Z artykułu dowiesz się m.in.:

• jakie są składniki biologicznie aktywne w miodzie;
• jaką funkcję pełnią składniki nieodżywcze w patoce;
• w jaki sposób nasz organizm wchłania składniki energetyczne i na jakiej podstawie sądzimy, że miód jest łatwo przyswajalny.

Zastosowanie miodu w żywieniu i dietetyce.
Miód jako komponent produktów spożywczych, cz. 1.

Miód jest wartościowym produktem profilaktyki zdrowotnej i jednocześnie uznanym środkiem w prawidłowym odżywianiu człowieka. Istnieją różne sposoby dostarczania miodu do organizmu: poprzez środki lecznicze, suplementy i najbardziej powszechnie – przez codzienną dietę. Wszystkie te sposoby mają duże znaczenie dla utrzymania lub poprawy zdrowia, jednak najważniejszą rolę odgrywa profilaktyka i właściwe odżywianie, poprzez systematyczne wzbogacanie przyjmowanego codziennie pożywienia w produkty w ich naturalnej postaci.

Współcześnie organizm człowieka obciążony niekorzystnymi czynnikami środowiskowymi i żywieniowymi potrzebuje bezwzględnie suplementacji naturalnej, w której ważne miejsce zajmuje miód i inne produkty pszczele, głównie miód plastrowy¹, miód sekcyjny i zasklep woskowy, a ich systematyczne dostarczanie wraz z dietą można nazwać „apiodżywianiem” [Stranţ, Varadi, Margaoan i in. 2023]. Ze względu na występujące w miodzie składniki pokarmowe: energetyczne, budulcowe oraz regulujące podstawowe czynności życiowe, ma on duże znaczenie w żywieniu dzieci, młodzieży, kobiet w okresie ciąży i przed zajściem w ciążę, w trakcie całego jej przebiegu, aż do momentu porodu, osób uprawiających sport wyczynowy, rekonwalescentów i osób starszych. Potencjał prozdrowotny miodu i cenne właściwości biologiczne: przeciwutleniające, przeciwzapalne, przeciwdrobnoustrojowe, i immunostymulujące są ogromne, lecz w praktyce wykorzystywane w stopniu minimalnym. Badania prowadzone od kilkunastu lat potwierdzają pozytywny i trwały wpływ miodu i innych produktów pszczelich na parametry biochemiczne i morfologiczne surowicy krwi człowieka. Powyższy efekt obserwowano u wszystkich badanych osób (dzieci i dorosłych) po włączeniu do diety miodu (40-120 g dziennie) na okres powyżej 12 dni. Zauważono również poprawę sprawności umysłowej i emocjonalnej, ułatwione zasypianie, wzrost odporności immunologicznej, spadek zakażeń bakteryjnych i wirusowych oraz ogólną poprawę stanu zdrowia [Kapliński 2019]. Dlatego decydując się na wprowadzenie miodu jako elementu profilaktyki zdrowotnej i składnika codziennej diety, możemy z powodzeniem realizować założone cele. Pod określeniem tym należy rozumieć także ochronę przed zagrożeniami środowiska, poprawę kondycji i witalności organizmu oraz zabezpieczenie przed niedoborami składników energetycznych i substancji śladowych niezbędnych w procesach życiowych.

Przesłanki historyczne

Miód jest najpowszechniejszym i jednocześnie najważniejszym produktem pszczelim. Wśród produktów wytwarzanych przez pszczoły, miód od najdawniejszych czasów wykorzystywano jako środek wybitnie odżywczy, leczniczy i dietetyczny. Był on pierwszą substancją słodzącą, a także służył do wytwarzania napojów alkoholowych i konserwowania żywności we wszystkich kulturach starożytnych.

