Zastosowanie produktów pszczelich i ziół w chorobach oczu, cz. 1.

Produkty wytwarzane przez pszczoły mają ogromny potencjał w profilaktyce i leczeniu chorób wielu narządów i układów organizmu. W przypadku braku skuteczności preparatów syntetycznych, a także ze względu na ich działania uboczne i niepożądane, warto sięgnąć po leki naturalne, do których należą m.in. odpowiednio dobrane do danej jednostki chorobowej i pacjenta produkty zielarskie i apiterapeutyczne.

Fot. Rudy and Peter Skitterians, Pixabay

Wzmianki historyczne dotyczące kultur starożytnych wskazują na wykorzystywanie produktów pszczelich m.in. w chorobach oczu. Już w starożytnym Egipcie doceniano zarówno właściwości odżywcze, jak i lecznicze miodu. Stosowano go samodzielnie lub w połączeniu z odpowiednimi ziołami. Przepisy spisane na papirusie Smitha świadczą o korzystnych własciwościach mieszaniny uwodnionego węglanu miedzi (malachit) z miodem stosowanej w stanach zapalnych oczu i zapaleniu spojówek, natomiast czysty miód nanoszono na powieki w celach profilaktycznych.

Wykorzystywano go również w innych chorobach zapalnych oczu, m.in. zapaleniu powiek, błony śluzowej rogówki, owrzodzeniach rogówki. Do tego celu stosowano plastry, przymoczki, kataplazmy, maści i odwary do przemywań. Najkorzystniejszy w tych przypadkach okazał się miód plastrowy. Był on uważany za jeden z najbardziej skutecznych środków leczniczych.

Badania prowadzone współcześnie obejmujące analizę składu chemicznego, właściwości biologicznych i farmakologicznych dostarczają dowodów wskazujących na leczniczą i profilaktyczną skuteczność miodu oraz innych produktów pszczelich i ziół w chorobach narządu wzroku. Ważną podstawą do wykorzystania tych produktów w chorobach oczu, zwłaszcza na tle zapalnym, mogą być badania potwierdzające ich działanie antybiotyczne wobec różnych grup drobnoustrojów (bakterii Gram-dodatnich, Gram-ujemnych, grzybów drożdżopodobnych i dermatofitów) chorobotwórczych dla człowieka.

Ze względu na powyższe właściwości miód od dawna wykorzystywany jest do celów konserwujących, m.in. w medycynie. Autorzy rosyjscy uzyskali pozytywne wyniki po przeszczepach rogówki konserwowanej miodem pszczelim, co pozwoliło na opracowanie nowej metody przechowywania transplantatów pochodzących od ludzi i zwierząt.

Dalsze badania potwierdziły korzystne działanie miodu na zachowanie struktur tkanek ocznych mimo długiego konserwowania rogówek za pomocą nierozcieńczonego miodu, a po pobraniu pośmiertnym potwierdzono ich żywotność. Możliwość długotrwałego przechowywania transplantatów oka jest istotna dla utworzenia banku tych materiałów niezbędnych w implantologii.

Składniki biologicznie aktywne

Produkty pszczele i zioła są źródłem substancji biologicznie aktywnych pochodzących zarówno z roślin, jak i produktów pszczelich (biologicznie aktywne dodatki o różnej strukturze, niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe – NNKT z grupy omega-3 i omega-6, białka, aminokwasy egzogenne) i witaminy oraz składniki mineralne (makro- i mikropierwiastki) o wysokiej dostępności biologicznej.

W chorobach oczu istotne jest zwłaszcza dostarczenie do organizmu takich witamin jak: B-karoten, czyli prowitamina A, witaminy E, A, C, kwas foliowy, PP, z grupy B, a spośród biopierwiastków, m.in. jodu, cynku, miedzi i selenu, tj. mikropierwiastków wchodzących w skład enzymów antyoksydacyjnych. Wymienione składniki grają ważną rolę we właściwym funkcjonowaniu układu immunologicznego organizmu w zakresie chorób pochodzenia bakteryjnego, grzybiczego i wirusowego. Ponadto są one niezbędne dla wzmocnienia odporności fizycznej i psychicznej organizmu, co łącznie z ich wpływem immunoregulującym określane jest działaniem adaptogennym.

