Miododajne ozdobne rabaty warzywne

Zróżnicowana faktura, struktura i bogactwo kolorów sprawiają, że warzywa i jadalne kwiaty są wspaniałym tworzywem na ozdobne rabaty. Ta różnorodność skrywa wartości prozdrowotne – są one składnicą witamin oraz innych substancji niezbędnych do prawidłowego rozwoju mikrobiomu w naszych organizmach. Aranżacje pełne pyłko- i nektarodajnych warzyw i jadalnych kwiatów są też miejscami obfitującymi w pożywienie dla owadów zapylających, w tym dla pszczoły miodnej. Odkryjmy ogród warzywny na nowo.

Fot. congerdesign, Pixabay

Krótka historia ogrodów warzywnych

Ogród warzywny, nazywany też ogrodem kuchennym i warzywnikiem, jest jednym z typów ogrodów użytkowych obok ogrodu ziołowego (zielnika), owocowego (sadu), bukietowego (z roślinami przeznaczonymi na kwiat cięty), chmielnika i winnicy. Od samych początków, jeszcze w średniowieczu, a zapewne i wcześniej – u zarania rolnictwa, zakładany był jako kompozycja geometryczna. Miało to uzasadnienie praktyczne, ponieważ rośliny siane i sadzone w regularnych rządkach lub kwaterach ułatwiały uprawę i zbiory.

Regularny układ jest zauważalny w średniowiecznych ogrodach przyklasztornych, a szczyt rozkwitu i elegancji osiąga w niezwykle dekoracyjnych ogrodach warzywnych renesansowej Francji, z francuskiego zwanych jardin potager (ang. potager garden). Ich formalna kompozycja oparta jest na układzie powtarzających się kwater o tych samych kształtach i rozmiarach, często w formie parterów (tarasów). Bogactwo i „czupurność’ warzyw, kwiatów i drzew owocowych ujęte są w tych ogrodach w geometryczną sieć, co nadaje aranżacjom niezwykłej symetrii, wytworności i lekkości. Cechami charakterystycznymi formalnych ogrodów warzywnych są ponadto ozdobne obwódki kwater, poszczególne wydzielenia obsadzone jednym gatunkiem, a także elementy dekoracyjne w postaci strzyżonych lub szczepionych drzew i krzewów oraz elementów małej architektury. Perłą renesansowych jardin potager są istniejące do dziś ogrody Chateau de Villandry.

Miododajne warzywa

Wśród warzyw jest wiele roślin pożytkowych. Projektując miododajny warzywnik, rośliny możemy podzielić na grupy, w zależności od tego, w jaki sposób kwitnienie wpłynie na ich wartości odżywcze i smak. W przypadku cebulowych, marchwi, pietruszki, pasternaku itd. kwitnięcie spowoduje, że zjadane zwykle fragmenty roślin będą niesmaczne. W takim przypadku część rozsady/korzeni/cebul możemy przeznaczyć do zużytkowania, natomiast pozostałą część potraktować jako rośliny ozdobne i pozwolić, by zakwitły i były źródłem pyłku i nektaru. Warto zaznaczyć, że dynia, cukinia, cebula, szczypiorek czy też czosnek dają smaczne, jadalne kwiaty.

Do warzyw najbardziej miododajnych należą dynie i ogórki. Innymi warzywami dostarczającymi dość dużo pyłku i/lub nektaru, wymienianymi w specjalistycznych opracowaniach, są: bakłażan (kabaczek), cukinia, bób, cebula, por, szczypiorek, czosnek, kapusty (np. głowiasta biała, głowiasta czerwona, włoska), brukiew (karpiel), marchew, pasternak, fasola wielkokwiatowa, pietruszka, rzepa, rzodkiew, rzodkiewka i topinambur. Również inne warzywa należące do rodziny kapustnych (Brasscicaceae), bobowatych (Fabaceae) i astrowatych (Asteraceae) mogą dostarczać pewnych ilości pożytku. Z kolei jadalne kwiaty miododajne mają ogórecznik, koniczyna biała i czerwona, słonecznik, szałwia lekarska oraz mniszek lekarski (w ich przypadku można spożywać też młode liście i pędy), a także fiołki (w tym bratki) i nagietki.

