Z artykułu dowiesz się m.in.:

• jak łatwo obliczyć wydajność miodową pasieki i dlaczego warto aktualizować te dane;
• jakich nowoczesnych rozwiazań możesz użyć;
• jak wyglądają przykładowe wyliczenia.

Obliczanie wydajności miodowej bazy pożytkowej na potrzeby własnej pasieki – poradnik krok po kroku

Zasoby nektarowej bazy pożytkowej determinują wielkość produkcji miodu. Dlatego, jeśli gospodarstwo pasieczne nastawione jest na pozyskiwanie tego produktu, niezbędne jest określenie zasobności pożytkowej terenu, na którym znajduje się lub będzie postawiona pasieka. Zatem rozważania pszczelarza powinny się zacząć od oszacowania wielkości oraz różnorodności bazy pożytkowej wokół pasieki i dostosowania do niej optymalnej liczby rodzin pszczelich, która pozwoli na maksymalne zbiory miodu i zachowanie dobrostanu pszczół.

Fot. Milan Motyka

Wydajność miodowa roślin

Pożytku nektarowego dostarczają niemal wszystkie rośliny kwitnące, jednak ich wydajność miodowa jest różna. Wydajność miodowa roślin (kg/ha) oznacza ilość miodu (a dokładniej: nektaru przeliczonego na surowiec zawierający 80% cukrów, to znaczy tyle, ile zawiera miód), jaką można uzyskać z 1 ha uprawy w okresie kwitnienia. Jest to wartość określona doświadczalnie, na którą składa się: zmierzona ilość nektaru z kwiatów przez cały okres ich kwitnienia (pobierana pipetą) i przeliczona na zawartość cukrów wyprodukowanych przez jeden kwiat oraz oszacowana ilość kwiatów na 1 m² i przeliczona na 1 ha uprawy. Zatem wydajność miodowa poszczególnych gatunków roślin zależy bezpośrednio od ilości cukrów, jaką wydziela przeciętnie pojedynczy kwiat oraz od ilości kwiatów na jednostce powierzchni.

Nie cały nektar dla pszczół miodnych

Kluczem do prawidłowego oszacowania nektarowej zasobności pożytkowej danego terenu jest fakt, że pszczoły mają ograniczoną możliwość oblotu kwitnących roślin. Te ograniczenia wynikają z kilku aspektów. Pierwszym jest efektywny lot pszczół, który ogranicza się do maksymalnie 2 km od położenia pasieki. Kolejnym jest konkurencyjność o pokarm z sąsiadującymi pasiekami oraz innymi zapylaczami, m.in. dziko żyjącymi pszczołami czy motylami, którą szacuje się na 30% strat dostępności pożytków. Mniejsze zbiory miodu warunkuje również pogoda, gdyż w deszczowe, a także wietrzne dni loty po pożytek są utrudnione. Tak samo niekorzystnie na prace pszczół wpływa długotrwała susza i zbyt wysoka temperatura powietrza. W badaniach wykazano, że w temperaturze 22°C pszczoły pobierają jednorazowo dwa razy więcej syropu (substytut nektaru) niż w 15°C. Nieprzewidywalność warunków pogodowych zmniejsza zasoby nektarowe o kolejne 20%. Zatem na wstępie należy przyjąć, że wyliczona maksymalna wydajność miodowa bazy pożytkowej dla pasieki musi zostać pomniejszona o minimum 50%, aby obliczyć szacunkowo realny uzysk miodu z pasieki.

Pszczoła też je miód

Pod uwagę należy również wziąć zapotrzebowanie pszczół na pokarm. Miód jest dla nich źródłem węglowodanów, a więc energii niezbędnej do pracy. Z literatury pszczelarskiej wiadomo, że roczne spożycie miodu przez rodzinę pszczelą wynosi od 70 do 110 kg (przeciętnie 90 kg). Zapotrzebowanie na pokarm węglowodanowy jest zależne od siły i intensywności rozwoju rodziny. Dane te należy zatem uwzględnić w ocenie warunków pożytkowych okolicy (Tabela 1).

Dla uproszczenia wyliczeń, należy założyć, że rodzina pszczela przygotowana do zimowli została zakarmiona 10 kg pokarmu zimowego, zatem na resztę roku będzie potrzebować jeszcze 80 kg miodu, aby zaspokoić potrzeby energetyczne. Jeżeli zaś pszczelarz planuje pozyskać np. 20 kg z ula w ciągu sezonu, to musi mieć świadomość, że taka rodzina musi zebrać odpowiednio więcej nektaru, odparować wodę z nakropu do ok. 20%, a więc finalnie zgromadzić 100 kg miodu (80 kg na własne potrzeby w ciągu roku plus 20 kg przewidywanego zysku pszczelarza). Dlatego też tak ważne jest poznanie i realne wyliczenie bazy pożytkowej pasieki, aby zapewnić pszczołom odpowiednią ilość pokarmu i uzyskać dobre wyniki z miodobrania.

Etapy obliczania przykładowej
bazy pożytkowej pasieki

Omówione poszczególne kroki w obliczaniu wydajności miodowej należy traktować jako dobre rady i dopasować do własnej sytuacji i położenia pasieki. Tabela nr 2 zawiera przykład obliczenia zasobów bazy pożytkowej dla roślinności kwitnącej w terminie od kwietnia do końca maja dla wymyślonej na potrzeby obliczeń okolicy. Oszacowanie wydajności miodowej roślin nektarodajnych znajdujących się w promieniu 2 km od pasieki powinno być pierwszym zadaniem w procesie wieloetapowego przygotowania się do planowanych miodobrań w sezonie.

