Z artykułu dowiesz się m.in.:

• jak stworzyć rabaty miododajne nawiązujące do zbiorowisk Beskidu Sądeckiego;
• jakie są zalety rabat z natury;
• jakimi roślinami zastępować gatunki chronione.

Wzbogacanie bazy pokarmowej – miododajne rabaty z natury, cz. 1.

Góry i pogórza cechują się urozmaiconą rzeźbą terenu, a tym samym zróżnicowanym mikroklimatem, często o unikatowym charakterze. Szczególnie interesujące i warte zapamiętania są okolice z wysiękami wody w ciepłych, nasłonecznionych miejscach, w których rozwijają się zbiorowiska roślin i zwierząt o niezwykłym bogactwie. Jednym ze sposobów zachowania ich ulotnego piękna jest tworzenie miododajnych kompozycji opartych na zdjęciach fitosocjologicznych.

Fot. Maria Janicka

O łąkach i ziołoroślach Beskidu Sądeckiego

Roślinność nieleśna Beskidu Sądeckiego jest reprezentowana przede wszystkim przez łąki z zespołów Gladiolo-Agrostietum capillaris i Arrhenatheretum elatioris. Występują tu też łąki ciepłolubne Antyllido-Trifolietum montani i wilgotne Cirsietum rivularis, pastwiska Lolio-Cynosuretum, psiary Hieracio vulgati-Nardetum, eutroficzne młaki górskie Valeriano-Caricetum flavae, ziołorośla i torfowiska. Fitocenozy tych zbiorowisk cechują się dużym zróżnicowaniem, które wynika z odmiennych warunków siedliskowych i mikroklimatycznych związanych z bogatą rzeźbą terenu, różnej historii użytkowania oraz różnic w wyjściowej puli gatunków.

Kompozycje

W artykule przedstawiam czytelnikom „Pasieki” jedenaście zestawów roślin pyłko- i nektarodajnych opracowanych na bazie zdjęć fitosocjologicznych i spisów florystycznych wykonanych w siedmiu typach zbiorowisk z Beskidu Sądeckiego. Były to różne postaci łąk mieczykowo-mietlicowych i ziołorośli oraz odłogi zarastające malinami. Bazowe płaty roślinności zlokalizowane są w okolicy Rytra (w rejonie niebieskiego szlaku na polany Wdżary Niżne i Wdżary Wyżne) oraz Przysietnicy (Podoliska).

Aranżacje różnią się charakterem. Są odmienne wizualnie, a jednocześnie zbliżone pod względem botanicznym, ponieważ czerpią ze wspólnego zbioru roślin typowych dla sądeckich ziołorośli i łąk. Pokazują, jak bogata i zróżnicowana może być – nawet w skali kilku arów – roślinność w miejscach o urozmaiconej rzeźbie i jak wielu mieszanek może być podstawą. Optimum kwitnienia w przedstawionych zbiorowiskach przypada na koniec czerwca i początek lipca – w tym czasie rabaty będą najbardziej kolorowe. W aranżacjach opartych na zdjęciach fitosocjologicznych podałam oryginalną ilościowość gatunków¹. Gatunki chronione zaznaczyłam podkreśleniem, a opcjonalne podałam w nawiasach.

Zachodnie okolice Rytra

Kompozycje nr 1 i 2 są inspirowane bogatym florystycznie płatem śródleśnej łąki mieczykowo-mietlicowej (Gladiolo-Agrostietum) o charakterze ziołoroślowym. Zbiorowisko to utworzyło się na niezbyt stromym, dobrze nasłonecznionym zboczu o ekspozycji północno-wschodniej, w sąsiedztwie wysięku wody, a więc w warunkach wilgotnego i dość ciepłego mikroklimatu. Można je spotkać przy niebieskim szlaku poniżej polany Wdżary Niżne. Motywem przewodnim kompozycji nr 3 stały się ziołorośla zaobserwowane u stóp zbocza, tuż przy wysięku wody, z kolei zestawy nr 4 i 5 wzorowane są na łące na siedlisku ciepłym i wilgotnym, w górnej części szlaku bogatej w storczyki i rośliny zielarskie.

