Z artykułu dowiesz się m.in.:
- czym się charakteryzuje bagienna olszyna górska;
- jakie cenne pszczelarsko gatunki roślin występują w tym typie zbiorowiska;
- jakie gatunki miododajne sprawdzą się w pasie ochronnym wokół pasieki.
Wzbogacanie bazy pokarmowej: pasy ochronne wokół pasiek wzorowane na olszynkach i ziołoroślach
Bujne runo bagiennych olszynek jest budowane przez wysokie nektaro- i pyłkodajne byliny o ciekawych kolorach, kształtach i intensywnym zapachu. Wiele z nich ma parzące lub kłujące włoski i kolce, a także owoce pokryte strukturami czepnymi, co sprawia, że tworzą trudny do przebycia gąszcz. Zapraszam do zapoznania się z propozycjami nieszablonowych rabat i pasów ochronnych wokół pasiek inspirowanych tą roślinnością.
Bagienna olszyna górska (Caltho laetae-Alnetum) jest to luźny las tworzący się na żyznych stanowiskach, mokrych od wody sączącej się stale z wysięków lub spływającej z wyższych części zboczy. Drzewostan buduje głównie olsza szara, a w domieszce spotykane są olsza czarna, jesion, jawor, świerk i buk. W runie napotykamy gatunki ziołoroślowe, bagienne, a także związane z wilgotnymi łąkami i lasami liściastymi osiągające duże rozmiary (do 1,5 m).
Bogata roślinność olszynek i ziołorośli może być bazą dla wielu efektownych i różnorodnych mieszanek. Przedstawione aranżacje bazują na kilku cennych pszczelarsko gatunkach rosnących powszechnie w omawianych zbiorowiskach. Różnią się natomiast pod względem dominujących kolorów i pokroju roślin oraz gatunków wyróżniających płaty w danej okolicy, co pozwala zachować efekt lokalnego zróżnicowania roślinności. Optimum kwitnienia ziołorośli przypada na czerwiec, lipiec lub sierpień – w zależności od budujących je gatunków. W olszynkach wyróżniających się pór kwitnienia jest więcej: wczesnowiosenna (olsze, wierzby, knieć błotna), wiosenna (rośliny przechodzące z łąk) i letnia (mięty, ostrożnie, nawłoć pospolita, sadziec konopiasty).
W aranżacjach opartych o zdjęcia fitosocjologiczne podałam oryginalną ilościowość gatunków1. W kompozycjach uwzględniłam wysokie byliny (i w niektórych przypadkach krzewy) dostarczające pyłku i nektaru pszczołom miodnym, a także inne rośliny typowe dla ziołorośli i olszynek. Ponieważ włączenie do kompozycji roślin kojarzonych z własnościami parzącymi (pokrzywa) czy bagnistym podłożem, takich jak kaczeńce (knieć błotna) lub niezapominajki, może zniechęcić ludzi do przekraczania roślinnych barier, zaznaczyłam gatunki o pędach i liściach kłujących (k), parzących (p), pokrytych gruczołkami (g), szorstko owłosionych (sz), rośliny kolczaste (kol), cierniste (c), zawierające dużo olejków eterycznych, co oznacza możliwe poparzenia w upalne dni (o), mające wąsy czepne (cz), pnącza (pn).
Kompozycja 1 – olszynka
nad Uhryńskim Potokiem
Zestaw wzorowany jest na olszynce rosnącej w dolinie Uhryńskiego Potoku. W aranżacji tej dominują jasnoliliowo kwitnące kępy mięty długolistnej, którym towarzyszą nieprzyjemnie kłujące pędy ostrożnia polnego. Rolę struktury pionowej pełni bladozielony ostrożeń warzywny o dekoracyjnych pędach. Całości dopełniają rdzawe kwiatostany szczawiu, zwiewne kwiatostany kłobuczki i delikatne pędy przytulii. Ciemna, lekko szarawa zieleń pokrzyw sąsiaduje z krzewami o miododajnych kwiatach: malinami i głogiem.
Dobór roślin: mięta długolistna Mentha longifolia 2, ostrożeń polny Cirsium arvense 1 (k), ostrożeń warzywny Cirsium oleraceum + (k), poziewnik pstry Galeopsis speciosa + (sz); krzewy: malina właściwa Rubus idaeus 1 (kol), głóg Crataegus sp. + (c); inne: pokrzywa zwyczajna Urtica dioica 2 (p), kłobuczka pospolita Torilis japonica 1 (cz owoce, sz), szczaw zwyczajny Rumex acetosa +, przytulia błotna Galium palustre + (cz).
Kompozycja 2 – ziołorośla
nad Uhryńskim Potokiem
Aranżacja ta jest inspirowana ziołoroślami rosnącymi niedaleko źródełka w Uhryniu. Utrzymana w odcieniach różu: od białych, jakby oprószonych kolorem różowym kwiatów świerząbka, przez ciemniejsze koszyczki chabra łąkowego i sadźca konopiastego, po ciemną krwawnicę, uzupełniona jest głęboką, szarawą zielenią pokrzyw.
W tym rejonie w niektórych płatach ziołorośli można napotkać również lebiodkę pospolitą Origanum vulgare.
