Miododajny letni ogród leśny

Świetlista dąbrowa – nazwa ta cudownie oddaje klimat, jaki panuje w tym typie lasu. Zieleń, rosochate dęby o ciekawych kształtach, barwne kwiaty i owady, a wszystko to przeniknięte ciepłym, złotym słonecznym światłem. Kojarzy się ze słowiańszczyzną i dawnymi wierzeniami, związana jest z dziedzictwem kulturowym. To unikatowe zbiorowisko łączące rośliny różnych siedlisk, a tym samym dostarczające pszczołom pyłku i nektaru niemal przez cały sezon.

Fot. Tatarinov Andrey

Geneza świetlistej dąbrowy

Przed wiekami, zanim rolnictwo rozwinęło się na szeroką skalę i powstały łąki kośne, w ciepłych miesiącach bydło i konie wypasano w lasach, a na zimę gromadzono gałązki i liście. Las dostarczał też drewna: zbierano w nim chrust, wycinano odrośla; był też źródłem ściółki służącej do ocieplania budynków i wyścielania pomieszczeń dla zwierząt, którą regularnie grabiono. W wyniku tych działań ukształtowało się zbiorowisko o stosunkowo niewielkim zwarciu koron drzew, w którym światło słoneczne dociera do runa i umożliwia jego intensywny rozwój. W takim lesie z umiarkowanie luźnym drzewostanem dębowym ciepły i umiarkowanie wilgotny mikroklimat umożliwia współwystępowanie odmiennych grup roślin: słabo wapniolubnych, światło- i ciepłolubnych związanych z ciepłolubnymi murawami oraz wilgociolubnych charakterystycznych dla zmiennowilgotnych łąk. Obok nich występują rośliny leśne (związane też z borami) i typowe dla łąk świeżych.

[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Flora świetlistych dąbrów

Zapoznajmy się z listą roślin, które mogą występować w świetlistej dąbrowie. Pomoże nam to rozpoznać w terenie ten coraz rzadszy typ lasu.

W umiarkowanie luźnym drzewostanie dominują dąb bezszypułkowy Quercus sessilis i dąb szypułkowy Q. robur, a w domieszce lipa drobnolistna Tilia cordata, grusza pospolita Pyrus communis i jabłoń dzika Malus sylvestris. Podszyt w postaci pojedynczych okazów lub małych kęp tworzą: leszczyna pospolita Corylus avellana, wiciekrzew suchodrzew Lonicera xylosteum, szakłak pospolity Rhamnus carhartica, śliwa tarnina Prunus spinosa, kruszyna pospolita Frangula alnus, głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna, głóg dwuszyjkowy C. oxyacantha, kalina koralowa Viburnum opulus, róża francuska Rosa gallica, a także podrost dębów, gruszy, lipy, graba zwyczajnego Carpinus betulus i brzozy brodawkowatej Betula pendula.

[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Gatunki łąk świeżych (rząd Arrhenatheretalia): barszcz łąkowy Heracleum sphondylium, dzwonek rozpierzchły Campanula patula, głowienka pospolita Prunella vulgaris, groszek łąkowy Lathyrus pratensis, komonica zwyczajna Lotus corniculatus, świerzbnica polna Knautia arvensis, wyka ptasia Vicia cracca.

Rośliny łąk zmiennowilgotnych (rząd Molinietalia): bukwica zwyczajna Betonica officinalis, czarcikęs łąkowy Succisa pratensis, goździk pyszny Dianthus superbus, krwiściąg lekarski Sanguisorba officinalis, mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus, pełnik europejski Trollius europaeus, sierpik barwierski Serratula tinctoria.

Inne, m.in.: dzwonecznik wonny Adenophora liliifolia, gorysz siny Peucedanum cervaria, naparstnica zwyczajna Digitalis grandiflora, orlik pospolity Aquilegia vulgaris, pierwiosnek lekarski Primula veris i storczyk – podkolan biały Platanthera bifolia.

