Z artykułu dowiesz się m.in.:

• czym się charakteryzuje bagienna olszyna górska;
• jakie cenne pszczelarsko gatunki roślin występują w tym typie zbiorowiska;
• jakie gatunki miododajne sprawdzą się w pasie ochronnym wokół pasieki.

Wzbogacanie bazy pokarmowej: pasy ochronne wokół pasiek wzorowane na olszynkach i ziołoroślach

Bujne runo bagiennych olszynek jest budowane przez wysokie nektaro- i pyłkodajne byliny o ciekawych kolorach, kształtach i intensywnym zapachu. Wiele z nich ma parzące lub kłujące włoski i kolce, a także owoce pokryte strukturami czepnymi, co sprawia, że tworzą trudny do przebycia gąszcz. Zapraszam do zapoznania się z propozycjami nieszablonowych rabat i pasów ochronnych wokół pasiek inspirowanych tą roślinnością.

Bagienna olszyna górska (Caltho laetae-Alnetum) jest to luźny las tworzący się na żyznych stanowiskach, mokrych od wody sączącej się stale z wysięków lub spływającej z wyższych części zboczy. Drzewostan buduje głównie olsza szara, a w domieszce spotykane są olsza czarna, jesion, jawor, świerk i buk. W runie napotykamy gatunki ziołoroślowe, bagienne, a także związane z wilgotnymi łąkami i lasami liściastymi osiągające duże rozmiary (do 1,5 m).

Bogata roślinność olszynek i ziołorośli może być bazą dla wielu efektownych i różnorodnych mieszanek. Przedstawione aranżacje bazują na kilku cennych pszczelarsko gatunkach rosnących powszechnie w omawianych zbiorowiskach. Różnią się natomiast pod względem dominujących kolorów i pokroju roślin oraz gatunków wyróżniających płaty w danej okolicy, co pozwala zachować efekt lokalnego zróżnicowania roślinności. Optimum kwitnienia ziołorośli przypada na czerwiec, lipiec lub sierpień – w zależności od budujących je gatunków. W olszynkach wyróżniających się pór kwitnienia jest więcej: wczesnowiosenna (olsze, wierzby, knieć błotna), wiosenna (rośliny przechodzące z łąk) i letnia (mięty, ostrożnie, nawłoć pospolita, sadziec konopiasty).

W aranżacjach opartych o zdjęcia fitosocjologiczne podałam oryginalną ilościowość gatunków¹. W kompozycjach uwzględniłam wysokie byliny (i w niektórych przypadkach krzewy) dostarczające pyłku i nektaru pszczołom miodnym, a także inne rośliny typowe dla ziołorośli i olszynek. Ponieważ włączenie do kompozycji roślin kojarzonych z własnościami parzącymi (pokrzywa) czy bagnistym podłożem, takich jak kaczeńce (knieć błotna) lub niezapominajki, może zniechęcić ludzi do przekraczania roślinnych barier, zaznaczyłam gatunki o pędach i liściach kłujących (k), parzących (p), pokrytych gruczołkami (g), szorstko owłosionych (sz), rośliny kolczaste (kol), cierniste (c), zawierające dużo olejków eterycznych, co oznacza możliwe poparzenia w upalne dni (o), mające wąsy czepne (cz), pnącza (pn).

Kompozycja 1 – olszynka
nad Uhryńskim Potokiem

Zestaw wzorowany jest na olszynce rosnącej w dolinie Uhryńskiego Potoku. W aranżacji tej dominują jasnoliliowo kwitnące kępy mięty długolistnej, którym towarzyszą nieprzyjemnie kłujące pędy ostrożnia polnego. Rolę struktury pionowej pełni bladozielony ostrożeń warzywny o dekoracyjnych pędach. Całości dopełniają rdzawe kwiatostany szczawiu, zwiewne kwiatostany kłobuczki i delikatne pędy przytulii. Ciemna, lekko szarawa zieleń pokrzyw sąsiaduje z krzewami o miododajnych kwiatach: malinami i głogiem.

Dobór roślin: mięta długolistna Mentha longifolia 2, ostrożeń polny Cirsium arvense 1 (k), ostrożeń warzywny Cirsium oleraceum + (k), poziewnik pstry Galeopsis speciosa + (sz); krzewy: malina właściwa Rubus idaeus 1 (kol), głóg Crataegus sp. + (c); inne: pokrzywa zwyczajna Urtica dioica 2 (p), kłobuczka pospolita Torilis japonica 1 (cz owoce, sz), szczaw zwyczajny Rumex acetosa +, przytulia błotna Galium palustre + (cz).

Kompozycja 2 – ziołorośla
nad Uhryńskim Potokiem

Aranżacja ta jest inspirowana ziołoroślami rosnącymi niedaleko źródełka w Uhryniu. Utrzymana w odcieniach różu: od białych, jakby oprószonych kolorem różowym kwiatów świerząbka, przez ciemniejsze koszyczki chabra łąkowego i sadźca konopiastego, po ciemną krwawnicę, uzupełniona jest głęboką, szarawą zielenią pokrzyw.

W tym rejonie w niektórych płatach ziołorośli można napotkać również lebiodkę pospolitą Origanum vulgare.

