Z artykułu dowiesz się m.in.:

• jaka roślinność występuje w okolicach Woli Kroguleckiej;
• czy możliwe jest wspieranie podziału zasobów między owadami dzięki odpowiednim nasadzeniom;
• jak stworzyć rabaty miododajne inspirowane rabatami z natury.

Wzbogacanie bazy pokarmowej: rabaty z natury – Wola Krogulecka

Piękne panoramy, łąki, pastwiska i lasy tworzące mozaikę zapachów i kolorów – okolice Woli Kroguleckiej w Beskidzie Sądeckim cechują się zróżnicowaną roślinnością miododajną, pobudzającą wyobraźnię i inspirują do tworzenia ogrodowych kompozycji wspierających owady zapylające.

Roślinność w okolicach Woli Kroguleckiej

Przez okolice Woli Kroguleckiej i Barcic biegnie ładna krajobrazowo historyczno-przyrodnicza ścieżka Szlakiem Leśnych. Prowadzi wśród łąk rajgrasowych Arrhenatheretum elatioris i mieczykowo-mietlicowych Gladiolo-Agrostietum capillaris, a także pastwisk Lolio-Cynosuretum, mija skrawki wilgotnych łąk ostrożeniowych Cirsietum rivularis rozwinięte w pobliżu wysięków i strumyków płynących wśród zieleni, odznaczające się ciemniejszymi kępami situ. W suchszych miejscach ścieżka napotyka fragmenty psiar Nardo-Callunetum z żółto kwitnącym janowcem. Na jej nasłonecznionym i żyznym skraju rozwija się ciepłolubna roślinność okrajkowa. Te fitocenozy są bardzo interesujące, gdyż łączą rośliny pobliskich pastwisk z gatunkami muraw kserotermicznych. Ciepłolubny rys mają też same pastwiska, na których obok dzwonka skupionego rosną storczyki. W dolnej części szlaku rozpościera się świetlisty las. Budują go grab, dąb, jarzębina, brzoza, grusza, wiśnia ptasia, jesion i jawor. Niewielka domieszka modrzewia jest to prawdopodobnie efekt sztucznych nasadzeń. W podszycie rosną jeżyna, malina, kruszyna, leszczyna, róża i dereń. Okrajek na brzegu lasu jest bogaty w gatunki, a tworzą go poziomka pospolita, wrzos, krwawnik, orlica, szałwia lepka, czyściec leśny, jarzmianka większa, zerwa kłosowa, dzwonek brzoskwiniolistny, dąbrówka rozłogowa, czartawa pospolita i wiele innych roślin. W tym fragmencie lasu spotkamy 24 rośliny pożytkowe, natomiast w zbiorowiskach nieleśnych rośnie średnio 35 gatunków na 25 m², w tym 20 pyłko- i nektarodajnych.

Kompozycje miododajne

W artykule przedstawiam czytelnikom „Pasieki” dziewięć zestawów roślin pyłko- i nektarodajnych opracowanych na postawie zdjęć fitosocjologicznych i spisów florystycznych, które wykonałam na łąkach i w lasach w okolicach Woli Kroguleckiej. Wspierają one pszczoły miodne i inne organizmy budujące lokalne sieci pokarmowe. Rośliny na rabaty miododajne dobrałam według ich współwystępowania w poszczególnych płatach, tak by kompozycje były różnorodne i emanowały atmosferą miejsc, którymi były inspirowane. W zestawieniach opartych o zdjęcia fitosocjologiczne podałam oryginalną ilościowość gatunków¹.

Kompozycja 1

W tym zestawieniu królują biel i złoto. Koronkowe baldachy biedrzeńca i talerzyki krwawnika przeplatają się z kwiatostanami dziurawca. Tuż przy ziemi komonica tworzy złote kobierce uroczych kwiatów. Fioletowoliliowy akcent wprowadzają wyki i mięta polna.

