Z artykułu dowiesz się m.in.:

• jak ochrona bioróżnorodności wpływa na łąki Wojkowej;
• czy umiarkowany wypas owiec wpływa na zwiększenie ilości roślin pożytecznych dla pszczół;
• jakie rabaty miododajne można stworzyć z wykorzystaniem gatunków roślin występujących lokalnie na tych łąkach i pastwiskach.

Wzbogacanie bazy pokarmowej: rabaty z natury – Wojkowa w Beskidzie Sądeckim

Bogate w gatunki kwieciste łąki i pastwiska w okolicach wsi Wojkowa są miejscem bytowania wielu organizmów związanych z pokarmem kwiatowym. Ich bioróżnorodność postanowiono chronić, przywracając przed kilku laty kulturowy wypas owiec¹. Warto zagłębić się w ten wyjątkowy świat roślinności nieleśnej i czerpać z niego, projektując zestawienia gatunków pożytkowych dla pszczoły miodnej, wspierające lokalne sieci zapyleń.

Roślinność w okolicach Wojkowej

To niewielka wieś położona w dolinie Wojkowskiego Potoku. Jest znana z urokliwego krajobrazu i punktów widokowych na tereny roztaczające się w kierunku północnym, północno-wschodnim i północno-zachodnim. Przebiega przez nią dalekobieżny szlak turystyczny znakowany na żółto, prowadzący z Muszynki do Żegiestowa. W tym rejonie spotyka się interesujące zbiorowiska: wypasane łąki o charakterze pośrednim między ciepłymi postaciami Arrhenatheretum elatioris i Gladiolo-Agrostietum capillaris oraz ciepłolubne pastwisko Lolio-Cynosuretum. Ze względu na regularny umiarkowany wypas owiec, ruń jest tu dość niska i bogata; licznie rosną w niej gatunki związane z pastwiskami: koniczyna biała, głowienka pospolita, babka lancetowata, brodawnik jesienny i zwyczajny, babka średnia związana również z siedliskami ciepłymi, grzebienica pospolita i życica trwała. Obecność bliźniczki psiej trawki, izgrzycy przyziemnej i kostrzewy czerwonej wskazuje na stanowisko ubogie, czyli cechujące się małą zasobnością w składniki pokarmowe. Bogactwo tych łąk i pastwisk powiązane jest z warunkami siedliskowymi: roślinność rozwija się na nieznacznie nachylonych stokach eksponowanych na wschód – miejsca te są dobrze nasłonecznione i termicznie uprzywilejowane. Gleba świeża i raczej uboga lub umiarkowanie zasobna w składniki odżywcze ma odczyn obojętny. Tutejsze zbiorowiska są bogate florystycznie – w fitocenozach łąk notuje się nawet 51 gatunków/25 m² (w tym 38 miododajnych), a na pastwiskach 41 i odpowiednio 27 gatunków.

Kompozycje miododajne

W artykule przedstawiam czytelnikom „Pasieki” dziewięć zestawów roślin pyłko- i nektarodajnych opracowanych na podstawie zdjęć fitosocjologicznych i spisów florystycznych, które wykonałam w łąkach i pastwiskach. Rośliny na rabaty miododajne dobrałam według ich współwystępowania w poszczególnych płatach, tak by kompozycje były różnorodne a jednocześnie zbliżone do siebie pod względem botanicznym, emanujące podobną atmosferą. W zestawieniach opartych o zdjęcia fitosocjologiczne podałam oryginalną ilościowość gatunków². W numerze 1/2023 czytelnicy „Pasieki” znajdą szeroki artykuł dotyczący koncepcji rabat z natury i ich naukowych podstaw. Gatunkiem łączącym wszystkie aranżacje jest macierzanka zwyczajna związana na tym terenie z cieplejszymi, słonecznymi siedliskami.

Kompozycja 1

Podstawą tej aranżacji są duże byliny o dekoracyjnych sylwetkach. Bieli kwiatostanów barszczu towarzyszą kolory amarantowe, lila i różowe pochodzące od kwiatów chabra, koniczyny, wyki i macierzanki, harmonizujące z niezwykłym odcieniem płatków bodziszka łąkowego, który jest jakby połączeniem bladego indygo z dodatkową nutą fioletu. Kontrastują z nimi złotawe płatki dziurawca, żółte, pokryte białym kutnerem główki przelotu i nieco ciemniejsze kwiatostany przytulii przypominające słoneczny pył.

Kompozycja 2

Jest inną odsłoną przydrożnej roślinności. Wyniosłe łodygi biedrzeńca wielkiego zwieńczone białymi baldachami są przeciwwagą dla kęp bodziszka łąkowego. Płatkom w odcieniach indygo towarzyszy również biel kwiatostanów krwawnika i koniczyny. Uroku i zwiewności dodają delikatne fioletowe dzwonki i różowa mgiełka pylników babki średniej. Wraz z liliową macierzanką i fioletową wyką tworzą niezwykle aromatyczną mieszankę zapachów kojarzącą się z latem.

