Z artykułu dowiesz się m.in.:

• czy udało się uzyskać jednolitą oporność w populacjach pszczół selekcjonowanych w tym kierunku;
• z czym jest związana skuteczność selekcji;
• jakie dodatkowe cechy mają pszczoły oporne.

Co wiemy o próbach wyhodowania pszczół opornych na warrozę – sukcesy i trudności, cz. 6.

W poprzedniej części publikacji autor opisał wybrane, dziko bytujące, oporne populacje Apis mellifera, Apis cerana, pszczoły afrykańskie i afrykanizowane, pszczoły primorskie z Rosji, Jugosławii (kiedy jeszcze istniał ten kraj), Francji, Norwegii i USA. Aby poznać szczegóły, odsyłamy do poprzedniego wydania „Pasieki”, natomiast poniżej prezentujemy ostatnią już część cyklu o próbach wyhodowania pszczół opornych na warrozę.

Fot. Agroscope z flickr

6.0. Przegląd wybranych populacji pszczół otrzymanych na drodze selekcji sztucznej w połączeniu z bond testem

6.1. Pszczoły z Gotlandu

Pszczoły te utrzymywane są od roku 1999 przez zastosowanie bond testu¹ i selekcji masowej. Prace rozpoczęto od 150 porażonych rodzin. Po pierwsze, nie stosowano prawie żadnych zabiegów pasiecznych i pozwolono na swobodne rojenie. Początkowa śmiertelność wzrosła do 80%, ale po kilku latach spadła do 20%. Rodziny cały czas badano. Cecha, która była związana z opornością i rozwinęła się u tych pszczół to mała wielkość rodzin w stosunku do rodzin nieopornych. Po drugie, analiza czerwiu wykazała znacznie większy procent nierozmnażających się samic w czerwiu albo samic z zamarłym potomstwem, albo z opóźnionym składaniem jajeczek. Zatem cechą adaptacyjną była także wysoka SMR. Zaobserwowano też większą tolerancję na wirusy. Ważne, że w tej, jak i wielu innych naturalnie powstałych populacjach opornych, istniała uwarunkowana genetycznie zmienność oporności na warrozę. Pozwoliło to na prowadzenie selekcji sztucznej w drugim etapie eksperymentu i w konsekwencji na powiększanie i utrwalenie oporności. Dodatkowo pszczoły z Gotlandu były oporne na taką koncentrację wirusów, która inne rodziny doprowadziłaby do śmierci. Jednak do dziś nie uzyskano w tej populacji jednolitej oporności.

6.2. Francuskie pszczoły Kefusa

W roku 1993 zaimportowano z Tunezji do Francji 12 opornych rodzin A. m. intermissa. W oryginalnej populacji A. m. intermissa VSH było bardzo intensywne. Intensywne, jednak tylko częściowo, było także oczyszczanie się. Niedaleko Tuluzy, gdzie wcześniej rodziny A. m. carnica zginęły na skutek warrozy, sprowadzone rodziny przeżyły. Skrzyżowały się one z lokalną populacją i spora część mieszańców także przeżyła. Była to bardzo ważna wiadomość z powodu ewentualnego użycia takich opornych pszczół jako komponentu w programach krzyżowniczych (mieszańce zachowały oporność). Dlatego utworzono prawie 300 rodzin, z których 60% wyginęło. Z tych, które przeżyły, utworzono 60 rodzin do dalszej hodowli. Po 10 latach wyprowadzono od nich ponad 200 rodzin, które użyto już jako komponent w hodowlanych programach komercyjnych. Populacja roztoczy w tych rodzinach bardzo spadła. Zdecydowano się zatem selekcjonować matki także na cechy użytkowe. Straty w tak selekcjonowanych rodzinach nie różniły się od strat w rodzinach leczonych akarycydami, a poziom porażenia przez roztocze wynosił ok. 5%. Jest to wskaźnik podobny do opornych nieleczonych pszczół w Afryce. Stwarza to nadzieję dla komercyjnego pszczelarstwa.

7.0. Komentarz

Jak widać z przeglądu populacji pszczół opornych na warrozę i wysiłków zmierzających do ich utworzenia, głównym i jedynym do zaakceptowania celem jest wyhodowanie takich pszczół opornych, które by nie zmniejszały dobrej produkcyjności. To duży kłopot, choć są nieliczne, zachęcające przykłady. Główne założenie dotyczące oceny cech składowych oporności jest natomiast takie, że metoda musi być prosta, wiarygodna, powtarzalna i wystandaryzowana. Inaczej nie da się jej zastosować w warunkach polowych (w pasiece). Niewielka część wyników badań na tym polu była obiecująca, ale większość nie. Kilka przypadków budzi jednak nadzieję na przyszłość.