Kompozycja 2

Aranżacja ta jest jasna i zwiewna. Dominują w niej białe, przypominające lampiony baldachy marchwi, talerzyki krwawnika zbudowane z maleńkich koszyczków i niewielkie kwiatostany biedrzeńca. Amarantowe koniczyny oraz liliowe chabry, dzwonki i świerzbnice tworzą wśród nich barwne aplikacje.

Dobór roślin: marchew zwyczajna Daucus carota 1, krwawnik pospolity Achillea millefolium 1, chaber łąkowy Centaurea jacea +, biedrzeniec mniejszy Pimpinella saxifraga +, dzwonek rozpierzchły Campanula patula +, świerzbnica polna Knautia arvensis +, koniczyna pogięta Trifolium medium +.

Kompozycja 3

Kompozycja ta inspirowana roślinnością leśnego okrajka przywodzi na myśl barokowe zdobienia. Budujące ją byliny przyciągają wzrok fantazyjnymi kształtami kwiatostanów i liści. Wyrazistym kolorom towarzyszą biel, ecru i delikatne odcienie żółtego, dzięki czemu rabata jest stonowana i miła w odbiorze.

Dobór roślin: szałwia lepka Salvia glutinosa, czyściec leśny Stachys sylvatica, jarzmianka większa Astrantia major, dzwonek brzoskwiniolistny Campanula persicifolia, zerwa kłosowa Phyteuma spicatum, poziomka pospolita Fragaria vesca, dąbrówka rozłogowa Ajuga reptans; paprocie: orlica pospolita Pteridium aquilinum.

Kompozycja 4

Ten pełen uroku zestaw przywodzący na myśl brzeg lasu w porze późnego lata sprawdzi się na podłożu bardziej suchym, z nieco kwaśniejszą warstwą próchniczną. Rabata, w której przeplatają się wrzos, krwawnik i poziomka pachnie oszałamiająco zarówno nagrzana słońcem, jak i podczas mglistej, deszczowej pogody.

Dobór roślin: wrzos zwyczajny Calluna vulgaris, krwawnik pospolity Achillea millefolium, poziomka pospolita Fragaria vesca.

Kompozycja 5

Ukryta w leśnym gąszczu, niewidoczna ze ścieżki wznosi się łagodnie w górę zbocza polana z malowniczo pochyloną brzozą. Bogatą florystycznie ruń budują rośliny łąkowe, okrajkowe, ziołoroślowe i leśne – jest tu 49 gatunków na 25 m². W gąszczu ziół znajdziemy również storczyki z rodzaju kukułka Dactylorhiza wychylające się z mchów, bujnie się rozrastających na eksponowanym na północny-zachód zboczu.

Na północny wschód od polany, przy Szlaku Leśnych rozpościera się pastwisko. Teren jest nachylony, eksponowany na zachód, a dzięki temu nasłoneczniony. Umożliwia to rozwój roślinom związanym z ciepłymi siedliskami: macierzance i dzwonkowi skupionemu. Rośnie tu wiele gatunków pyłko- i nektarodajnych, które mogą być podstawą ogrodowych aranżacji (kompozycje 6 i 7).

Kompozycja 6

Aranżacja ta jest niczym fioletowo-amarantowy dywan utkany z głowienki, koniczyny i macierzanki, ozdobiony białymi, delikatnymi kwiatami gwiazdnicy. Ponad nimi unosi się biało-fioletowa mozaika kwiatostanów biedrzeńca, dzwonka i świerzbnicy.

Dobór roślin: głowienka pospolita Prunella vulgaris 1, dzwonek skupiony Campanula glomerata +, świerzbnica polna Knautia arvensis +, koniczyna pogięta Trifolium medium +, biedrzeniec mniejszy Pimpinella saxifraga +, gwiazdnica trawiasta Stellaria graminea +, macierzanka zwyczajna Thymus pulegioides +.

