Rośliny jagodowe dostarczające pyłku i nektaru pszczole miodnej

W niniejszym artykule chciałabym przedstawić kilka gatunków roślin, głównie krzewiastych, określanych mianem jagodowych. Dostarczają one smacznych owoców, a podczas kwitnienia stanowią źródło pożytku dla pszczoły miodnej i innych owadów zapylających.

Aronia czarna. Fot. Aneta Sulborska

Aronia czarna (= aronia czarnoowocowa, aronka) – Aronia melanocarpa (Michx.) Elliott

Rodzina: Rosaceae – różowate

Aronia rośnie dziko w Ameryce Północnej, natomiast w Polsce jest uprawiana. Krzew dorasta do 1,5–5 m wysokości. Jego liście są eliptyczne lub odwrotnie jajowate o ostrym wierzchołku i ząbkowanym brzegu, z wierzchu błyszczą.

Jesienią przebarwiają się na czerwonobrązowo i długo pozostają na roślinach. Kwiaty o białej koronie zebrane są po 9–20 w kwiatostany typu baldachogrona. Wewnątrz kwiatów znajduje się wiele pręcików z różowymi pylnikami (które po wypyleniu stają się brązowe) i jeden słupek o pięciu szyjkach.

Roślina kwitnie w drugiej połowie maja. Jabłkowate owoce są czarne, zebrane podobnie jak u jarzębiny, dlatego aronia nazywana jest czasem czarną jarzębiną.

Do wyglądu owoców nawiązuje łacińska nazwa gatunkowa; łac. melas (= czarny) i gr. karpós (= owoc). Owoce, bogate w witaminy (zwłaszcza P), raczej nie nadają się do bezpośredniej konsumpcji (są cierpkie) a jedynie na przetwory: dżemy, galaretki, soki i nalewki.

Borówka amerykańska. Fot. Aneta Sulborska

Borówka wysoka (= borówka amerykańska, niebieska jagoda) – Vaccinium corymbosum L.

Rodzina: Ericaceae – wrzosowate

Ojczyzną borówki wysokiej jest Ameryka Północna, natomiast w Polsce należy do roślin uprawianych, stosunkowo późno sprowadzonych, bo dopiero po II wojnie światowej. Krzewy osiągają do 1–2 m wysokości. Wykształcają żółtawozielone łodygi, z których wyrastają jajowate lub lancetowate liście o długości 3–8 cm przebarwiające się jesienią na pomarańczowo lub szkarłatno.

Malina właściwa. Fot. Aneta Sulborska

Malina właściwa – Rubus idaeaus L.

Rodzina: Rosaceae – różowate

Malina rośnie dziko w widnych lasach, zaroślach i na zrębach. Jest również uprawiana (udomowiono ją prawdopodobnie w średniowieczu). Krzew dorasta do 1,5 m wysokości. Wykształca podziemne rozłogi oraz nadziemne pędy pokryte delikatnymi kolcami.

Liście składają się z 3–7 listków. Brzeg liści jest ząbkowany lub piłkowany, ich dolna strona biaława, górna pomarszczona. Od maja do czerwca na roślinach pojawiają się obupłciowe kwiaty zebrane w luźne grona lub baldachogrona.

Obecne odmiany hodowlane (powtarzające kwitnienie i owocowanie) owocują do późnej jesieni i ich kwitnienie też jest wydłużone w czasie. Kwiaty mają 5 białych płatków oraz wiele pręcików i słupków osadzonych na wypukłym dnie kwiatowym.

Tkanka wydzielająca nektar usytuowana jest między pręcikowiem a słupkowiem. Po przekwitnięciu kwiatów powstają czerwone owoce zbiorowe złożone z wielu drobnych pestkowców. Od delikatnych włosków na ich powierzchni dawniej nazywano je „kosmatkami”.

W twórczości ludowej często pojawiał się motyw maliny, do której porównywane były głównie dziewczęta. Owoce spożywane są w stanie świeżym lub przeznaczane na przetwory: soki, dżemy, galaretki, wina. Liście (działają ściągająco, przeciwzapalnie i przeciwbiegunkowo) i owoce (m.in. działają napotnie i przeciwgorączkowo) wykorzystywane są także w fitoterapii.

Porzeczka agrest. Fot. Aneta Sulborska

Porzeczka agrest = agrest – Ribes uva-crispa L.

