Z artykułu dowiesz się m.in.:
- ile proc. wynosiły straty rodzin pszczelich po zimowli 2023/2024;
- w której kategorii straty były najdotkliwsze;
- w których województwach straty były największe, a w których najmniejsze.
Czy mamy się z czego cieszyć?
Wyniki 18 edycji badania strat
rodzin pszczelich po zimie w Polsce
W ubiegłym roku przeprowadziłyśmy osiemnastą edycję badania ankietowego „Straty rodzin pszczelich po zimie”. Dziękujemy wszystkim pszczelarzom, którzy wypełnili kwestionariusz i podzielili się swoim doświadczeniem w opiece nad pszczołą miodną. Badanie jest przeprowadzane we współpracy z międzynarodowym stowarzyszeniem non-profit COLOSS, które monitoruje rodziny pszczele na całym świecie. Ostatnie badanie przeprowadzono w 35 krajach. Niestety, liczba krajów biorących udział w monitoringu spada, dlatego tym bardziej cieszy fakt, że uczestniczymy w tym projekcie nieprzerwanie od 18 lat. Zapraszamy do zapoznania się z polskimi wynikami z roku 2023/24.
Najważniejszą informacją jest to, że trzeci rok z rzędu odnotowałyśmy niskie straty rodzin po zimie (Ilustr. 1). Straty ogólne w Polsce wyniosły 10,4% i były na granicy akceptowanego poziomu. Jest to pozytywna zmiana po latach, gdzie poziom strat wahał się od niskich do bardzo wysokich, ale zazwyczaj przekraczał 10%. Należy jednak zaznaczyć, że liczba rodzin zgłoszonych do badań stanowi mniej niż 1% wszystkich rodzin w Polsce. Niezaprzeczalne jest to, że wysokość strat co roku różni się między województwami bez żadnego wyraźnego wzorca. Najnowsze badania naukowe wskazują, że warunki atmosferyczne (różne dla każdego województwa, a także zależne od zmieniającego się klimatu w Polsce) mają istotny wpływ na przeżywalność rodzin [Smoliński i Glazaczow, 2024]. W ostatnim roku najwyższe straty ogólne odnotowano w województwie podlaskim i opolskim, a najniższe w wielkopolskim i lubuskim (Ilustr. 2).
To, co nie zmienia się na przestrzeni lat to struktura strat ogólnych. Pszczelarze wskazują w ankiecie, ile stracili rodzin, a także jaka była tego przyczyna. Najważniejszą kategorią strat była śmierć rodzin (zgłoszonych 1131 martwych pni), następnie problemy z matką (706 rodzin) i na końcu katastrofy naturalne (84 rodziny). Jedynie w województwie kujawsko-pomorskim problemy z matkami stanowiły większy odsetek straconych rodzin niż rodziny martwe. Polska nie jest odosobniona w tej kwestii i śmierć rodzin była najważniejszą przyczyną strat w skali Europy. Niestety, podobnie jak w latach ubiegłych wielu pszczelarzy zgłosiło wysoki odsetek słabych pni po zimie, czyli takich, które mimo braku problemu z matką, mają mniej robotnic, czerwiu i wolno wchodzą w rozwój wiosenny (Ilustr. 3). Oczywiście, czynników, które wpływają na osłabienie rodzin, jest bardzo wiele i są to m.in. choroby pszczoły miodnej, błędy w gospodarce pszczelarskiej czy środki ochrony roślin. Wyniki wieloletnich badań monitoringowych prowadzonych przez Państwowy Instytut Weterynarii w Puławach w latach 2019-2023 potwierdzają, że roztocz Varroa destructor wraz z towarzyszącymi mu zakażeniami wirusowymi i grzyb Nosema ceranae stanowią bardzo poważny problem w polskich pasiekach [Bober i in. 2024].