Kompozycja 1

W wiosenno-letniej odsłonie paletę barw tworzą odcienie różu, fioletu i bieli. Wyraziste bukwice i dzwonki kontrastują ze zwiewnymi kwiatostanami jarzmianki i wiązówek. Wśród wysokich bylin bujnie rozrastają się pachnące miodem koniczyny i wyki. Kompozycja ta wizualnie przypomina ziołorośla.

Dobór gatunków: bukwica zwyczajna Betonica officinalis 1, jarzmianka większa Astrantia major +, dzwonek skupiony Campanula glomerata +, wiązówka błotna Filipendula ulmaria +, wiązówka bulwkowa Filipendula vulgaris +, barszcz zwyczajny Heracleum sphondylium +, pierwiosnek wyniosły Primula elatior +, koniczyna łąkowa Trifolium pratense +, wyka ptasia Vicia cracca +.

Kompozycja 2

Ta aranżacja pokazuje nieco inną odsłonę Gladiolo-Agrostietum. Bazuje na roślinach łąk świeżych, lekkich i subtelnych w odbiorze, o jasnych kolorach kwiatów: niebieskich, fioletowoliliowych, różowych, białych i żółtych. Mocniejszy akcent wprowadzają ciemne kwiatostany bukwicy.

Dobór gatunków: bukwica zwyczajna Betonica officinalis 1, krwawnik pospolity Achillea millefolium +, dzwonek rozpierzchły Campanula patula +, jastrun właściwy Leucanthemum vulgare +, przetacznik ożankowy Veronica chamaedrys +, biedrzeniec wielki Pimpinella major +, koniczyna dwukłosowa Trifolium alpestre +, wiązówka błona Filipendula ulmaria +, groszek łąkowy Lathyrus pratensis +.

Kompozycja 1 + 2

Zestaw ten łączy wyrazistość i lekkość poprzednich kompozycji. Dominuje w nim biel, z którą idealnie współgrają różne odcienie różowego i fioletowego. Biało-żółte koszyczki jastrunów wprowadzają radosne nuty.

Dobór gatunków: bukwica zwyczajna Betonica officinalis 1, jarzmianka większa Astrantia major +, wiązówka błotna Filipendula ulmaria +, krwawnik pospolity Achillea millefolium +, dzwonek skupiony Campanula glomerata +, dzwonek rozpierzchły Campanula patula +, jastrun właściwy Leucanthemum vulgare +, biedrzeniec wielki Pimpinella major +, koniczyna łąkowa Trifolium pratense +.

Kompozycja nr 1 i 3. Ilustr. Maria Janicka

Kompozycja 3

Jest zbudowana z efektownych bylin o słodkim, aromatycznym zapachu. Dominującym kolorem jest różowy w kilku odcieniach, któremu towarzyszą chmurki bieli w postaci kwiatostanów wiązówki oraz żółto kwitnąca tojeść. Ważną rolę w tej aranżacji odgrywa zieleń liści i rozmaitość ich kształtów.

Dobór gatunków: wiązówka błotna Filipendula ulmaria, mięta długolistna Mentha longifolia, poziewnik pstry Galeopsis speciosa, świerząbek orzęsiony Chaerophyllum hirsutum, ostrożeń łąkowy Cirsium rivulare, tojeść pospolita Lysimachia vulgaris, lepiężnik różowy Petasites hybridus, (sitowie leśne Scirpus sylvaticus, turzyca owłosiona Carex hirta).

Rośliny chronione
W przypadku roślin chronionych nie możemy pozyskać nasion i okazów z natury. Lokalne populacje zabezpieczamy poprzez właściwe użytkowanie zbiorowisk, gdy zaś nasz ogród jest naturalną kontynuacją danego siedliska (bo np. dawniej w tym miejscu była łąka), stosujemy pielęgnację dostosowaną do danego gatunku. W kompozycjach rabatowych wykorzystujemy ozdobne odpowiedniki lub okazy zakupione z legalnego źródła – tych roślin nie wysiewamy (nie wysadzamy) poza ogrodem.