Projektowanie – ciekawe odmiany

Podczas projektowania ozdobnych rabat warzywnych warto uwzględnić rośliny, które zbudują strukturę kompozycji (jarmuż, burak liściowy, rabarbar) i wprowadzą linie wertykalne (wysokie odmiany pomidorów, fasole tyczne i inne pnące warzywa, szczepione drzewka owocowe). Rośliny warzywne posiadają dziesiątki odmian, często o pięknie wybarwionych liściach i owocach. Poniżej podaję kilka interesujących przykładów.

Bób: odmiana ‘Karmazyn’ o ciemnoróżowych nasionach; burak liściowy (boćwina, mangold): odmiana ‘Rhubarb Chard Bali’ o wiśniowoczerwonych ogonkach liściowych i bordowo-zielonych karbowanych liściach, żółtoogonkowa ‘Canary Yellow’, ‘Lukullus’ z karbowanymi żółtozielonymi liśćmi oraz zielonkawobiałymi ogonkami i nerwami, ‘Vulkan’ mający intensywnie ciemnozielone liście i szerokie, grube ogonki, ‘Silber’ o ciemnozielonych blaszkach liściowych i białych nerwach, ‘Bright Lights’ mająca liście jasnozielone podbarwione na czerwono i ogonki liściowe w różnych kolorach (białe, żółte, pomarańczowe, purpurowe, różowe, czerwone); cykoria sałatowa (radicchio o czerwonawych liściach), fasola szparagowa: odmiana ‘Golddukat’ mająca żółte strąki, ‘Divara’ o strąkach zielonych i ‘Purple Teepee’ o strąkach fioletowych; jarmuż: odmiana ‘Scarlet’ o kędzierzawych, purpurowofioletowych liściach, jarmuż rosyjski mający luźno zebrane różowawe liście przypominające liście dębu i jarmuż toskański (Lacinato) zwany czarnym jarmużem; kalarepa: odmiana ‘Kolibri’ tworząca zgrubiałe łodygi wybarwione na fioletowo, purpurowa ‘Azur Star’, i ‘Lanro’ o jasnej skórce; pomidory: czerwony ‘Ochsenherz’, ‘Quadro’, ‘Picolino’, pomarańczowożółty ‘Orama’, ciemnożółty ‘Solena Yellow’, ‘Poire Jaune’ o ciemnożółtych owocach w kształcie gruszki, zielonożółty pasiasty ‘Green Zebra’, zielonożółty o podłużnych owocach ‘Green Sausage’, ciemnofioletowy ‘Indigo Rose’; por: ‘Cumbria Sammy x Cross’ o liściach osadzonych symetrycznie i wygiętych łukowato w dół; rzodkiew zwyczajna „arbuzowa” ‘Mantanghong’, mająca okrągły korzeń o jasnej zielonkawokremowej skórce i różowym wnętrzu oraz smak przypominający orzechy włoskie; sałata: neonowozielona ‘Tom Thumb’, wybarwiona na brązowo „Little Red Gem’ i ‘Red Salad Bowl’; sałata: rzymska (zielona ‘Valmaine’, czerwonobordowawa ‘Ovired’), krucha lodowa ‘Laibacher’; szczypiorek: ‘Pink Perfection’ o różowych kwiatach.

Propozycje rabat

Dobory roślin sporządziłam zgodnie z zasadami uprawy współrzędnej opartymi na zdobyczach naukowych i wiedzy tradycyjnej dotyczącej wzajemnego oddziaływania na siebie roślin. Kwiaty oblatywane przez pszczoły miodne wyróżniłam pismem pogrubionym.