Wiedza o populacjach opornych i mechanizmach oporności jest wśród pszczelarzy znikoma, co także nie ułatwia sprawy. Jest to jedna z przyczyn, która zachęciła mnie do napisania tego opracowania. W wielu krajach są pszczelarze, którzy chcą wyprodukować własny materiał hodowlany oporny na warrozę. Omówienie tych odnotowanych przypadków wykracza poza zakres tego opracowania. W kilkunastu krajach zainicjowano nowe programy selekcji i hodowli pszczół opornych na warrozę. Realizuje się je poprzez wykorzystanie pszczół naturalnie opornych albo poprzez dodanie odpowiednich cech oporności do już istniejących programów selekcyjnych, albo przez opracowywanie zupełnie nowych programów selekcji. Wiedza o tych działaniach jest także słabo rozpowszechniona. Z jednej strony polscy pszczelarze sprowadzają matki z populacji opornych, najczęściej nie zdając sobie sprawy z mechanizmów i konsekwencji takiego działania. Z drugiej strony, pszczelarze nie chcą zaakceptować ryzyka strat rodzin w pierwszej fazie selekcjonowania rodzin opornych, a jej skuteczność jest związana właśnie z zaprzestaniem leczenia. Wyzwaniem jest, jak selekcjonować rodziny, lecząc je jednocześnie. Powszechne praktyki pasieczne przeciwdziałają wytworzeniu oporności, a pszczoły oporne przeniesione do innego środowiska na ogół tę oporność tracą.

1 - Bond test – wykorzystanie selekcji naturalnej i sztucznej selekcji masowej. Jak wyjaśnił autor w trzeciej części cyklu: „Aby prowadzić taką selekcję, trzeba zebrać w jednej lokalizacji możliwie jak najwięcej zarażonych rodzin, pozwolić im się rozwijać oraz swobodnie roić bez leczenia warrozy, jednocześnie badając ich zdolności do przetrwania. Selekcja naturalna wykonuje pierwszą pracę, eliminując rodziny najmniej oporne. Roje pochodzące od rodzin, które przetrwały, trzeba w miarę możliwości wyłapywać. W dalszych pokoleniach rozpoczynamy masową selekcję sztuczną, wybierając rodziny, które przetrwały w najlepszej formie do kolejnego roku. To postępowanie zostało nazwane bond test, czyli «Żyj i pozwól umrzeć!», a nazwę zaczerpnięto z popularnego serialu [Mondet i in., 2020; Le Conte i in., 2020].”

2 - Dawniej foretycznych – przyp. red.

Literatura:

Büchler R, Kovačić M, Buchegger M, Puškadija Z, Hoppe A, Brascamp EW. Evaluation of traits for the selection of Apis mellifera for resistance against Varroa destructor. Insects. 2020; 11(9): 618. https://doi.org/10.3390/insects11090618

Grindrod I, Martin SJ. Parallel evolution of Varroa resistance in honey bees: a common mechanism across continents? Proc. R. Soc. 2021; B, 288: 20211375. https://doi.org/10.1098/rspb.2021.1375

Guichard, M., Dietemann, V., Neuditschko, M. et al. Advances and perspectives in selecting resistance traits against the parasitic mite Varroa destructor in honey bees. Genet Sel Evol. 2020; 52:71. https://doi.org/10.1186/s12711-020-00591-1

Le Conte, Y., Meixner, M.D., Brandt, A., Carreck, N.L., Costa, C., Mondet, F., Büchler, R. Geographical Distribution and Selection of European Honey Bees Resistant to Varroa destructor. Insects 2020; 11- 873. https://doi.org/10.3390/insects11120873

Mondet F., Beaurepaire A., McAfee A., Locke B., Alaux C., Blanchard S., Danka B., Le Conte Y. Honey bee survival mechanisms against the parasite Varroa destructor: a systematic review of phenotypic and genomic research efforts. Int. J. Parasitol. 2020; 506-7: 433–47.

Paleolog J. Zasady pracy hodowlanej w Wilde J. i Prabucki J. Hodowla pszczół. PWRiL Poznań, 2021- dodruk, str. 143.

Uzunov A., Brascamp E., Büchler R. The basic concept of honey bee breeding programs. Bee World 2017; 94(3): 84-87

van Alphen, J.J.M., Fernhout, B.J. Natural selection, selective breeding, and the evolution of resistance of honeybees (Apis mellifera) against Varroa. Zoological Lett. 2020; 6, 6. https://doi.org/10.1186/s40851-020-00158-4

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"