Zalety rabat z natury

Poznawanie roślinności w okolicy domu i pasieki jest inspirujące. Na podstawie własnych obserwacji można komponować zestawy roślin pyłko- i nektarodajnych oraz zakładać rabaty wykorzystujące miejscowe nasiona, a tym samym wspierać lokalną różnorodność przyrodniczą (por. O wzbogacaniu pożytków – wprowadzenie z ekologii roślin, „Pasieka” 1/2023). Takie działania chronią unikatowy krajobraz, a także zachęcają do odwiedzin i eksploracji, przez co pozwalają na różnicowanie dochodów pasieki. W urokliwe okolice można zapraszać osoby organizujące plenery artystyczne, prowadzące zajęcia z tradycyjnego rękodzieła, dzikiej kuchni, dawnego pszczelarstwa, rozpoznawania roślin i zwierząt czy survivalu. Z możliwości odwiedzin chętnie skorzystają również osoby odbywające kąpiele leśne i łąkowe czy zajmujące się interpretacją dziedzictwa.

Poza wzbogacaniem bazy pokarmowej owadów zapylających przedstawione zestawy mogą służyć do tworzenia niezwykłych aranżacji ogrodowych opartych na ozdobnych odpowiednikach wymienionych gatunków. Pasy roślinności wzorowanej na zbiorowiskach powstałych na podłożu podmokłym oraz tych, w których duży udział mają rośliny kłujące (jeżyny, maliny) i parzące (pokrzywa) mogą służyć jako zapory ochronne wokół pasiek. _

1 - ;Do określania udziału gatunków w płacie roślinności służy powszechnie używana siedmiostopniowa skala ilościowości – pokrycia wprowadzona przez Brauna-Blanqueta: r – bardzo rzadko, jeden lub kilka osobników, + - rzadko, z nieznacznym pokryciem, 1 – licznie z niskim pokryciem lub mniej obficie z wyższym pokryciem, zawsze mniejszym niż 5% badanej powierzchni, 2 – pokrycie 5–25% powierzchni badawczej lub bardzo licznie z pokryciem mniejszym niż 5%, 3 – pokrycie 25–50%, 4 – 50–75%, 5 – 75–100%. Oceniana jest pionowa projekcja osobników danego gatunku na płaszczyznę poletka [Dzwonko 2007].

Literatura

Banaszak J. 1993. Ekologia pszczół. PWN, Warszawa-Poznań.

Celary W., Flaga S. 2015. Pszczoły dziko żyjące (Hymenoptera: Apoidea: Apiformes) – klucz do rozpoznawania rodzin i rodzajów pszczół wraz z ich charakterystyką. Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego, Kraków.

Dylewska M. 2004. Badania kwiecistości łąk i rola trzmielowatych Bombini przy prowadzeniu czynnej ochrony zbiorowisk nieleśnych w parkach narodowych południowej Polski. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 60(6).

Dzwonko Z. 2007. Przewodnik do badań fitosocjologicznych. Vademecum Botanicum, Poznań-Kraków.

Forup M. L, Memmott J. 2005. The restoration of plant-pollinator interactions in hay meadows. Restoration Ecology 13(2).

Janicka M. 2023. O wzbogacaniu pożytków – wprowadzenie z ekologii roślin. Pasieka 1 (styczeń/luty).

Janicka M. 2022. Wykorzystanie danych fitosocjologicznych w projektowaniu zestawów roślin miododajnych na przykładzie wybranych zbiorowisk nieleśnych z Beskidu Sądeckiego. 59 Naukowa Konferencja Pszczelarska. Zakład Pszczelnictwa Instytut Ogrodnictwa w Puławach, 8–9 marca 2022 r., Materiały Konferencji on-line: 58.

Lipiński M. 2010. Pożytki pszczele. Zapylanie i miododajność roślin. PWRiL, Wyd. Sądecki Bartnik, Warszawa – Stróże.

Ruszkowski A., Jabłoński B. 2000. Rośliny pokarmowe pszczół. Wyd. Zarząd Główny PKE, Kraków.

Sulborska A. 2019. Rośliny pożytkowe. Wydawnictwo „Pasieka”, Klecza Dolna.

Wojtusiakowa H. 1969. Zapylanie kwiatów przez owady, czyli entomogamia. [w:] W. Szafer (red), Kwiaty i zwierzęta. Zarys ekologii kwiatów. PWN, Warszawa.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"