Miododajne ozdobne rabaty warzywne
Zróżnicowana faktura, struktura i bogactwo kolorów sprawiają, że warzywa i jadalne kwiaty są wspaniałym tworzywem na ozdobne rabaty. Ta różnorodność skrywa wartości prozdrowotne – są one składnicą witamin oraz innych substancji niezbędnych do prawidłowego rozwoju mikrobiomu w naszych organizmach. Aranżacje pełne pyłko- i nektarodajnych warzyw i jadalnych kwiatów są też miejscami obfitującymi w pożywienie dla owadów zapylających, w tym dla pszczoły miodnej. Odkryjmy ogród warzywny na nowo.
Fot. congerdesign, Pixabay
Krótka historia ogrodów warzywnych
Ogród warzywny, nazywany też ogrodem kuchennym i warzywnikiem, jest jednym z typów ogrodów użytkowych obok ogrodu ziołowego (zielnika), owocowego (sadu), bukietowego (z roślinami przeznaczonymi na kwiat cięty), chmielnika i winnicy. Od samych początków, jeszcze w średniowieczu, a zapewne i wcześniej – u zarania rolnictwa, zakładany był jako kompozycja geometryczna. Miało to uzasadnienie praktyczne, ponieważ rośliny siane i sadzone w regularnych rządkach lub kwaterach ułatwiały uprawę i zbiory.
Regularny układ jest zauważalny w średniowiecznych ogrodach przyklasztornych, a szczyt rozkwitu i elegancji osiąga w niezwykle dekoracyjnych ogrodach warzywnych renesansowej Francji, z francuskiego zwanych jardin potager (ang. potager garden). Ich formalna kompozycja oparta jest na układzie powtarzających się kwater o tych samych kształtach i rozmiarach, często w formie parterów (tarasów). Bogactwo i „czupurność’ warzyw, kwiatów i drzew owocowych ujęte są w tych ogrodach w geometryczną sieć, co nadaje aranżacjom niezwykłej symetrii, wytworności i lekkości. Cechami charakterystycznymi formalnych ogrodów warzywnych są ponadto ozdobne obwódki kwater, poszczególne wydzielenia obsadzone jednym gatunkiem, a także elementy dekoracyjne w postaci strzyżonych lub szczepionych drzew i krzewów oraz elementów małej architektury. Perłą renesansowych jardin potager są istniejące do dziś ogrody Chateau de Villandry.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Miododajne warzywa
Wśród warzyw jest wiele roślin pożytkowych. Projektując miododajny warzywnik, rośliny możemy podzielić na grupy, w zależności od tego, w jaki sposób kwitnienie wpłynie na ich wartości odżywcze i smak. W przypadku cebulowych, marchwi, pietruszki, pasternaku itd. kwitnięcie spowoduje, że zjadane zwykle fragmenty roślin będą niesmaczne. W takim przypadku część rozsady/korzeni/cebul możemy przeznaczyć do zużytkowania, natomiast pozostałą część potraktować jako rośliny ozdobne i pozwolić, by zakwitły i były źródłem pyłku i nektaru. Warto zaznaczyć, że dynia, cukinia, cebula, szczypiorek czy też czosnek dają smaczne, jadalne kwiaty.
Do warzyw najbardziej miododajnych należą dynie i ogórki. Innymi warzywami dostarczającymi dość dużo pyłku i/lub nektaru, wymienianymi w specjalistycznych opracowaniach, są: bakłażan (kabaczek), cukinia, bób, cebula, por, szczypiorek, czosnek, kapusty (np. głowiasta biała, głowiasta czerwona, włoska), brukiew (karpiel), marchew, pasternak, fasola wielkokwiatowa, pietruszka, rzepa, rzodkiew, rzodkiewka i topinambur. Również inne warzywa należące do rodziny kapustnych (Brasscicaceae), bobowatych (Fabaceae) i astrowatych (Asteraceae) mogą dostarczać pewnych ilości pożytku. Z kolei jadalne kwiaty miododajne mają ogórecznik, koniczyna biała i czerwona, słonecznik, szałwia lekarska oraz mniszek lekarski (w ich przypadku można spożywać też młode liście i pędy), a także fiołki (w tym bratki) i nagietki.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Projektowanie – ciekawe odmiany
Podczas projektowania ozdobnych rabat warzywnych warto uwzględnić rośliny, które zbudują strukturę kompozycji (jarmuż, burak liściowy, rabarbar) i wprowadzą linie wertykalne (wysokie odmiany pomidorów, fasole tyczne i inne pnące warzywa, szczepione drzewka owocowe). Rośliny warzywne posiadają dziesiątki odmian, często o pięknie wybarwionych liściach i owocach. Poniżej podaję kilka interesujących przykładów.
Bób: odmiana ‘Karmazyn’ o ciemnoróżowych nasionach; burak liściowy (boćwina, mangold): odmiana ‘Rhubarb Chard Bali’ o wiśniowoczerwonych ogonkach liściowych i bordowo-zielonych karbowanych liściach, żółtoogonkowa ‘Canary Yellow’, ‘Lukullus’ z karbowanymi żółtozielonymi liśćmi oraz zielonkawobiałymi ogonkami i nerwami, ‘Vulkan’ mający intensywnie ciemnozielone liście i szerokie, grube ogonki, ‘Silber’ o ciemnozielonych blaszkach liściowych i białych nerwach, ‘Bright Lights’ mająca liście jasnozielone podbarwione na czerwono i ogonki liściowe w różnych kolorach (białe, żółte, pomarańczowe, purpurowe, różowe, czerwone); cykoria sałatowa (radicchio o czerwonawych liściach), fasola szparagowa: odmiana ‘Golddukat’ mająca żółte strąki, ‘Divara’ o strąkach zielonych i ‘Purple Teepee’ o strąkach fioletowych; jarmuż: odmiana ‘Scarlet’ o kędzierzawych, purpurowofioletowych liściach, jarmuż rosyjski mający luźno zebrane różowawe liście przypominające liście dębu i jarmuż toskański (Lacinato) zwany czarnym jarmużem; kalarepa: odmiana ‘Kolibri’ tworząca zgrubiałe łodygi wybarwione na fioletowo, purpurowa ‘Azur Star’, i ‘Lanro’ o jasnej skórce; pomidory: czerwony ‘Ochsenherz’, ‘Quadro’, ‘Picolino’, pomarańczowożółty ‘Orama’, ciemnożółty ‘Solena Yellow’, ‘Poire Jaune’ o ciemnożółtych owocach w kształcie gruszki, zielonożółty pasiasty ‘Green Zebra’, zielonożółty o podłużnych owocach ‘Green Sausage’, ciemnofioletowy ‘Indigo Rose’; por: ‘Cumbria Sammy x Cross’ o liściach osadzonych symetrycznie i wygiętych łukowato w dół; rzodkiew zwyczajna „arbuzowa” ‘Mantanghong’, mająca okrągły korzeń o jasnej zielonkawokremowej skórce i różowym wnętrzu oraz smak przypominający orzechy włoskie; sałata: neonowozielona ‘Tom Thumb’, wybarwiona na brązowo „Little Red Gem’ i ‘Red Salad Bowl’; sałata: rzymska (zielona ‘Valmaine’, czerwonobordowawa ‘Ovired’), krucha lodowa ‘Laibacher’; szczypiorek: ‘Pink Perfection’ o różowych kwiatach.
Propozycje rabat
Dobory roślin sporządziłam zgodnie z zasadami uprawy współrzędnej opartymi na zdobyczach naukowych i wiedzy tradycyjnej dotyczącej wzajemnego oddziaływania na siebie roślin. Kwiaty oblatywane przez pszczoły miodne wyróżniłam pismem pogrubionym.