Kompozycja 3

Gdy nadchodzi pełnia wiosny, rabata emanuje radością. Kwiatostany chabra, mięty i świerzbnicy tworzą różowoliliową chmurę, w której rozbłyskują słonecznie żółte kozibrody i brodawniki. Tuż przy ziemi krzewi się poziomka o aromatycznych owocach, różowo kwitnąca macierzanka i fioletowa głowienka. Kwiaty, pędy i liście połączone wąsami czepnymi groszku łąkowego tworzą pachnący gąszcz. Gdy kozibród i brodawnik przekwitną, wśród runi pojawiają się mniejsze i większe kule beżowego i kremowego puchu kielichowego o delikatnym połysku.

Kompozycja 4

Jej radosną paletę tworzą przede wszystkim słoneczne i złote odcienie żółtego. Pochodzą one od kwiatów brodawnika, dziurawca i komonicy, której płatki mają często czerwonawe rumieńce. Lekkości aranżacji dodają białe, ażurowe i koronkowe kwiatostany barszczu i przytulii, a także kołyszące się na wietrze liliowe koszyczki świerzbnicy i widoczne gdzieniegdzie kępki macierzanki. Zapach koniczyny i przywrotnika przywodzi na myśl wnętrze ula.

Kompozycja 5

Niską ruń tej ciepłolubnej aranżacji budują białe i ciemnoróżowe koniczyny oraz fioletowe głowienki. Kwiatostany brodawnika i wilczomleczu przypominają misterne złociste hafty. Towarzyszą im liliowo kwitnąca macierzanka, babka zwieńczona chmurą różowych pylników i włochata niezapominajka, a obok czerwienieją owoce poziomki.

Kompozycja 6

Aranżacja ta jest dziką i bujną odsłoną pastwiska. Pod okapem dekoracyjnych liści przywrotnika rosną biała koniczyna, fioletowa głowienka oraz zioła: krwawnik, babka, świetlik i macierzanka. Nad nimi wznoszą się: biedrzeniec o białych, jakby koronkowych kwiatach i zwiewny ciemnoliliowy dzwonek. Przypomina to mgiełkę unoszącą się nad zielenią rabaty.

Kompozycja 7

Tworzą ją łany białej koniczyny i babki o brązowych kwiatostanach, które wyglądają jak delikatne pałeczki otoczone kremową chmurką pylników. Towarzyszą im ciemnoróżowa koniczyna pogięta, liliowa macierzanka oraz kwitnące na żółto pięciorniki i komonica o nabiegłych czerwonawo płatkach. Obecność żółtych, zebranych w kłosy kwiatów rzepiku pospolitego i ciemnoliliowych kwiatostanów czyścicy storzyszek wprowadza atmosferę ciepłolubnych siedlisk.

Kompozycja 8

Aranżacja ta bazuje na bieli oraz różnych odcieniach fioletu, lila i różu. Białe kwiatostany marchwi wyglądają jak koronkowe lampiony. Wilżyna bezbronna wprowadza do kompozycji delikatny róż, a macierzanka zwyczajna liliową nutę. Ciemniejsze odcienie różowego pochodzą od kwiatostanów czyścicy. Wyrazisty fiolet głowienki i wyki łagodzą zwiewne sylwetki kwitnących na ciemnoliliowo okazów dzwonka.

Dobór roślin: marchew zwyczajna Daucus carota 2, babka lancetowata Plantago lanceolata 1, czyścica storzyszek Clinopodium vulgare 1, głowienka pospolita Prunella vulgaris 1, koniczyna łąkowa Trifolium pratense 1, wilżyna bezbronna Ononis arvensis 1, dzwonek rozpierzchły Campanula patula +, wyka ptasia Vicia cracca +, macierzanka zwyczajna Thymus pulegioides 1.

Kompozycja 9

W tym zestawieniu królują biel i różne odcienie żółtego. Obok białych główek koniczyny i baldaszków biedrzeńca są tu żółtozielone kwiaty przywrotnika, żółte kłosy rzepika, komonica z czerwonawymi rumieńcami i jaskry o płatkach lśniących w słońcu. Kępy liliowej macierzanki ukryte w bujnej runi pachną ziołowo i słodko, a czepne wąsy fioletowo kwitnącej wyki szukają podpory wśród pędów i liści. Kwiaty świetlika łąkowego są jak rabata w miniaturze: na białych, fioletowo żyłkowanych warżkach można dostrzec słonecznie żółtą plamkę.

Kompozycje 1 i 2

Trawy: drżączka średnia Briza media, kupkówka pospolita Dactylis glomerata, mietlica pospolita Agrostis capillaris, tomka wonna Anthoxanthum odoratum; turzyce: turzyca zaostrzona Carex gracilis; sity: Juncus sp.

Kompozycje 3 i 4

Trawy: drżączka średnia Briza media 2, grzebienica pospolita Cynosurus cristatus +, kłosówka wełnista Holcus lanatus +, konietlica łąkowa Trisetum flavescens +, kostrzewa czerwona Festuca rubra aggr. 2, kupkówka pospolita Dactylis glomerata 2, mietlica pospolita Agrostis capillaris 3, rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius 3, śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa +, tomka wonna Anthoxanthum odoratum 1, tymotka łąkowa Phleum pratense +; turzyce: turzyca blada Carex pallescens, turzyca leśna C. sylvatica +, turzyca zaostrzona C. gracilis +; sity: sit siny Juncus inflexus, sit ściśniony J. compressus +; mchy: mokradłoszka zaostrzona Calliergonella cuspidata 3, płaskomerzyk Plagiomnium sp. 1.

Kompozycje 5, 6 i 7

Trawy: bliźniczka psia trawka Nardus stricta 1, grzebienica pospolita Cynosurus cristatus 2, izgrzyca przyziemna Danthonia decumbens +, kostrzewa czerwona Festuca rubra aggr. 2, mietlica pospolita Agrostis capillaris 3, śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa 1, tomka wonna Anthoxanthum odoratum 2, życica trwała Lolium perenne +; kosmatki: kosmatka polna Luzula campestris +; turzyce: turzyca blada Carex pallescens +; sity: sit chudy Juncus tenuis +, sit członowaty J. articulatus +, sit skupiony J. conglomeratus +; mchy: fałdownik nastroszony Rhytidiadelphus squarrosus 3.

Kompozycje 8 i 9

Trawy: drżączka średnia Briza media +, grzebienica pospolita Cynosurus cristatus 2, kostrzewa czerwona Festuca rubra aggr. 3, kostrzewa łąkowa F. pratensis +, mietlica pospolita Agrostis capillaris 3, tomka wonna Anthoxanthum odoratum 1, tymotka łąkowa Phleum pratense +; turzyce: turzyca blada Carex pallescens +.

Dr Maria Janicka
Narodowa Kolekcja Bioróżnorodności IB PAN
Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

1 - Projekt, w ramach którego prowadzony był wypas, nosił nazwę „Utrzymanie różnorodności biologicznej łąk i pastwisk górskich poprzez prowadzenie gospodarki pasterskiej” (w skrócie „Małopolska na wypasie”). Był współfinansowany z EFRR w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014–2020 i realizowany głównie przez Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego. W czasie trwania projektu w latach 2018–2020 wypasane było 80 obszarów w całym województwie małopolskim, zinwentaryzowanych wcześniej pod kątem przyrodniczym i skartowanych. Jednym z nich były łąki w Wojkowej w Beskidzie Sądeckim.

2 - Do określania udziału gatunków w płacie roślinności służy powszechnie używana siedmiostopniowa skala ilościowości-pokrycia wprowadzona przez Brauna-Blanqueta: r – bardzo rzadko, jeden lub kilka osobników, + - rzadko, z nieznacznym pokryciem, 1 – licznie z niskim pokryciem lub mniej obficie z wyższym pokryciem, zawsze mniejszym niż 5% badanej powierzchni, 2 – pokrycie 5–25% powierzchni badawczej lub bardzo licznie z pokryciem mniejszym niż 5%, 3 – pokrycie 25–50%, 4 – 50–75%, 5 – 75–100%. Oceniana jest pionowa projekcja osobników danego gatunku na płaszczyznę poletka [Dzwonko 2007].

Literatura

Banaszak J., Ekologia pszczół, PWN, Warszawa-Poznań 1993.

Celary W., Flaga S., Pszczoły dziko żyjące (Hymenoptera: Apoidea: Apiformes) – klucz do rozpoznawania rodzin i rodzajów pszczół wraz z ich charakterystyką, Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego, Kraków 2015.

Dzwonko Z. 2007. Przewodnik do badań fitosocjologicznych. Vademecum Botanicum, Poznań-Kraków.

Grodzińska K., Zarzycki K. 1967. Zbiorowiska pastwiskowe południowej Polski. Zeszyty problemowe Postępów Nauk Rolniczych 74(4): 11–28.

Janicka M. 2023. O wzbogacaniu pożytków – wprowadzenie z ekologii roślin. Pasieka 1: 48–51.

Janicka M. 2022. Wykorzystanie danych fitosocjologicznych w projektowaniu zestawów roślin miododajnych na przykładzie wybranych zbiorowisk nieleśnych z Beskidu Sądeckiego. 59 Naukowa Konferencja Pszczelarska. Zakład Pszczelnictwa Instytut Ogrodnictwa w Puławach, 8–9 marca 2022 r., Materiały Konferencji on-line: 58.

Lipiński M. 2010. Pożytki pszczele. Zapylanie i miododajność roślin. PWRiL, Wyd. Sądecki Bartnik, Warszawa – Stróże.

Mościcki B. 2021. Karpackie szlaki pasterskie w Małopolsce, czyli wypas owiec sposobem na ochronę bioróżnorodności. Przewodnik. Wyd. Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego, Wola Krogulecka.

Ruszkowski A., Jabłoński B., Rośliny pokarmowe pszczół, Wyd. Zarząd Główny PKE, Kraków 2000.

Sulborska A. 2019., Rośliny pożytkowe, Wydawnictwo „Pasieka”, Klecza Dolna.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"