Z artykułu dowiesz się m.in.:

• czym charakteryzuje się roślinność w okolicach Kokuszki;
• jakie gatunki roślin można wykorzystać w rabatach miododajnych, które by nawiązywały do tego typu zbiorowiska;
• że zaproponowane zestawienia roślin nie tylko dostarczają pożytku owadom, lecz również wrażeń zapachowych nam – ludziom.

Wzbogacanie bazy pokarmowej: rabaty z natury – Kokuszka

Na polanach nad Kokuszką w Beskidzie Sądeckim przed kilkoma laty był prowadzony kulturowy wypas owiec¹. Taki zabieg ma na celu ochronę ekosystemów łąk, co przejawia się zwiększeniem ich kwiecistości. Zbiorowiska cechujące się dużym udziałem kwiatów różnorodnych gatunków roślin są cenną bazą pokarmową nie tylko dla pszczół miodnych, ale całego spektrum bezkręgowców i kręgowców łąkowych.

Roślinność w okolicach Kokuszki

W tym rejonie łąki mają wyraźny rys ciepłolubny. Powszechnie można tu spotkać czyścicę storzyszek, lebiodkę pospolitą, wilczomlecza sosnkę, rzepik zwyczajny, czosnek zielonawy i poziomkę pospolitą związane z murawami kserotermicznymi i okrajkami ciepłolubnymi, a także marchew zwyczajną i krwawnik pospolity, które dalej na północ, np. na Wyżynie Krakowskiej, cechują typowe i cieplejsze postaci łąki świeżej Arrhenatheretum elatioris. W ogóle rośnie tu wiele roślin cennych dla ziołolecznictwa.

W dobrze nawodnionej dolnej części zbocza o ekspozycji zachodnio-północno-zachodniej (WNW)² rozwijają się płaty ciepłolubnej łąki mieczykowo-mietlicowej Gladiolo-Agrostietum capillaris z roślinami wilgociolubnymi: firletką poszarpaną, miętą długolistną i wiązówką błotną. Im wyżej, tym jest bardziej sucho i ciepło, a roślinność zmienia swój charakter i wyraźnie zaznacza się mozaika siedlisk: pośród łąkowych traw i ziół widoczne są niewielkie skrawki psiar³ z zespołu Hieracio-Nardetum. Ich niską murawę tworzą m.in. bliźniczka psia trawka, kosmatka polna, biało kwitnąca krzyżownica ostroskrzydełkowa, wilczomlecz sosnka, krwawnik pospolity, dzwonek rozpierzchły i poziomka pospolita. Pomiędzy roślinami widoczne są skrawki nagrzanej przez słońce gleby.

Rabaty miododajne

Jako bazę do skomponowania zestawów roślin miododajnych wykorzystałam trzy zdjęcia fitosocjologiczne i dwa spisy gatunków. Rośliny na rabaty miododajne dobrałam według ich współwystępowania w poszczególnych płatach zbiorowisk, tak by kompozycje były różnorodne. Wymienione niżej rośliny będą się dobrze rozwijały na glebie świeżej i raczej umiarkowanie żyznej, o odczynie obojętnym, w dobrze nasłonecznionym siedlisku. Optimum kwitnienia w przedstawionych zbiorowiskach przypada na czerwiec i początek lipca – w tym czasie rabaty będą najbardziej kolorowe. W zestawieniach opartych o zdjęcia fitosocjologiczne podałam oryginalną ilościowość gatunków⁴. Ponieważ w zbiorowiskach kokuszczańskich łąk jest dużo pachnących roślin, w aranżacjach ważne są też aromaty, które splatają się w niezwykłe krajobrazy zapachowe⁵ związane z poszczególnymi miejscami.

Kompozycja 1

Inspirowana jest łąką mieczykowo-mietlicową rosnącą w środkowej części nasłonecznionego zbocza o ekspozycji zachodnio-północno-zachodniej, gdzie panujące warunki pozwalają na rozwój roślin ciepłolubnych. Amarantowe kwiatostany czyścicy i koniczyny pogiętej kontrastują z żółto kwitnącymi wilczomleczem sosnką, rzepikiem i dziurawcem. Słoneczne i żółtozłociste odcienie wraz z bielą krwawnika i koniczyny rozświetlają kompozycję, a talerzykowate kwiatostany marchwi dodają jej lekkości. Po nagrzanej słońcem glebie pełzają pachnące pędy macierzanki.

Dobór roślin: czyścica storzyszek Clinopodium vulgare 2, krwawnik pospolity Achillea millefolium 2, wilczomlecz sosnka Euphorbia cyparissias 2, dziurawiec czteroboczny Hypericum maculatum 2, koniczyna pogięta Trifolium medium 1, koniczyna biała T. repens 1, rzepik pospolity Agrimonia eupatoria 1, macierzanka zwyczajna Thymus pulegioides 1, marchew zwyczajna Daucus carota +.

Kompozycja 2

Nieco wyżej na zboczu gleba jest uboższa w składniki odżywcze, a ruń niska i luźna. W aranżacji wzorowanej na psiarze dominują białe kwiatostany krwawnika i przypominające sosnowe gałązki delikatne pędy wilczomlecza. Jest tu więcej roślin o różnorodnie powycinanych liściach, np. babka, poziomka, krzyżownica i koniczyna. Niskim roślinom towarzyszą gatunki o wyższych, zwiewnych pędach: biedrzeniec (który także ma interesujące liście), dzwonek i brodawnik. Również i ta kompozycja utrzymana jest w odcieniach bieli, żółtego i różu, z którymi łączą się kolory brązowe i lila.