Inspiracje świetlistą dąbrową

w miododajnym ogrodzie

Poniższe kompozycje, które wykreowałam dla „Pasieki”, pokazują, w jaki sposób można łączyć rośliny o odmiennych wymaganiach siedliskowych, wzorując się na występujących naturalnie w przyrodzie układach roślinnych. Jest to bardzo interesujące doświadczenie. Przy zakładaniu rabat inspirowanych świetlistą dąbrową pomocna będzie wiedza z zamieszczonych w „Pasiece” artykułów dotyczących miododajnych świeżych i wilgotnych łąk (nr 3/2019, 4/2019), ciepłolubnych okrajków (nr 4/2020) i wiosennych lasów (nr 2/2021). Gdy łączymy rośliny typowe dla ciepłolubnych muraw i wilgotnych łąk, możemy skonstruować kieszenie z glebą suchą i wilgotną. Dobrym rozwiązaniem będzie też wypośrodkowanie warunków wilgotnościowych i pH lekko zasadowe, ponieważ obecność węglanu wapnia w glebie do pewnego stopnia rekompensuje ewentualny niedobór wody – wspomina o tym profesor Władysław Matuszkiewicz. Podobne warunki siedliskowe występują naturalnie w świetlistej dąbrowie.

[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Kompozycja 1

Jest niezwykle subtelna, utrzymana w bieli i odcieniach różu. Biało kwitną tu grusza, konwalia majowa i zwiewna pajęcznica o kwiatach jak dzwoneczki, zaś kwiaty różowe o różnym nasyceniu koloru mają mieczyk (ciemnoróżowe), róża (różowobiałe) i lebiodka (bladoróżowe).

Kompozycja 1 utrzymana w bieli i różu. Rys. Maria Janicka

Lp.	Nazwa polska	Czas kwitnienia								Wysokość [cm]
Lp.	Nazwa polska	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	Wysokość [cm]
	Drzewa i krzewy
1	lipa drobnolistna 'Green Globe'				x	x				300–500
2	dąb szypułkowy 'Compacta'		x	x						200–300
3	grusza pospolita (na podkładce karłowej)		x	x						200–250
4	róża 'Rush' (krzaczasta)				x	x	x	x		120–160
	Rośliny zielne
5	pajęcznica gałęzista				x	x	x			do 100
6	mieczyk dachówkowaty				x	x	x			30–60(80)
7	lebiodka pospolita				x	x	x			do 80
8	konwalia majowa			x						do 20

Kompozycja 1. Opracowanie własne: Maria Janicka

Kompozycja 2

Łączy w sobie bordowy kolor liści leszczyny z ciemnym fioletem wiosennych kwiatów fiołka wonnego, potem zaś z szafirem przetacznika kłosowego, różowołososiowymi kwiatami róży i lilii oraz akcentem drobnych białych płatków ciemiężyka.

Kompozycja 2 w kolorze bordowym, fioletowym i łososiowym, z domieszką bieli. Rys. Maria Janicka

Lp.	Nazwa polska	Czas kwitnienia									Wysokość [cm]
Lp.	Nazwa polska	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	Wysokość [cm]
	Drzewa i krzewy
1	lipa drobnolistna 'Green Globe'					x	x				300–500
2	dąb szypułkowy 'Compacta'			x	x						200–300
3	leszczyna pospolita 'Contorta'	x	x								200–300
4	róża 'Northern Lights' (krzaczasta)					x	x	x	x		150
	Rośliny zielne
5	lilia złotogłów					x	x	x			40–150
6	ciemiężyk białokwiatowy				x	x	x	x			do 60
7	przetacznik kłosowy					x	x	x			10–50
8	fiołek wonny		x	x							5–10

Kompozycja 2. Opracowanie własne: Maria Janicka

Kompozycja 3

Tu z kolei współgrają intensywnie różowokarminowe kwiaty róży i koniczyny z fioletowoszafirowym dzwonkiem i czarcikęsem. Kwitnienie rozpoczyna się delikatniejszą nutą bieli kokoryczki i różu kwiatów jabłoni.

Kompozycja 3 intensywnie różowa z fioletem i delikatną nutą bieli. Rys. Maria Janicka

Lp.	Nazwa polska	Czas kwitnienia								Wysokość [cm]
Lp.	Nazwa polska	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	Wysokość [cm]
	Drzewa i krzewy
1	lipa drobnolistna 'Green Globe'				x	x				300–500
2	dąb szypułkowy 'Compacta'		x	x						200–300
3	jabłoń domowa (na podkładce karłowej)		x	x						200–300
4	róża 'Felicitas' (krzaczasta)				x	x	x	x		150
	Rośliny zielne
5	koniczyna długokłosowa					x	x			30–60
6	czarcikęs łąkowy					x	x	x		15–50(80)
7	dzwonek skupiony				x	x	x	x		20–40(60)
8	kokoryczka wonna			x	x					20–60

Kompozycja 3. Opracowanie własne: Maria Janicka

Kompozycja 4

Jest pełna radości i lekkości dzięki przewadze jasnożółtych i kremowych kwiatów stonowanych bielą pełnego uroku dzwonka brzoskwiniolistnego.