Dobór roślin: sadziec konopiasty Eupatorium cannabinum, krwawnica pospolita Lythrum salicaria, chaber łąkowy Centaurea jacea, świerząbek orzęsiony Chaerophyllum hirsutum (sz); inne: pokrzywa zwyczajna Urtica dioica (p).
Kompozycja 3 – olszynka
nad Łabowczańskim Potokiem
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Kompozycja 9 – olszynka k. Tylicza
Aranżacja ta inspirowana jest płatem olszynki, który znalazłam w okolicach Tylicza. Budują ją rośliny o bladoróżowych, kremowych i żółtych kwiatach – jest zatem pełna światła i przestrzeni. W cieniu olch i wysokich bylin, wśród kobierców mchów rosną rośliny o zwiewnych, ażurowych kształtach: skrzyp leśny i manna.
Dobór roślin: świerząbek orzęsiony Chaerophyllum hirsutum 2 (sz), knieć błotna Caltha palustris 2, komonica błotna Lotus uliginosus 1, karbieniec pospolity Lycopus europaeus 1, wiązówka błotna Filipendula ulmaria +, ostrożeń łąkowy Cirsium rivulare +, mięta nadwodna Mentha aquatica +, niezapominajka błotna Myosotis palustris +; inne: olsza szara Alnus incana 4, sitowie leśne Scirpus sylvaticus 4, skrzyp leśny Equisetum sylvaticum 1, manna Glyceria sp. +; mchy, płaskomerzyk Plagiomnium sp. 3. Do wymienionych roślin może dołączyć rosnąca tu powszechnie w wilgotnych miejscach mokradłoszka zaostrzona Calliergonella cuspidata – mech objęty ochroną częściową.
Kompozycja 10 – ziołorośla na północ od Piwnicznej Kosarzysk
Ten bardzo prosty zestaw jest wzorowany na płacie ziołorośli napotkanym w okolicy Piwnicznej Kosarzysk. Budują go trzy współdominujące gatunki tworzące wraz z malinami i jeżynami gęstwinę pędów i liści. Na wilgotnych odłogach ostrożeń polny może rozprzestrzeniać się samoistnie.
Dobór roślin: mięta długolistna Mentha longifolia 3, ostrożeń polny Cirsium arvense 2 (k).
Inne: pokrzywa zwyczajna Urtica dioca 2 (p); krzewy: jeżyna Rubus sp. 1 (kol), malina właściwa Rubus idaeus + (kol).
Pasy ochronne wzorowane na roślinności siedlisk wilgotnych i podmokłych sprawdzą się dobrze w miejscach o zwiększonej zawartości wody w glebie. Takie warunki często występują w górach i na terenach wyżynnych, a także tam, gdzie zróżnicowana rzeźba terenu niesie za sobą mozaikę siedlisk. Wysięki wody spotykane są również na zboczach o ekspozycji południowej, wśród ciepłolubnych łąk i lasów. W przypadku takich uwarunkowań terenowych kępy roślinności wilgociolubnej w naturalny sposób staną się uzupełnieniem klasycznego żywopłotu (rosnące w pobliżu kępy pokrzyw i miododajnej wilgociolubnej roślinności będą się w niego swobodnie wplatały). By osiągnąć podobny efekt, można zaplanować strefę ochronną wokół pasieki w formie zarośli lub żywopłotu nieformalnego.
Dr Maria Janicka
Narodowa Kolekcja Bioróżnorodności IB PAN
Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN
1 - Do określania udziału gatunków w płacie roślinności służy powszechnie używana siedmiostopniowa skala ilościowości-pokrycia wprowadzona przez Brauna-Blanqueta: r – bardzo rzadko, jeden lub kilka osobników, + - rzadko, z nieznacznym pokryciem, 1 – licznie z niskim pokryciem lub mniej obficie z wyższym pokryciem, zawsze mniejszym niż 5% badanej powierzchni, 2 – pokrycie 5-25% powierzchni badawczej lub bardzo licznie z pokryciem mniejszym niż 5%, 3 – pokrycie 25–50%, 4 – 50–75%, 5 – 75–100%. Oceniana jest pionowa projekcja osobników danego gatunku na płaszczyznę poletka [Dzwonko 2007].
Literatura
Janicka M. 2023. O wzbogacaniu pożytków – wprowadzenie z ekologii roślin. Pasieka 1 (styczeń/luty): xx–xx.
Janicka M. 2022. Wykorzystanie danych fitosocjologicznych w projektowaniu zestawów roślin miododajnych na przykładzie wybranych zbiorowisk nieleśnych z Beskidu Sądeckiego. 59 Naukowa Konferencja Pszczelarska. Zakład Pszczelnictwa Instytut Ogrodnictwa w Puławach, 8–9 marca 2022 r., Materiały Konferencji online: 58.
Lipiński M. 2010. Pożytki pszczele. Zapylanie i miododajność roślin. PWRiL, Wyd. Sądecki Bartnik, Warszawa – Stróże.
Matuszkiewicz W., Sikorski P., Szwed W., Wierzba M. (red.) 2012. Zbiorowiska roślinne Polski. Lasy i zarośla. PWN, Warszawa.
Sulborska A. 2019. Rośliny pożytkowe. Wydawnictwo „Pasieka”, Klecza Dolna.