Kompozycja7

W innej odsłonie roślinny kobierzec spleciony jest z brązu, słonecznej żółci, ecru, różu i bieli. Rośnie tu babka o długich liściach i kwiatostanach w kształcie brązowych pałeczek, jest brodawnik ze złotymi gwiazdkami, lucerny i przytulinki o bladożółtych kwiatach i koniczyna o białych główkach. Pachnie nagrzana słońcem macierzanka, a na wietrze kołyszą się fioletowe główki dzwonka.

Dobór roślin: babka lancetowata Plantago lanceolata 2, dzwonek skupiony Campanula glomerata +, brodawnik jesienny Leontodon autumnalis +, lucerna nerkowata Medicago lupulina +, przytulinka wiosenna Cruciata glabra +, koniczyna biała Trifolium repens +, macierzanka zwyczajna Thymus pulegioides +.

Na skraju kolejnego pastwiska, tam gdzie graniczy ono z polną drogą, bujnie rozrastają się rośliny ciepłolubnych okrajków i gatunki związane z wypasem, tworząc pachnącą, bogatą w kolory i kształty mieszankę. W tym miejscu teren jest słabo nachylony, a podłoże świeże i umiarkowanie żyzne. Kompozycje 8 i 9 inspirowane są tym interesującym płatem roślinności.

Kompozycja 8

W tej aranżacji amarantowe koszyczki chabra i główki koniczyny pogiętej łączą się ze słonecznie żółtymi wiechami przytulii. Towarzyszy im biel baldachów barszczu i główek koniczyny rozesłanej, złotawa zieleń kwiatów przywrotnika oraz brąz kwiatostanów babki przypominających kakaowe pałeczki.

Dobór roślin: barszcz zwyczajny Heracleum sphondylium, przytulia właściwa Galium verum, chaber łąkowy Centaurea jacea, babka lancetowata Plantago lanceolata, koniczyna pogięta Trifolium medium, koniczyna biała (rozesłana) Trifolium repens, przywrotnik Alchemilla sp.

Kompozycja 9

Ten subtelny zestaw bazuje na bieli kwiatostanów marchwi, przytulii i koniczyny. Wśród tej ażurowej mgiełki odznaczają się koszyczki chabra i liliowe dzwonki. Stokrotki i maleńkie kwiaty przywrotnika przypominają słoneczne punkciki rozsiane po rabacie.

Dobór roślin: marchew zwyczajna Daucus carota, przytulia północna Galium borealne, chaber łąkowy Centaurea jacea, dzwonek rozpierzchły Campanula patula, koniczyna pagórkowa Trifolium montanum, stokrotka pospolita Bellis perennis, przywrotnik Alchemilla sp.

Leśna rabata owadzia

W lasach bukowo-jodłowych w okolicach Woli Kroguleckiej, w lukach i świetlistych miejscach z mniej gęstym drzewostanem żyje wiele roślin o rozmaitej budowie kwiatów, wabiących różne owady: trzmiele, pszczoły dzikie i miodne, inne błonkówki, muchówki i chrząszcze. Kierując się obserwacjami i wskazówkami z dziedziny ekologii zapylania kwiatów można zaprojektować rabatę, która będzie wspierała podział zasobów między tymi organizmami. Tak na przykład trzmiele chętnie oblatują kwiaty o głębokich kielichach, np. gajowca, żywokost i szałwię. Bujanki – muchówki o długich ssawkach odwiedzą żywiec, różne błonkówki zainteresują się koszyczkami przenętu, a owady poszukujące łatwo dostępnego nektaru i pyłku przysiądą na zerwie i jarzmiance. Z kolei nawłoć pospolita przyciągnie pszczoły miodne.

Łąkowa rabata owadzia

Kolejny zestaw jest wzorowany na łące mieczykowo-mietlicowej, na którą wkroczyły gatunki związane z lasami i zrębami. Pokarm znajdą tu owady o rozmaitych preferencjach pokarmowych oraz różnej budowie i rozmiarach aparatu gębowego.