Dobór roślin: sadziec konopiasty Eupatorium cannabinum, krwawnica pospolita Lythrum salicaria, chaber łąkowy Centaurea jacea, świerząbek orzęsiony Chaerophyllum hirsutum (sz); inne: pokrzywa zwyczajna Urtica dioica (p).

Kompozycja 3 – olszynka
nad Łabowczańskim Potokiem

Kompozycja 9 – olszynka k. Tylicza

Aranżacja ta inspirowana jest płatem olszynki, który znalazłam w okolicach Tylicza. Budują ją rośliny o bladoróżowych, kremowych i żółtych kwiatach – jest zatem pełna światła i przestrzeni. W cieniu olch i wysokich bylin, wśród kobierców mchów rosną rośliny o zwiewnych, ażurowych kształtach: skrzyp leśny i manna.

Dobór roślin: świerząbek orzęsiony Chaerophyllum hirsutum 2 (sz), knieć błotna Caltha palustris 2, komonica błotna Lotus uliginosus 1, karbieniec pospolity Lycopus europaeus 1, wiązówka błotna Filipendula ulmaria +, ostrożeń łąkowy Cirsium rivulare +, mięta nadwodna Mentha aquatica +, niezapominajka błotna Myosotis palustris +; inne: olsza szara Alnus incana 4, sitowie leśne Scirpus sylvaticus 4, skrzyp leśny Equisetum sylvaticum 1, manna Glyceria sp. +; mchy, płaskomerzyk Plagiomnium sp. 3. Do wymienionych roślin może dołączyć rosnąca tu powszechnie w wilgotnych miejscach mokradłoszka zaostrzona Calliergonella cuspidata – mech objęty ochroną częściową.

Kompozycja 10 – ziołorośla na północ od Piwnicznej Kosarzysk

Ten bardzo prosty zestaw jest wzorowany na płacie ziołorośli napotkanym w okolicy Piwnicznej Kosarzysk. Budują go trzy współdominujące gatunki tworzące wraz z malinami i jeżynami gęstwinę pędów i liści. Na wilgotnych odłogach ostrożeń polny może rozprzestrzeniać się samoistnie.

Dobór roślin: mięta długolistna Mentha longifolia 3, ostrożeń polny Cirsium arvense 2 (k).

Inne: pokrzywa zwyczajna Urtica dioca 2 (p); krzewy: jeżyna Rubus sp. 1 (kol), malina właściwa Rubus idaeus + (kol).

Pasy ochronne wzorowane na roślinności siedlisk wilgotnych i podmokłych sprawdzą się dobrze w miejscach o zwiększonej zawartości wody w glebie. Takie warunki często występują w górach i na terenach wyżynnych, a także tam, gdzie zróżnicowana rzeźba terenu niesie za sobą mozaikę siedlisk. Wysięki wody spotykane są również na zboczach o ekspozycji południowej, wśród ciepłolubnych łąk i lasów. W przypadku takich uwarunkowań terenowych kępy roślinności wilgociolubnej w naturalny sposób staną się uzupełnieniem klasycznego żywopłotu (rosnące w pobliżu kępy pokrzyw i miododajnej wilgociolubnej roślinności będą się w niego swobodnie wplatały). By osiągnąć podobny efekt, można zaplanować strefę ochronną wokół pasieki w formie zarośli lub żywopłotu nieformalnego.

Dr Maria Janicka
Narodowa Kolekcja Bioróżnorodności IB PAN
Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

1 - Do określania udziału gatunków w płacie roślinności służy powszechnie używana siedmiostopniowa skala ilościowości-pokrycia wprowadzona przez Brauna-Blanqueta: r – bardzo rzadko, jeden lub kilka osobników, + - rzadko, z nieznacznym pokryciem, 1 – licznie z niskim pokryciem lub mniej obficie z wyższym pokryciem, zawsze mniejszym niż 5% badanej powierzchni, 2 – pokrycie 5-25% powierzchni badawczej lub bardzo licznie z pokryciem mniejszym niż 5%, 3 – pokrycie 25–50%, 4 – 50–75%, 5 – 75–100%. Oceniana jest pionowa projekcja osobników danego gatunku na płaszczyznę poletka [Dzwonko 2007].

Literatura

Janicka M. 2023. O wzbogacaniu pożytków – wprowadzenie z ekologii roślin. Pasieka 1 (styczeń/luty): xx–xx.

Janicka M. 2022. Wykorzystanie danych fitosocjologicznych w projektowaniu zestawów roślin miododajnych na przykładzie wybranych zbiorowisk nieleśnych z Beskidu Sądeckiego. 59 Naukowa Konferencja Pszczelarska. Zakład Pszczelnictwa Instytut Ogrodnictwa w Puławach, 8–9 marca 2022 r., Materiały Konferencji online: 58.

Lipiński M. 2010. Pożytki pszczele. Zapylanie i miododajność roślin. PWRiL, Wyd. Sądecki Bartnik, Warszawa – Stróże.

Matuszkiewicz W., Sikorski P., Szwed W., Wierzba M. (red.) 2012. Zbiorowiska roślinne Polski. Lasy i zarośla. PWN, Warszawa.

Sulborska A. 2019. Rośliny pożytkowe. Wydawnictwo „Pasieka”, Klecza Dolna.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"