PRZYRODA WOKÓŁ PASIEKI

Rośliny dostarczające pożytku w okresie jesiennym

Sezon pasieczny za nami. Rodziny pszczele zostały zakarmione i przygotowane do zimowli, a pszczelarze zapewne już wybiegają myślą ku wiośnie. Jesienny czas przynosi stopniowe ochłodzenie, dojrzewanie wielu owoców, wybarwianie się liści, a wkrótce ich opadanie.

Jednakże w tym okresie może się także utrzymywać słoneczna pogoda ze stosunkowo wysokimi temperaturami, co pozwala wielu gatunkom (zwłaszcza roślin zielnych) kwitnąć do pierwszych przymrozków.

Wiadomo że intensywna praca robotnic o tej porze roku nie jest korzystna, bowiem tylko osobniczki niespracowane, dobrze odżywione i zdrowe mają szansę pomyślnie przetrwać zimę i wczesną wiosnę.

Niemniej w sprzyjających warunkach pogodowych zbieraczki chętnie korzystają z pożytków, a świeży dopływ pokarmu (zwłaszcza pyłku, który będzie stanowił niezbędny rezerwuar na okres zimowli) pozytywnie wpływa na kondycję rodziny.

ROŚLINY OZDOBNE

Pelargonia rabatowa (= pelargonia ogrodowa) – Pelargonium × hortorum L.H. Bailey

Rodzina: Geraniaceae – bodziszkowate

Jest rośliną wieloletnią pochodzącą z Afryki. Wykształca grube i mięsiste pędy, które u starszych egzemplarzy drewnieją u nasady i silnie się rozgałęziają. Liście wyrastają na długich ogonkach, mają okrągławy lub nerkowaty kształt oraz karbowany brzeg.

Łodyga i liście są miękko owłosione, a dzięki obecności włosków gruczołowych produkujących olejek eteryczny (który znalazł zastosowanie w perfumerii) przy dotknięciu wydzielają charakterystyczny zapach. U wielu form na górnej stronie liści widnieje rysunek w postaci brunatnego pierścienia, dlatego też dawniej roślinę nazywano pelargonią pasiastą.

Kwiaty cechują się barwą czerwoną, różową, purpurową lub białą. Zebrane są w baldachokształtne kwiatostany. Koronę tworzy 5 płatków (lub większa liczba u odmian pełnych), z których 2 górne zazwyczaj są dłuższe i szersze.

Pelargonia rabatowa. fot. Aneta Sulborska

Szałwia błyszcząca (= szałwia ogrodowa, szałwia czerwona, szałwia lśniąca) – Salvia splendens Sellow ex Schult.

Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

W swojej ojczyźnie (Brazylii) jest podkrzewem zapylanym przez kolibry, natomiast w warunkach Polski uprawia się ją jako roślinę jednoroczną. Należy do bardzo popularnych dekoracji (kwietniki, rabaty) naszych ogrodów. Szałwia wykształca czterokanciastą, nagą, rozgałęzioną od samego dołu łodygę dorastającą do 25–50 cm wysokości oraz jajowate liście o ząbkowanym brzegu.

Kwiaty zebrane są w szczytowe kwiatostany. Najczęściej spotyka się czerwone kwiaty, lecz u licznych odmian mogą być także fioletowe, łososiowe lub białe. Liście przykwiatowe (podsadki), kielich i korona są jednakowo zabarwione.

Szałwia błyszcząca. fot. Aneta Sulborska

Działki kielicha zrastają się na kształt dzwonka, jedynie w części szczytowej tworzą 3 ząbki. Płatki także są zrośnięte w dwuwargową koronę o długiej rurce (około 3 cm). Wewnątrz kwiatu znajdują się 2 pręciki z wydłużonymi nitkami i 1 słupek.

Szałwia błyszcząca. fot. Aneta Sulborska

ROŚLINY DZIKO ROSNĄCE

Glistnik jaskółcze ziele (= jaskółcze ziele) – Chelidonium majus L. (= Ch. maius L.)

Rodzina: Papaveraceae - makowate

W nazewnictwie ludowym glistnik określany jest jako żółtnik, cyndalia lub „ziele od brodawek”, zaś łacińska nazwa rodzajowa rośliny wywodzi się od greckiego słowa chelidón = jaskółka. Twierdzono bowiem, że termin kwitnienia rośliny zbiega się z przylotem i odlotem jaskółek.