Lp.	Nazwa polska	Czas kwitnienia								Wysokość [cm]
Lp.	Nazwa polska	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	Wysokość [cm]
	Drzewa i krzewy
1	lipa drobnolistna 'Green Globe'				x	x				300–500
2	dąb szypułkowy 'Compacta'		x	x						200–300
3	róża 'Golden Wings' (krzaczasta)				x	x	x	x		150
4	róża 'Danica' (niska krzaczasta)				x	x	x	x		80
	Rośliny zielne
5	wiązówka bulwkowa				x	x				30–60
6	dzwonek brzoskwiniolistny 'Alba'				x	x	x			80
7	pełnik europejski			x	x					do 60
8	pierwiosnek lekarski	x	x	x						do 20

Kompozycja 4. Opracowanie własne: Maria Janicka

Specjalnie dla czytelników „Pasieki” przygotowałam też autorskie, unikatowe mieszanki bylinowe – zestawy roślin, które można wysadzić w przydomowym leśnym/parkowym zakątku, w starym sadzie lub po prostu w otoczeniu kępy liściastych drzew, wzorując się na swobodnym układzie leśnym. Zestawy te, podobnie jak kompozycje, są utrzymane w różnej kolorystyce: pastelowej i wyrazistej, jasnej i ciemnej, kontrastowej, wielobarwnej i stonowanej, w której dominują odcienie jednego koloru.

Kompozycja 4 z żółtymi mocnymi akcentami stonowanymi bielą. Rys. Maria Janicka

W odcieniach różu, łososiowego i fioletu

Lp.	Nazwa polska	Czas kwitnienia								Wysokość [cm]
Lp.	Nazwa polska	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	Wysokość [cm]
1	naparstnica 'Illumination Raspberry'				x	x	x	x		80–120
2	dzwonek pokrzywolistny					x	x	x		30–100
3	mieczyk dachówkowaty				x	x	x			30–60(80)
4	lilia złotogłów (różne kolory)				x	x	x			40–150
5	dąbrówka rozłogowa			x	x	x	x			10–30
6	pierwiosnek lekarski 'Gold nugget Apricot'	x	x	x						10–25

Zestaw 1. Opracowanie własne: Maria Janicka

Lp.	Nazwa polska	Czas kwitnienia								Wysokość [cm]
Lp.	Nazwa polska	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	Wysokość [cm]
1	barszcz zwyczajny 'Pink Cloud'				x	x	x			50–150
2	naparstnica purpurowa 'Apricot' lub 'Dalmatian Peach'				x	x	x	x		80–120
3	lilia złotogłów (różne kolory)				x	x	x			40–150
4	czarcikęs łąkowy					x	x	x		15–50(80)
5	miodownik melisowaty, np. 'Royal Velvet Distinction'			x	x	x				30–50(70)
6	fiołek wonny	x	x							5–10

Zestaw 2. Opracowanie własne: Maria Janicka

W odcieniach różu, fioletu i bieli

Lp.	Nazwa polska	Czas kwitnienia								Wysokość [cm]
Lp.	Nazwa polska	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	Wysokość [cm]
1	dzwonek brzoskwiniolistny				x	x	x			80
2	dzwonek pokrzywolistny 'Bernice'					x	x	x		30–100
3	bukwica zwyczajna				x	x	x	x	x	(20)30–90(100)
4	smółka pospolita			x	x					15–60(100)
5	poziomka pospolita			x	x	x	x	x	x	5–20(30)
6	dąbrówka rozłogowa		x	x	x	x				10–30

Zestaw 3. Opracowanie własne: Maria Janicka

Lp.	Nazwa polska	Czas kwitnienia								Wysokość [cm]
Lp.	Nazwa polska	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	Wysokość [cm]
1	wiązówka bulwkowa				x	x				30–60
2	świerzbnica macedońska, np. 'Melton Pastels'/świerzbnica łąkowa					x	x	x		60/30–60(70)
3	dzwonek brzoskwiniolistny				x	x	x			80
4	miodunka miękkowłosa		x	x	x					15–50
5	lebiodka pospolita (oregano)				x	x	x			do 80
6	kokoryczka wonna			x	x					20–60
7	poziomka pospolita			x	x	x	x	x	x	5–20(30)