Dobór roślin: przytulia pospolita Galium mollugo 1, świerzbnica polna Knautia arvensis +, chaber łąkowy Centaurea jacea +, babka średnia Plantago media +, kozibród łąkowy Tragopogon pratensis +, szelężnik Rhinanthus sp. +.

Kompozycja 6

Na miejscu dawnych pól uprawnych nad Kokuszką rozwijają się łąki z dużym udziałem gatunków ziołoroślowych. We wzorowanej na nich aranżacji odznaczają się wyniosłe pędy kozłka, jego pierzastodzielne liście i przypominające baldachy kwiatostany o niezwykłych kolorach: po przekwitnięciu bladoróżowoliliowych kwiatów pozostają szypułki w odcieniach indyjskiego różu. Towarzyszą mu groszek o cukierkowo różowym kolorze kwiatów, biała, jakby oprószona różem jarzmianka, słonecznie żółty rzepik i biało kwitnący świerząbek.

Dobór roślin: kozłek lekarski Valeriana officinalis, groszek leśny Lathyrus sylvestris, rzepik pospolity Agrimonia eupatoria, jarzmianka większa Astrantia major, świerząbek korzenny Chaerophyllum aromaticum.

Kompozycja 7

Budują ją trzy gatunki o odmiennych kolorach kwiatów i różnym pokroju, rosnące w zbiorowisku powstałym na odłogu. Z kłującym gąszczem kwitnącego na bladoliliowo ostrożnia sąsiadują białe kwiatostany marchwi, przyjmujące – w zależności od stadium rozwoju – kształt talerzy, kopuł i lampionów. Towarzyszą im słonecznie żółte kwiaty rzepika zebrane w wysmukłe kłosy.

Dobór roślin: rzepik pospolity Agrimonia eupatoria 3, ostrożeń polny Cirsium arvense 3, marchew zwyczajna Daucus carota 2.

Do aranżacji warto włączyć turzyce, kosmatki i inne rośliny naturalnie rosnące w płatach łąk, jako głębsze wsparcie lokalnej bioróżnorodności.

Dr Maria Janicka
Narodowa Kolekcja Bioróżnorodności IB PAN,
Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

1 - Projekt, w ramach którego prowadzony był wypas, nosił nazwę „Utrzymanie różnorodności biologicznej łąk i pastwisk górskich poprzez prowadzenie gospodarki pasterskiej” (w skrócie „Małopolska na wypasie”). Był współfinansowany z EFRR w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020 i realizowany głównie przez Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego. W czasie trwania projektu w latach 2018-2020 wypasane było 80 obszarów w całym województwie małopolskim, zinwentaryzowanych wcześniej pod kątem przyrodniczym i skartowanych. Jednym z nich były łąki w Kokuszce wchodzące w skład obszaru Natura 2000 „Ostoja Popradzka”.

2 - Określenie to oznacza pośredni kierunek geograficzny drugiego stopnia.

3 - Są to inaczej murawy bliźniczkowe – zbiorowiska trawiaste z dominującą Nardus stricta czyli bliźniczką psią trawką.

4 - Do określania udziału gatunków w płacie roślinności służy powszechnie używana siedmiostopniowa skala ilościowości-pokrycia wprowadzona przez Brauna-Blanqueta: r – bardzo rzadko, jeden lub kilka osobników, + - rzadko, z nieznacznym pokryciem, 1 – licznie z niskim pokryciem lub mniej obficie z wyższym pokryciem, zawsze mniejszym niż 5% badanej powierzchni, 2 – pokrycie 5-25% powierzchni badawczej lub bardzo licznie z pokryciem mniejszym niż 5%, 3 – pokrycie 25-50%, 4 – 50-75%, 5 – 75-100%. Oceniana jest pionowa projekcja osobników danego gatunku na płaszczyznę poletka [Dzwonko 2007].

5 - Są to krajobrazy odbierane zmysłem węchu.

Literatura

Banaszak J., Ekologia pszczół, PWN, Warszawa-Poznań 1993.

Celary W., Flaga S., Pszczoły dziko żyjące (Hymenoptera: Apoidea: Apiformes) - klucz do rozpoznawania rodzin i rodzajów pszczół wraz z ich charakterystyką, Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego, Kraków 2015.

Dzwonko Z. 2007. Przewodnik do badań fitosocjologicznych. Vademecum Botanicum, Poznań-Kraków.

Janicka M. 2023. O wzbogacaniu pożytków – wprowadzenie z ekologii roślin. Pasieka 1: 48–51.

Janicka M. 2022. Wykorzystanie danych fitosocjologicznych w projektowaniu zestawów roślin miododajnych na przykładzie wybranych zbiorowisk nieleśnych z Beskidu Sądeckiego. 59 Naukowa Konferencja Pszczelarska. Zakład Pszczelnictwa Instytut Ogrodnictwa w Puławach, 8–9 marca 2022 r., Materiały Konferencji on-line: 58.

Lipiński M. 2010. Pożytki pszczele. Zapylanie i miododajność roślin. PWRiL, Wyd. Sądecki Bartnik, Warszawa – Stróże.

Mościcki B. 2021. Karpackie szlaki pasterskie w Małopolsce, czyli wypas owiec sposobem na ochronę bioróżnorodności. Przewodnik. Wyd. Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego, Wola Krogulecka.

Ruszkowski A., Jabłoński B., Rośliny pokarmowe pszczół, Wyd. Zarząd Główny PKE, Kraków 2000.

Sulborska A. 2019. Rośliny pożytkowe. Wydawnictwo „Pasieka”, Klecza Dolna.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"