Do późnego średniowiecza miód był jedynym środkiem słodzącym, stopniowo w miarę sprowadzania do Europy cukru oraz w wyniku rewolucji przemysłowej został wyparty przez cukier. Ograniczenie roli miodu jako środka słodzącego przełożyło się definitywnie na spadek jego spożycia w Europie. Obecnie w związku z powrotem do zdrowego odżywiania rola produktów pszczelich, w tym miodu zyskuje na znaczeniu. Zaczynamy na nowo doceniać produkty nieprzetworzone, łatwo przyswajalne, nieobciążające organizmu, lecz wzbogacające go w cenne składniki biologicznie aktywne. W związku z powyższym nabiera nowego znaczenia słynne powiedzenie Hipokratesa „Niech pożywienie będzie lekarstwem, a lekarstwo pożywieniem”. Stosując w diecie miód i inne produkty naturalne, budujemy korzystny potencjał komórek i tkanek, co przekłada się na nasze zdrowie i samopoczucie fizyczne i psychiczne. Tradycyjna medycyna chińska, potwierdza również istotny wpływ pożywienia na zdrowie fizyczne i psychiczne, a więc także na naszą witalność, odporność, kondycję, urodę, sprawność organizmu. Z uwagi na duży potencjał prozdrowotny regularne przyjmowanie miodu w celu uzupełnienia codziennej diety ma nieocenione znaczenie. Właściwości tego wartościowego środka dietetycznego i odżywczego odkrywamy i doceniamy na nowo.

Składniki biologicznie aktywne miodu
i ich biodostępność

Cenną rolę miodu w odżywianiu determinują takie cechy jak zróżnicowany skład chemiczny, łatwa przyswajalność, przyjemne właściwości organoleptyczne, szeroka możliwość komponowania z innymi środkami naturalnymi. W porównaniu z produktami żywieniowymi o długim czasie trawienia (szynki – ok. 4 godz., mięsa – ok. 8 godz., a fastfoodów – nawet do 16 godz.) pełne przyswojenie miodu zajmuje od kilkunastu do kilkudziesięciu minut bez obciążenia przewodu pokarmowego.

Wśród składników niewęglowodanowych w miodzie występują także białka (albuminy i globuliny; średnio 0,35%), aminokwasy (wolne, wyłącznie endogenne: miody nektarowe 0,028%, miody spadziowe 0,035%), związki mineralne oraz witaminy. Kwasy organiczne (glukonowy, jabłkowy, cytrynowy, bursztynowy – ok. 1–4% oraz enzymy (α- i β amylazy, inwertazy, oksydaza glukozy, katalaza i lizozym) decydują o jego smaku i jednocześnie uczestniczą w procesach trawiennych. Spośród biopierwiastków (średnio 0,3%) miód zawiera najwięcej: potasu, fosforu, wapnia, magnezu, manganu, żelaza, krzemu. W mniejszych ilościach, niekiedy śladowych (0,001–13 mg/100 g miodu) stwierdza się – bar, miedź, nikiel, cynk, chrom, selen, siarkę, żelazo. Miód zawiera również niewielką ilość witamin rozpuszczalnych w wodzie: witaminy z grupy B (B1, B2, B6, kwas nikotynowy, kwas pantotenowy, kwas L-askorbinowy) w zakresie 0,004–2,4 mg/100 g. Jednak przyjmowany systematycznie wraz z dietą pozwala na uzupełnienie niedoborów tych cennych składników. Ważną funkcję biologiczną spełniają związki flawonoidowe, głównie rutyna, hesperetyna, apigenina, kwasy fenolowe (chlorogenowy, kawowy, ferulowy), barwniki roślinne, zwane antocyjanami, garbniki katechinowe, składniki lotne. Około 1% składników miodu stanowią tzw. domieszki, w tym pyłek kwiatowy (średnio 3000 ziaren pyłku/1 g miodu) i mleczko pszczele (średnio 1 µg/g) [B. Kędzia, E. Hołderna-Kędzia 2008]. Miód jest ponadto cennym źródłem prebiotycznych węglowodanów w postaci dwucukrów (laktuloza), trójcukrów (melecytoza), oligosacharydów (izomaltotrioza, stachioza) oraz polisacharydów (amyloza, dekstryny). Substancje te, należące do grupy składników nieodżywczych, spełniają ważne funkcje fizjologiczne poprzez udział w procesach trawienia. Grupy związków chemicznych występujących w miodzie ważne z żywieniowego punktu widzenia zawarto w Tabeli 1 [E. Hołderna-Kędzia, B. Kędzia 2022].