Rodzina: Grossulariaceae – agrestowate

Agrest jest silnie kolczastym krzewem dorastającym do 1,5 m wysokości. W uprawie znajduje się od XVI w. Wykształca małe, skórzaste, 3–5-klapowe liście oraz drobne, niepozorne kwiaty zwisające na krótkich szypułkach.

Kwiaty o białawej lub czerwonawej koronie wyrastają pojedynczo lub są zebrane po 2–3 w krótkie grona. Kwitną od połowy kwietnia do pierwszych dni maja. Niektórzy pszczelarze uważają, że zakwitanie agrestu jest sygnałem, aby w rodzinach pszczelich zacząć dodawać ramki z węzą (jest to oczywiście umowne).

Owocem rośliny są okrągłe lub podługowate jagody w kolorze od zielonego do ciemnoczerwonego. Zjada się je na surowo bądź przeznacza na przetwory: dżemy, kompoty, wina i inne napoje alkoholowe. Suszone owoce stanowią namiastkę rodzynek oraz można z nich sporządzać herbatę, zaś młode liście są używane jako dodatek do sałatek.

Kwiaty dostarczają pszczołom nektaru i pyłku. Pojedynczy kwiat żyje 5–6 dni. Nektarnik, łatwo dostępny dla owadów, jest usytuowany na powierzchni wklęsłego dna kwiatowego, którego górną krawędź pokrywają włoski mechaniczne.

Porzeczka czarna. Fot. Aneta Sulborska

Porzeczka czarna – Ribes nigrum L.

Rodzina: Grossulariaceae – agrestowate

Jest krzewem o sztywnych, wzniesionych pędach dorastających do 2 m wysokości. Dolne gałązki pokładają się. Ze względu na charakterystyczny zapach porzeczka czarna nazywana jest także smorodynią. W celach użytkowych roślina uprawiana była od XVI w.

Z jej łodyg wyrastają duże, 3–5-klapowe liście oraz białawe lub czerwonawe kwiaty zebrane w zwisające grona. Kwitnienie trwa od drugiej połowy kwietnia do początku maja. Owocem jest czarna jagoda o silnym aromacie i smaku, bogata w wit. C i potas.

Początkowo owoce traktowano jako lek, używano ich także do zup, sosów i sałat. Dopiero od XVII w. rozpowszechniły się jako owoce deserowe. Najczęściej wykorzystywane są na przetwory: dżemy, soki, galaretki, likiery, wina.

Również liście mogą służyć do wyrobu nalewki, we Francji robi się z nich herbatę, a w Polsce stanowią dodatek do kiszenia ogórków. Owoce (sok ma m.in. działanie przeciwkaszlowe i jest polecany w zaburzeniach trawienia) i liście (wykorzystywane m.in. w leczeniu chorób serca, błon śluzowych żołądka i jelit) mają także zastosowanie w fitoterapii.

Poziomka ananasowa. Fot. Aneta Sulborska

Poziomka ananasowa (= poziomka truskawka, truskawka) – Fragaria × ananassa Duchesne ex Rozie

Rodzina: Rosaceae – różowate

Truskawka powstała prawdopodobnie w 1750 r. przez przypadkowe skrzyżowanie amerykańskiej poziomki chilijskiej i wirginijskiej. Rośliny osiągają do 40 cm wysokości. Wykształcają wiązkowy system korzeniowy i skrócony pęd, z którego wyrastają duże, brzegiem piłkowane, trójlistkowe liście.

Białe kwiaty zebrane są w wierzchotki wyrastające z kątów liści. W każdym kwiecie znajduje się wiele pręcików (25–30) i słupków. Po przekwitnięciu powstają aromatyczne i bardzo smaczne owoce zbiorowe – orzeszki na zmięśniałym dnie kwiatowym (dlatego określane są mianem owoców rzekomych, czyli takich, w których powstawaniu bierze udział jeszcze inny element kwiatu oprócz zalążni słupka).

Z owocami związana jest łacińska nazwa rodzajowa rośliny wywodząca się od słowa frango = łamię, kruszę (gdyż przy jedzeniu trzeszczą przegryzane orzeszki) lub fragro = wonieję, pachnę (owoce pachną). Nazwa gatunkowa „ananasa” odnosi się do kształtu, smaku i zapachu ananasów.

Zabieg ten najlepiej przeprowadzać w sierpniu, po czym wysadzić rośliny w rozstawie 25 × 25 cm.

dr Aneta Sulborska
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"