Ilustr. 1. Przykład oszacowania produktywnego zasięgu lotu pszczół z wykorzystaniem darmowych serwisów internetowych. Fot. Marta Burzyńska

1. Wyznaczenie terenu ekonomicznego lotu pszczół

Jak już wyżej wspomniałam, zbiór nektaru przez pszczoły jest wydajny, jeśli maksymalna odległość od pożytku do ula wynosi do 2 km. Oczywiście zasięg lotu pszczół może być zdecydowanie większy (nawet do 7 km), ale jeśli rozważamy efektywny lot, podczas którego zostanie przyniesiony wziątek do ula przy jak najmniejszym wydatku energetycznym robotnicy, musimy brać pod uwagę powierzchnię ok. 12,56 km² terenu¹. Zatem produktywność podczas zbioru nektaru jest tym większa, im krótszą drogę muszą pokonać pszczoły zbieraczki od ula po pożytek i drogę powrotną. Wykreślenie obszaru wokół ustawionej pasieki można wykonać w łatwy sposób, korzystając z ogólnie dostępnych map w serwisach internetowych (np. Google Maps). Na Ilustracji nr 1 został przedstawiony przykładowy obszar w promieniu 2 km od miejsca położenia pasieki (niebieska kropka) wytyczony z wykorzystaniem strony internetowej: mapsdirections.info/pl/mapa-okregu-promienia. Dzięki opcji widoku satelitarnego mapy można wstępnie określić, jaki obszar w zasięgu lotu pszczół zajmują konkretne zbiorowiska roślinne, takie jak np. pola uprawne, lasy, łąki, nieużytki, ale także tereny zabudowane, które najprawdopodobniej nie będą zasobne w pożytki dla pszczół. Widok mapy z wytyczonym okręgiem znacząco ułatwi planowanie i obliczenia zasobności nektarowej dla danego terenu przeznaczonego pod pasiekę.

2. Ocena różnorodności dostępnego pożytku na wytypowanym obszarze

Znajomość obszaru lotu pszczół po pożytek nektarowy pozwoli wytypować główne rośliny miododajne, ale także pozostałe, o znaczeniu drugorzędnym, które również stanowią znaczący wkład w produkt końcowy, czyli miód. W identyfikacji gatunków roślin nektarodajnych pomocne mogą być atlasy roślin, ale także można wykorzystać nowocześniejsze metody, takie jak np. sprzęt, który prawie zawsze mamy przy sobie, czyli smartfon z dostępem do Internetu. Do identyfikacji nieznanych nam roślin można wykorzystać darmową aplikację, która często już jest zainstalowana na naszych telefonach, nazywa się Google Lens (Obiektyw) czy PlantNet. Wystarczy zrobić zdjęcie i za pomocą aplikacji zostaną wyszukane odpowiedzi pasujące do przesłanego zdjęcia. Przykład identyfikacji roślin z wykorzystaniem aplikacji na telefon przedstawia Ilustracja 2.

Z analizy gatunków roślin zestawionych w tabeli można wnioskować, że z początkiem czerwca zostanie pozyskany odmianowy nektarowy miód rzepakowy. Należy jednak uwzględnić, że nie da się oszacować wszystkich roślin miododajnych w zestawieniu wydajności miodowej, które mogą kwitnąć w pobliżu pasieki. Co roku baza pożytkowa nieznacznie się zmienia, dlatego raz na jakiś czas zaleca się przeprowadzić aktualizację własnych wyliczeń. Jeśli pszczelarz, pomimo dokonania szacunkowych obliczeń wydajności miodowej bazy pożytkowej swojej pasieki, nie ma pewności co do odmiany pozyskanego miodu, najbardziej wiarygodny wynik otrzyma po przebadaniu próbki miodu metodą mikroskopową przez doświadczonego specjalistę (analiza pyłkowa miodu).

Wnioski wynikające z przykładowego wyliczenia wydajności miodowej zasobów bazy pożytkowej pasieki:

1. W miesiącach: kwiecień i maj na terenie lotu pszczół znajduje się bogata baza pożytkowa.

2. Pożytkiem głównym jest rzepak, zatem najprawdopodobniej pozyskany miód będzie nektarowym odmianowym miodem rzepakowym.

3. Biorąc pod uwagę ograniczenia w dostępności do pożytku i zapotrzebowania rodzin na pokarm węglowodanowy, na danym terenie można postawić 130 rodzin, uzyskując ponad 2,5 t miodu, przy założeniu wydajności miodowej z ula – 20 kg.

Oczywiście należy pamiętać, że zbiory miodu nie są uzależnione tylko od bazy pożytkowej – mają na to wpływ także warunki atmosferyczne, siła rodzin oraz ich zdrowotność, nastrój rojowy, możliwość rabunków, podtruć i wiele innych. Zatem wynikająca z obliczeń ilość pożytków może być pomocna w podejmowaniu decyzji dotyczących rozwoju pasieki, takich jak liczba rodzin pszczelich, które można utrzymać w danej okolicy lub jakie rodzaje roślinności i zasobów pożytkowych należy promować w celu zwiększenia wydajności pasieki i zachowania ciągłości pożytkowej w tracie całego sezonu pszczelarskiego. _

1 - Przyjmując, że promień lotu pszczół miodnych wynosi 2 km, należy najpierw obliczyć powierzchnię obszaru, który obejmuje ten promień. Powierzchnia koła o promieniu 2 km wynosi ok. 12,56 km². Wzór na pole powierzchni koła: P=π × r2.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"