Składniki odżywcze miodu w odniesieniu do potrzeb człowieka (osoby dorosłe oraz poniżej 20. roku życia) przedstawiono w Tabeli 2 [Crane 1976]. Dane te wskazują, że miód zawiera liczne substancje korzystne dla zdrowia, które mimo tego, że występują w małych ilościach (0,004 mg – 13,0 g/100 g, to pozwalają na przestrzeni dłuższego czasu na uzupełnienie w diecie tych ważnych składników śladowych. Cdn.

*Liczby w nawiasach wskazują rzeczywiste dzienne spożycie, a nie zalecane dzienne spożycie

Elżbieta Hołderna-Kędzia
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu
Państwowy Instytut Badawczy

Literatura:

• Stranţ M, Varadi A., Mǎrgaoan R. i wsp. Api-Odżywianie. Produkty pszczele w naszej diecie”. Stróże 2023.
• Kapliński A.K. Medycyna pszczół. Dwa i pół tysiąca lat po Hipokratesie. Warszawa 2019.
• Chalcarz W. Miód w żywieniu człowieka. Post. Fitoter. 2004, Nr 2, 90-94.
• Kałużny E. Pszczela apteczka, Leszno 1996.
• Frank R. Miód odżywia, leczy, pielęgnuje. Wyd. RM 2008.
• Kędzia B., Hołderna-Kędzia E. Lecznicze działanie miodu pszczelego w chorobach wewnętrznych. MedPharm 2010, 325-328.
• Kędzia B., Hołderna-Kędzia E. Miód. Skład i właściwości biologiczne 2008, 49-111.
• Hołderna-Kędzia E., Kędzia B. Wpływ miodu na florę jelitową człowieka. Pszczelarstwo 2022, Nr 7, 23-24.
• Crane E. Honey. A comprehensive survey. London 1976.
• Kędzia B., Hołderna-Kędzia E. Produkty pszczół w terapii. Zagadnienia wybrane. Toruń Wyd. Humana Divinis 2005.
• Gala J. Miód i produkty pszczele w profilaktyce i leczeniu. Intermedlex, Kraków 1994.
• Krzyszkowska B. Zdrowie z ula. Wyd. Emilia, Kraków 1995.
• Strugała-Stawik H. XII Międzynar. Konf. Nauk. „Środowisko a zdrowie dziecka”, Legnica 30-31 maja 2003.
• Kalendarz Pszczelarski 2013, Wyd. „Biznes Press” Sp. z o.o., Warszawa.
• Korż W.N. Produkty pczełowodstwa. Mied i wosk. Rostow na Donu, Wyd. Feniks 2013, 263.
• Kędzia B, Hołderna-Kędzia E. Właściwości lecznicze miodu 2018.
• Jośko J. Miód pszczeli. Kamianna 1989, 25-29.
• Żółty K. Produkty pszczele skarbnicą zdrowia. Kraków 1999.
• Wojtacki M. Produkty pszczele i przetwory miodowe. PWRiL, Warszawa 1988.
• Hołderna-Kędzia E. Możliwości wykorzystania miodu pszczelego w odżywianiu i dietetyce. Miody z dodatkami, Pasieka nr 1,2024.
• Makowiczowa H. Pszczele cuda. Wyd. Lotos, Warszawa 1991.
• Tichonow A.I., Bondarenko L.A., Jarnych R.G. i wsp. Miód naturalny w medycynie i farmacji. Pochodzenie, właściwości, zastosowanie, preparaty lecznicze. Sądecki Bartnik, Stróże 2017.
• Boukrâ L. Miód w tradycyjnej i nowoczesnej medycynie. Taylor and Francis Group, London, New York 2014, 420-423.
• Kurth M. Produkty pszczele w tradycyjnej medycynie chińskiej. Cz. 2. Przegląd Pszczelarski 2008, Nr 4 (13), 34-37.

1 - Miód plastrowy to niewielkie fragmenty plastra z dojrzałym, zasklepionym miodem; często zalane patoką i umieszczone w opakowaniach, zazwyczaj szklanych.

2 - Zarówno lulek czarny, jak i bagno zwyczajne to rośliny trujące, które w przemyśle farmaceutycznym wykorzystuje się bardzo ostrożnie. Nie stosuj ich na własną rękę – przyp. red.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"