Większość respondentów zadeklarowała, że problemy z matkami w 2023 r. były takie same jak w roku ubiegłym. Piętnaście procent ankietowanych wskazało nawet, że problemy były mniejsze, a tylko 12% pszczelarzy, że większe. Najwięcej respondentów (42,3%) wymieniło od 26% do 50% matek pszczelich w sezonie. Od kilku lat jest to najczęściej deklarowany odsetek młodych matek w pasiekach. O wiele mniej pszczelarzy wymienia od 51% do 75% i powyżej 75% matek (w sezonie 2023 było to odpowiednio 22,5% i 19,7% ankietowanych). Jedynie 15,5% respondentów wymieniło od 0% do 25% matek w rodzinach. Jak pokazują wieloletnie polskie badania, jakakolwiek wymiana matek w pasiece istotnie wpływa na obniżenie strat ogólnych [Mazur i in. 2025]. Dodatkowo w analizie biorącej pod uwagę wielkość pasieki wymiana matek (zakres od 51% do 75%) miała istotny związek z obniżeniem strat ogólnych we wszystkich kategoriach pasiek. Z danych ankietowych 2023/24 również wynika, że pszczelarze, którzy wymieniali matki pszczele, odnotowali niższe straty niż ci, którzy w ogóle nie wymieniali starych matek na młode. To pokazuje, jak istotnym czynnikiem dla zdrowotności pasiek jest młoda i pełnowartościowa matka pszczela.
W odpowiedziach do pytań dotyczących walki z roztoczem V. destructor nie było niespodzianek. Osiemdziesiąt dziewięć procent pszczelarzy monitorowało poziom pasożyta w rodzinach. Najwięcej z nich wykorzystywało do tego osyp roztoczy na dennicy i obserwację pszczół w ulu (Ilustr. 4). Wyniki są podobne do tych z lat poprzednich, jednak jeszcze mniej pszczelarzy wysłało próbkę do badania w laboratorium. Ponad 98% ankietowanych leczyło pszczoły w sezonie 2023 w kierunku warrozy. Pół procenta respondentów zadeklarowało brak leczenia, a 0,9% pszczelarzy nie było pewnych odpowiedzi. Sytuacja nie zmieniła się, jeżeli chodzi o najczęściej wybierane środki lecznicze. Podium zajmowały leki z amitrazem i usuwanie czerwiu trutowego (Ilustr. 5).
Co ciekawe, kategorie „inne metody” i „inne metody chemiczne” wybrało 12% ankietowanych. Jest to niepokojący wzrost w porównaniu do lat ubiegłych, zwłaszcza że brakuje informacji, co konkretnie stoi za tymi kategoriami. Niewykluczone, że coraz więcej pszczelarzy używa preparatów dla pszczół z zagranicy (które nie są zarejestrowane w Polsce) lub środków, które w ogóle nie są dopuszczone do stosowania u Apis mellifera. Brak realnej kontroli weterynaryjnej nad metodami zwalczania chorób w pasiekach doprowadza do powiększania się „szarej strefy”, którą wykorzystują osoby nieświadome negatywnych skutków używania nielegalnych preparatów.
W badaniu ankietowym 2023/24 łącznie wzięło udział 426 pszczelarzy, którzy zgłosili 18 455 zazimowanych rodzin. Respondenci potrzebowali średnio piętnastu minut na wypełnienie ankiety. Nowością były dwa pytania dotyczące tzw. zadowolenia z życia. O wynikach tej części ankiety przeczytacie Państwo w oddzielnym artykule na stronie . Mamy nadzieję, że zaprezentowane wyniki okażą się przydatne dla pszczelarzy, sektora rolniczego i nie tylko. Wielkimi krokami zbliża się 19 edycja badania dotyczącego strat rodzin pszczelich w Polsce. Serdecznie zapraszamy do wzięcia w niej udziału i śledzenia informacji nt. kwestionariusza na stronie www.pszczola.sggw.edu.pl.
Lek. wet. Ewa Mazur
dr n. wet. Anna Gajda
Pracownia Chorób Owadów Użytkowych, Katedra Patologii i Diagnostyki Weterynaryjnej, Instytut Medycyny Weterynaryjnej, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Literatura:
- Smoliński, S.; Glazaczow, A. Causal network linking honey bee (Apis mellifera) winter mortality to temperature variations and Varroa mite density. Sci. Total. Envir. 954, 2024. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2024.176245
- Bober, A.; Skubida, M.; Zdańska, D.; Pohorecka, K. Stan zdrowia i straty rodzin pszczelich w krajowych pasiekach w świetle wyników programu wieloletniego PIWET-PIB w Puławach na lata 2019-2023 ochrona zdrowia zwierząt i zdrowia publicznego. Wystąpienie na 61 Naukowej Konferencji Pszczelarskiej, Puławy 2024.
- Mazur, E.; Czopowicz, M.; Iller, M.; Gajda, A. A large-scale epidemiological study on the prevalence and risk factors of losses of honey bee colonies during winter seasons in Poland. Prev. Vet. Med. 235, 2025. https://doi.org/10.1016/j.prevetmed.2024.106403