Inspiracji możemy szukać w różnych miejscach. Przykładem niech będzie mój projekt, w którym aranżacje uwzględniające rośliny pyłko- i nektarodajne tworzyłam na podstawie tradycyjnych przepisów kulinarnych związanych z miastami leżącymi przy prastarych szlakach kupieckich. I tak „nad rzeką Men możemy posmakować siedmiu ziół splecionych precyzyjnie w zielonym frankfurckim sosie.” Jego składniki przedstawia zestaw do donic numer 5.

1. Kompozycje do donic

Zestaw 1: pomidor ‘Picolino’ i ‘Indigo Rose’, chrzan, pietruszka, rzodkiew, pysznogłówka, bazylia ‘Purpurascens’;

Kompozycja warzywna w donicy nr 1. Rys. Maria Janicka

Zestaw 2: koper ogrodowy, burak liściowy ‘Bright Lights’, seler korzeniowy, jarmuż ‘Scarlet’, cebula, nagietek;

Kompozycja warzywna w donicy nr 2. Rys. Maria Janicka

Zestaw 3: dynia, ogórecznik, fasola szparagowa, cząber, brukselka, portulaka warzywna;

Zestaw 4: kalafior, rozmaryn, nasturcja, skorzonera, szpinak, groch cukrowy;

Zestaw 5: pietruszka, ogórecznik, trybula, szczypiorek, pieprzyca siewna (rzeżucha), biedrzeniec mniejszy, szczaw.

2. Warzywne oczko wodne

Jest to kompozycja eklektyczna, inspirowana ogrodami renesansowymi. Aranżacja na planie kwadratu podzielona jest na 9 mniejszych, kwadratowych kwater o powtarzających się zestawach roślin: kwatera 1 – marchew, szczypiorek, fiołek ogrodowy (bratek) – odmiany w różnych odcieniach jednego koloru lub grupy kolorów (tu: od brązów, przez rudości i pomarańcze, do żółcieni), lubczyk, sałata (odmiany o jasnozielonych i brunatnobordowych liściach), majeranek, kwatera 2 – płytkie oczko, w którym rośnie rukiew wodna, kwatera 3 (środkowa) – oczko wodne z fontanną. Jasne, wyraziste kolory współgrają z poruszającą się wodą, a zmieniające się odcienie bratków tworzą głębię.

Kompozycja z oczkiem wodnym. Rys. Maria Janicka

3. Ozdobny warzywnik krajobrazowy

Pejzaż warzywny tworzą nieregularne w kształtach, przenikające się płaty koniczyny czerwonej, brązowo-złotych i rudych bratków, bobu, czosnku, kopru ogrodowego i kapusty włoskiej. Kompozycja jest utrzymana w odcieniach różu, rudości, złota, bieli i seledynu. Pastelowe kolory dają efekt lekkości i budują perspektywę powietrzną.

Dr Maria Janicka
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Literatura:

Połucha I., Marks E., Młynarczyk K. 2000. Wybrane aspekty sztuki ogrodów na tle jej historycznego rozwoju. Humanistyka i Przyrodoznawstwo 6: 109–124.

Przybylak Z. 2019. Tradycyjny ogród ekologiczny cz. 1: 300 ekosposobów na szkodniki i choroby. Wydawnictwo GAJ, Bydgoszcz.

Zachariasz A. 2012. Piękno i użyteczność – o sztuce uprawy roślin użytkowych. Architektura. Czasopismo Techniczne, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej 8-A/2012, 109(30): 27–39.

https://www.ogrodekrobaczka.com/2017/01/chateau-de-villandryosaba-paacowy-ogrod.html - dostęp 15-07-2021

https://www.fajneogrody.pl/2015/05/potager-garden.html - dostęp 15-07-2021

https://www.fajneogrody.pl/2020/02/9-warzyw-swietnych-do-aranzacji-rabat-w-duchu-edible-landscaping.html - dostęp 15-07-2021

https://okrakow.pl/z-kupieckich-szlakow-na-krakowskie-balkony-o-miododajnych-ziolach-i-przyprawach/ - dostęp 15-07-2021

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł