych monitorowanych endoskopowo w porównaniu z kontrolą.

W innym badaniu autorka wykazała dużą skuteczność miodu manuka w terapii przewlekłego i alergicznego grzybiczego zapalenia zatok przynosowych. Okazało się, że może on stanowić alternatywę dla miejscowego podawania kortykosteroidów lub preparatów przeciwgrzybiczych w warunkach klinicznych ze względu na silny efekt przeciwzapalny, również po zastosowaniu miejscowym [Lee, 2020].

Pomyślne wyniki leczenia u chorych z przewlekłym zapaleniem zatok i po operacji endoskopowej uzyskali Ooi i in. [2019].

Pacjenci przydzieleni losowo do grupy badanej (10 osób) z objawami zakażenia, wykonywali przez 14 dni płukanie zatok nosowych za pomocą 16,5% roztworu miodu manuka (1,3 mg/ml MGO) 2 razy dziennie i przez 10 dni przyjmowali doustnie placebo. Natomiast u pacjentów grupy kontrolnej (15 osób) do płukania nosa i zatok wykorzystano roztwór soli fizjologicznej 2 razy dziennie i podawano doustnie odpowiedni antybiotyk przez 10 dni. Ponadto na Uniwersytecie w Pensylwanii oceniono profil bezpieczeństwa miodu manuka. Na podstawie Testu Identyfikacji Zapachu nie stwierdzono zaburzeń węchu, pamięci i zdolności kojarzenia, jak również nie odnotowano żadnych objawów niepożądanych, co wskazuje na duże bezpieczeństwo jego stosowania. Badania mikrobiologiczne wykazały zbliżoną skuteczność leczenia w obu grupach pacjentów, co wskazuje na możliwość wykorzystania omawianej odmiany miodu zamiast antybiotykowej terapii konwencjonalnej w leczeniu przewlekłych zakażeń zatok przynosowych.

mgr Elżbieta Hołderna-Kędzia,
Prof. dr hab. Bogdan Kędzia
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu
Państwowy Instytut Badawczy

1 - „Pomimo tego, że nie istnieje jedna, powszechnie akceptowana definicja biofilmu, można go określić jako wielokomórkowy zespół złożony z mikroorganizmów jednego lub wielu gatunków czy rodzajów. Jest to społeczność komórek, które są trwale związane z jakąś powierzchnią (nie można ich usunąć łagodnym przemywaniem) i są otoczone tzw. macierzą (ang. matrix), złożoną najczęściej w dużym stopniu z polisacharydów”. [bio.cen.edu.pl]

2 - Wyjątkowy wskaźnik manuka stosowany do oceny aktywności miodu do 2007 r. przed wprowadzeniem wskaźnika MGO.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"