Właściwości biologiczne

Cennym źródłem wymienionych powyżej składników są m.in. produkty pszczele i zioła. W piśmiennictwie rosyjskim znaleźć można liczne przepisy z udziałem miodu, propolisu, pyłku kwiatowego, pierzgi i mleczka pszczelego do wykorzystania w profilaktyce i leczeniu chorób oczu. Często terapie produktami pszczelimi łączy się z podawaniem odpowiednich surowców zielarskich i dietetycznych. Pozwala to na uzyskanie lepszego efektu leczniczego niż w przypadku tych produktów stosowanych oddzielnie (działanie synergistyczne).

Choroby oczu

Z piśmiennictwa rosyjskiego zaczerpnąć można liczne przepisy dotyczące wykorzystania apifitoproduktów w różnych chorobach narządu wzroku z uwzględnieniem ich przyczyny. Produkty te są stosowane z powodzeniem w stanach zapalnych, zanikowych, nieprawidłowościach w refrakcji, a także w nagłych przypadkach. Ze względu na swe właściwości znalazły zastosowanie przede wszystkim do wzmacniania ogólnej kondycji organizmu, w tym także do wspomagania funkcjonowania narządu wzroku.

Niezależnie od rodzaju schorzenia i jego pochodzenia podstawowym surowcem wskazanym do przyjmowania przez chorych są owoce borówki czernicy (Vaccinium myrtillus), zwanej potocznie czarną jagodą oraz przygotowane z nich ekstrakty lub preparaty. Właściwości biologiczne i lecznicze owoców czarnej jagody są wynikiem współdziałania związków biologicznie aktywnych tego surowca.

Owoce zawierają cenne dla wzroku antocyjany, głównie glikozydy cyjanidyny i delfinidyny. Specyficzny dla owoców borówki czernicy zestaw ok. 15 antocyjanów nosi nazwę myrtylliny. Na początkowym etapie dojrzewania owoce są również źródłem procyjanidyny i kwercetyny. W ich składzie są ponadto flawonole i inne związki polifenolowe, których zawartość w miarę dojrzewania owoców obniża się. Stwierdzono ponadto witaminy: C, B₁, B₂, PP, E, karotenoidy (prowitamina A), oraz biopierwiastki, takie jak: mangan, magnez, miedź, wapń, potas i fosfor.

W celu poprawy ostrości widzenia oraz przy osłabieniu wzroku, warto stosować profilaktycznie obnóże pyłkowe lub pierzgę w ilości 1 łyżeczki do herbaty na 30-60 min przed posiłkiem w okresie 3-5 tygodni. Równie skuteczne będzie przyjmowanie pyłków kwiatowych: brzozy, sosny i leszczyny. Jeszcze skuteczniejsze działanie wykazuje połączenie obnóża pyłkowego z miodem (1:1) lub z miodem i pierzgą, a następnie dodanie powyższych mieszanin do naparu lub odwaru z ziół. Wysoką skuteczność uzyskuje się poprzez przyjmowanie do wewnątrz, obok leczenia miejscowego, miodu pszczelego z dodatkiem owoców: czarnej jagody, jarzębiny czerwonej, rokitnika, cytryńca chińskiego; liści mniszka lekarskiego, a także mieszaniny surowej marchwi, orzechów włoskich i miodu. Efektem działania jest polepszenie adaptacji wzroku do ciemności, pola widzenia oraz poprawa ostrości wzroku i postrzegania barw. Cdn.

Elżbieta Hołderna-Kędzia
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"