Inne podanie głosi, że pisklęta jaskółek mogą otworzyć oczy dopiero po ich uprzednim natarciu sokiem z glistnika, natomiast Grecy uważali, że jaskółki wykorzystują sok do leczenia swojego potomstwa.

Glistnik jaskółcze ziele. fot. Aneta Sulborska

Glistnik należy do powszechnie spotykanych, ruderalnych (rosnących na przydrożach, przychaciach, nieużytkach) bylin, których występowanie świadczy o obecności azotu w glebie. Roślina wykształca wzniesioną (30–100 cm), miękko owłosioną łodygę, z której wyrasta żółty korzeń oraz głęboko wcinane (pierzastosieczne), spodem sinawe liście.

Ciekawostkę stanowi fakt, że szczytowy i dolne odcinki liścia są symetryczne, natomiast pozostałe asymetryczne. Wynika to z dużej światłożądności gatunku, a taki układ odcinków (klap) liścia sprawia, że nie zacieniają się wzajemnie.

Koniczyna biała (= koniczyna rozesłana) – Trifolium repens L.

Rodzina: Fabaceae – bobowate

Powszechnie występuje na łąkach, przydrożach i pastwiskach, gdyż łatwo przystosowuje się do różnych warunków ekologicznych. Zalicza się ją także do roślin uprawnych, przy czym z pszczelarskiego punktu widzenia najcenniejsze są zasiewy przeznaczone na nasiona.

Koniczyna wykształca płytki system korzeniowy z licznymi korzeniami przybyszowymi opatrzonymi brodawkami oraz płożącą łodygę (łacińska nazwa gatunkowa repens wywodzi się od słowa repo = czołgam się, pełzam) dorastającą do 45 cm długości.

Koniczyna biała. fot. Aneta Sulborska

Liście o długich ogonkach (20–25 cm) składają się z 3 odwrotnie jajowatych, brzegiem ząbkowanych listków. Ich wizerunek jest narodowym symbolem Irlandczyków. Na górnej powierzchni liści widnieje jasna plamka przypominająca podkowę lub półksiężyc.

Drobne, białe lub zaróżowione kwiaty (po przekwitnieniu brunatnieją) o przyjemnych zapachu zebrane są w główkowate kwiatostany wyrastające na szypułkach dłuższych niż ogonki liściowe. W jednej główce znajduje się 30–80 kwiatów.

Poziewnik szorski - Galeopsis tetrahit L.

Rodzina: Lamiaceae - jasnotowate

Jest rośliną jednoroczną dorastającą do 10–40 cm wysokości. Występuje w miejscach ruderalnych, na skrajach lasów i polan, przydrożach, polach uprawnych (zwłaszcza roślin okopowych) i w ogrodach. Preferuje gleby z dobrze rozłożoną próchnicą.

Poziewnik szorstki. fot. Barbara Łotocka

Rozmnaża się z nasion. Wykształca pojedynczą lub rozgałęzioną, czterokanciastą łodygę, nieco zgrubiałą i szczeciniasto owłosioną pod węzłami (miejscami, z których wyrastają liście). Liście mają jajowaty lub jajowatolancetowaty kształt, wyrastają na długich ogonkach po 2 naprzeciw siebie, osiągają długość 3–8 cm.

Różowe, białe lub kremowe kwiaty o bardzo krótkich szypułkach powstają w kątach górnych liści, tworząc kwiatostany typu wierzchotki. Kwiaty otoczone są kłującymi liśćmi przykwiatowymi (przysadkami). Do kształtu kwiatów nawiązuje łacińska nazwa rodzajowa poziewnika składająca się ze słowa galéa = hełm i ópsis, ops = wygląd, obraz, podobieństwo.

Kwiaty zbudowane są z dzwonkowatego kielicha o długich, szydlastych ząbkach oraz zrosłopłatkowej koronie o długości 1,5–2 cm. Dolna część korony ma kształt rurki, natomiast część szczytowa formuje 2 wargi: górną o hełmiastym kształcie utworzoną z 2 płatków i dolną powstałą ze zrośnięcia się 3 płatków.

Poziewnik szorstki. fot. Barbara Łotocka

Wydajność miodową poziewnika szorstkiego w warunkach Ukrainy oszacowano na 40–50 kg/ha. Podobną wartością pożytkową cechują się inne gatunki poziewników występujące w naszym kraju, m.in. poziewnik miękkowłosy (Galeopsis pubescens) i poziewnik pstry (Galeopsis speciosa).

Dr Aneta Sulborska
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"