Dobór roślin: szelężnik Rhinanthus sp. 2, dziurawiec czteroboczny Hypericum maculatum 1, przetacznik ożankowy Veronica chamaedrys 1, koniczyna łąkowa Trifolium pratense 1, jaskier rozłogowy Ranunculus repens 1, głowienka pospolita Prunella vulgaris 1, dzwonek rozpierzchły Campanula patula +, babka lancetowata Plantago lanceolata +, przetacznik leśny Veronica officinalis +, barszcz zwyczajny Heracleum sphondylium +, świerzbnica polna Knautia arvensis +, szczaw polny Rumex acetosella  +.

Przedstawione zestawienia roślin warto wzbogacić o trawy, turzyce, kosmatki, sity i mchy, które naturalnie rosną na łąkach, pastwiskach i w lasach w okolicy Woli Kroguleckiej.

Kompozycja 8 i 9

Trawy: grzebienica pospolita Cynosurus cristatus, kostrzewa czerwona Festuca rubra, kostrzewa łąkowa F. pratensis, kupkówka pospolita Dactylis glomerata, mietlica pospolita Agrostis capillaris, tymotka łąkowa Phleum pratense, wiechlina łąkowa Poa pratensis.

Łąkowa rabata owadzia

Trawy: drżączka średnia Briza media +, grzebienica pospolita Cynosurus cristatus +, kłosówka wełnista Holcus lanatus +, kupkówka pospolita Dactylis glomerata +, mietlica pospolita Agrostis capillaris 3, tomka wonna Anthoxanthum odoratum 3, tymotka łąkowa Phleum pratense +; turzyce: turzyca Carex pallescens +.

Dr Maria Janicka

Literatura

• Banaszak J., Ekologia pszczół, PWN, Warszawa-Poznań 1993.
• Dzwonko Z. 2007. Przewodnik do badań fitosocjologicznych. Vademecum Botanicum, Poznań-Kraków.
• Grodzińska K., Zarzycki K. 1967. Zbiorowiska pastwiskowe południowej Polski. Zeszyty problemowe Postępów Nauk Rolniczych 74(4): 11–28.
• Janicka M. 2023. Odwiedziny na kwiatach – owady, rośliny i sieci zapyleń. Pasieka 2: 54–57.
• Janicka M. 2023. O wzbogacaniu pożytków – wprowadzenie z ekologii roślin. Pasieka 1: 48–51.
• Janicka M. 2022. Wykorzystanie danych fitosocjologicznych w projektowaniu zestawów roślin miododajnych na przykładzie wybranych zbiorowisk nieleśnych z Beskidu Sądeckiego. 59 Naukowa Konferencja Pszczelarska. Zakład Pszczelnictwa Instytut Ogrodnictwa w Puławach, 8–9 marca 2022 r., Materiały Konferencji on-line: 58.
• Lipiński M. 2010. Pożytki pszczele. Zapylanie i miododajność roślin. PWRiL, Wyd. Sądecki Bartnik, Warszawa – Stróże.
• Ruszkowski A., Jabłoński B., Rośliny pokarmowe pszczół, Wyd. Zarząd Główny PKE, Kraków 2000.
• Sulborska A. 2019. Rośliny pożytkowe. Wydawnictwo „Pasieka”, Klecza Dolna.

1 - Do określania udziału gatunków w płacie roślinności służy powszechnie używana siedmiostopniowa skala ilościowości-pokrycia wprowadzona przez Brauna-Blanqueta: r – bardzo rzadko, jeden lub kilka osobników, + - rzadko, z nieznacznym pokryciem, 1 – licznie z niskim pokryciem lub mniej obficie z wyższym pokryciem, zawsze mniejszym niż 5% badanej powierzchni, 2 – pokrycie 5-25% powierzchni badawczej lub bardzo licznie z pokryciem mniejszym niż 5%, 3 – pokrycie 25-50%, 4 – 50-75%, 5 – 75-100%. Oceniana jest pionowa projekcja osobników danego gatunku na płaszczyznę poletka [Dzwonko 2007].

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"