Zestaw 4. Opracowanie własne: Maria Janicka

Fot. Hans Linde

Lp.	Nazwa polska	Czas kwitnienia								Wysokość [cm]
Lp.	Nazwa polska	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	Wysokość [cm]
1	pajęcznica gałęzista				x	x	x			do 100
2	dzwonek brzoskwiniolistny				x	x	x			80
3	smółka pospolita			x	x					15–60(100)
4	pięciornik biały		x	x	x					do 15
5	przetacznik kłosowy 'Rose Zwerg'				x	x	x			10–50
6	czosnek zielonawy		x	x	x	x				30–60

Zestaw 5. Opracowanie własne: Maria Janicka

W odcieniach żółtego i bieli

Lp.	Nazwa polska	Czas kwitnienia								Wysokość [cm]
Lp.	Nazwa polska	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	Wysokość [cm]
1	rzepik pospolity/naparstnica purpurowa 'Dalmatian Creme'				x	x	x	x	x	30–100 (150)/ 80–120
2	wiązówka bulwkowa				x	x				30–60
3	lebiodka pospolita 'Variegata'				x	x	x			do 80
4	gajowiec żółty 'Variegata'		x	x	x					20–60
5	ciemiężyk białokwiatowy			x	x	x	x			do 60
6	pierwiosnek lekarski	x	x	x						do 20

Zestaw 6. Opracowanie własne: Maria Janicka

Wielokolorowy

Lp.	Nazwa polska	Czas kwitnienia								Wysokość [cm]
Lp.	Nazwa polska	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	Wysokość [cm]
1	rzepik pospolity				x	x	x	x	x	30–100(150)
2	naparstnica purpurowa (różne kolory)				x	x	x	x		80–120
3	mieczyk dachówkowaty				x	x	x			30–60(80)
4	dzwonek brzoskwiniolistny				x	x	x			80
5	lebiodka pospolita 'Aureum'				x	x	x			do 80
6	pierwiosnek lekarski (różne kolory)	x	x	x						do 20

Zestaw 7. Opracowanie własne: Maria Janicka

Dr Maria Janicka
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Literatura:

Borkowski J. 2011. Jak wyglądały lasy pierwotne Europy pod presją dużych roślinożerców? Leśne Prace Badawcze 72(2): 183–190.

Brzeg A., Wika S. 2017. Świetlista dąbrowa Potentillo albae-Quercetum Libbert 1933 nom. inwers. w środkowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Badania Fizjograficzne 7, ser. B – Botanika: 7–38.

Hédl R., Kopecký M., Komárek J. 2010. Half a century of succession in a temperate oakwood: from species-rich community to mesic forest. Diversity and Distribution 16: 267–276.

Jakubowska-Gabara J. 1993. Recesja zespołu świetlistej dąbrowy Potentillo albae-Quercetum Libb. 1933 w Polsce. Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

Jakubowska-Gabara J. 2004. Świetlista dąbrowa Potentillo albae-Quercetum. W: Herbich J. (red.). Lasy i bory. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom 5. Ministerstwo Środowiska, Warszawa: 261–265.

Kaźmierczakowa R. 1968. „Kwiatówka” – rezerwat świetlistej dąbrowy na Wyżynie Małopolskiej. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 3: 13–19.

Kaźmierczakowa R. 1971. Ekologia i produkcja runa świetlistej dąbrowy i grądu w rezerwatach Kwiatówka i Lipny Dół na Wyżynie Małopolskiej. Studia Naturae Ser. A. Zakład Ochrony Przyrody, Kraków: 1–104.

Kwiatkowska A. J. 1996. Zmiana presji roślinożerców jako przyczyna regresji świetlistych dąbrów w Puszczy Białowieskiej. Wiadomości Ekologiczne: 42(3): 137–162.

Lipiński M. 2010. Pożytki pszczele. Zapylanie i miododajność roślin, PWRiL, Wyd. Sądecki Bartnik, Warszawa – Stróże.

Matuszkiewicz W. 2008. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa.

Matuszkiewicz W., Sikorski P., Szwed W., Wierzba M. 2012. Zbiorowiska roślinne Polski. Lasy i zarośla. PWN, Warszawa.

Sulborska A., (2019) Rośliny pożytkowe. Wydawnictwo „Pasieka”, Klecza Dolna.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"

Aktualności