Inspiracji możemy szukać w różnych miejscach. Przykładem niech będzie mój projekt, w którym aranżacje uwzględniające rośliny pyłko- i nektarodajne tworzyłam na podstawie tradycyjnych przepisów kulinarnych związanych z miastami leżącymi przy prastarych szlakach kupieckich. I tak „nad rzeką Men możemy posmakować siedmiu ziół splecionych precyzyjnie w zielonym frankfurckim sosie.” Jego składniki przedstawia zestaw do donic numer 5.
1. Kompozycje do donic
Zestaw 1: pomidor ‘Picolino’ i ‘Indigo Rose’, chrzan, pietruszka, rzodkiew, pysznogłówka, bazylia ‘Purpurascens’;
Kompozycja warzywna w donicy nr 1. Rys. Maria Janicka
Zestaw 2: koper ogrodowy, burak liściowy ‘Bright Lights’, seler korzeniowy, jarmuż ‘Scarlet’, cebula, nagietek;
Kompozycja warzywna w donicy nr 2. Rys. Maria Janicka
Zestaw 3: dynia, ogórecznik, fasola szparagowa, cząber, brukselka, portulaka warzywna;
Zestaw 4: kalafior, rozmaryn, nasturcja, skorzonera, szpinak, groch cukrowy;
Zestaw 5: pietruszka, ogórecznik, trybula, szczypiorek, pieprzyca siewna (rzeżucha), biedrzeniec mniejszy, szczaw.
2. Warzywne oczko wodne
Jest to kompozycja eklektyczna, inspirowana ogrodami renesansowymi. Aranżacja na planie kwadratu podzielona jest na 9 mniejszych, kwadratowych kwater o powtarzających się zestawach roślin: kwatera 1 – marchew, szczypiorek, fiołek ogrodowy (bratek) – odmiany w różnych odcieniach jednego koloru lub grupy kolorów (tu: od brązów, przez rudości i pomarańcze, do żółcieni), lubczyk, sałata (odmiany o jasnozielonych i brunatnobordowych liściach), majeranek, kwatera 2 – płytkie oczko, w którym rośnie rukiew wodna, kwatera 3 (środkowa) – oczko wodne z fontanną. Jasne, wyraziste kolory współgrają z poruszającą się wodą, a zmieniające się odcienie bratków tworzą głębię.
Kompozycja z oczkiem wodnym. Rys. Maria Janicka
3. Ozdobny warzywnik krajobrazowy
Pejzaż warzywny tworzą nieregularne w kształtach, przenikające się płaty koniczyny czerwonej, brązowo-złotych i rudych bratków, bobu, czosnku, kopru ogrodowego i kapusty włoskiej. Kompozycja jest utrzymana w odcieniach różu, rudości, złota, bieli i seledynu. Pastelowe kolory dają efekt lekkości i budują perspektywę powietrzną.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Dr Maria Janicka
Literatura:
Połucha I., Marks E., Młynarczyk K. 2000. Wybrane aspekty sztuki ogrodów na tle jej historycznego rozwoju. Humanistyka i Przyrodoznawstwo 6: 109–124.
Przybylak Z. 2019. Tradycyjny ogród ekologiczny cz. 1: 300 ekosposobów na szkodniki i choroby. Wydawnictwo GAJ, Bydgoszcz.
Zachariasz A. 2012. Piękno i użyteczność – o sztuce uprawy roślin użytkowych. Architektura. Czasopismo Techniczne, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej 8-A/2012, 109(30): 27–39.
https://www.ogrodekrobaczka.com/2017/01/chateau-de-villandryosaba-paacowy-ogrod.html - dostęp 15-07-2021
https://www.fajneogrody.pl/2015/05/potager-garden.html - dostęp 15-07-2021
https://www.fajneogrody.pl/2020/02/9-warzyw-swietnych-do-aranzacji-rabat-w-duchu-edible-landscaping.html - dostęp 15-07-2021
https://okrakow.pl/z-kupieckich-szlakow-na-krakowskie-balkony-o-miododajnych-ziolach-i-przyprawach/ - dostęp 15-07-2021
<?php include("./goto/art_footer.php"); ?&
