Rodowód bez tajemnic, cz. 2.

fot.© Roman Dudzik

W poprzedniej części artykułu przybliżono pojęcie i znaczenie rodowodu pszczół, podając analogiczne przykłady z hodowli psów czy zwierząt gospodarskich. Ponadto wyjaśniono pojęcia rasy, rodu i hodowli zwierząt zawarte w Dziennikach Ustaw. Omówiono również kryteria zakupu materiału hodowlanego oraz wymieniono rasy pszczół użytkowane w polskich pasiekach.

Zgodnie z programami hodowlanymi dla każdej linii matki pszczele muszą przejść procedurę hodowlaną i spełnić określone warunki, a w tym celu poddawane są ocenie wartości użytkowej.

Praca hodowlana w pszczelarstwie polega na ciągłym utrzymywaniu równowagi pomiędzy dążeniem do utrwalania pożądanych cech a koniecznością zachowania zmienności genetycznej, niezbędnej do przystosowania pszczół do środowiska. Następuje rotacja pokoleń i rotacja materiału hodowlanego pomiędzy pasiekami, zgodnie z przepisami cytowanymi w ramce 1.

Formalnym usankcjonowaniem pochodzenia zwierząt jest wpisanie zwierzęcia do księgi hodowlanej lub rejestru. To samo dotyczy matek pszczelich.

Ramka 1. „Zwierzę hodowlane – zwierzę gospodarskie, które spełnia jeden z następujących warunków:
* zostało wpisane, zarejestrowane lub kwalifikuje się do wpisu lub rejestracji w księdze hodowlanej lub rejestrze,
* jego rodzice i dziadkowie zostali wpisani do księgi hodowlanej lub zarejestrowani w tej księdze lub rejestrze tej samej rasy lub ras albo linii hodowlanej,
* jego wykorzystanie jest przewidziane w programie hodowlanym prowadzonym dla danej księgi hodowlanej lub rejestru.”
Ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich (Dz. U. z 2007 r. Nr 133, poz. 92., art. 2. ust. 11.)

Fakt ustawowego uregulowania zagadnienia prowadzenia ksiąg lub rejestrów dla linii hodowlanych pszczół wskazuje na szczególną rolę tych dokumentów. Jest to bowiem podstawowe źródło uzyskiwania oficjalnej informacji hodowlanej na temat pochodzenia materiału hodowlanego.

Przypomnę, że termin „pochodzenie” nie oznacza jedynie tzw. drzewa genealogicznego matki pszczelej. W księdze czy rejestrze zapisuje się także rezultaty pracy hodowlanej, a szczególnie wyniki oceny stacjonarnej matek pszczelich, stanowiących poprzez ich rozród, źródło pozyskiwania materiału hodowlanego pochodzącego z danej linii.

Dopiero taka łączna informacja ma wartość dla podmiotu prowadzącego księgi, hodowcy i odbiorcy matek. Zadaniem księgi czy rejestru nie jest przecież sam „mechaniczny” zapis pochodzenia matek, tylko dokumentowanie w jednym miejscu przebiegu i efektów działań podejmowanych przez hodowców oraz porównywanie ich z założeniami programów hodowlanych.

Jeżeli większość matek po ocenie nie kwalifikowałaby się do wpisu, to może być poważny sygnał, że coś jest nie tak z metodą lub realizacją programu hodowlanego. Tak samo niepokojącym sygnałem może być zbytni „optymizm” w kwalifikowaniu matek i minimalna selekcja. Tak więc wpis matek do księgi czy rejestru wieńczący proces prowadzący do spełnienia zamierzeń hodowlanych jest zarazem probierzem jego efektywności.

Ramka 2. Ustawa określa w art. 2.,ust. 13., że księga hodowlana oznacza: „książkę, kartotekę lub informatyczny nośnik danych, do których są wpisywane matki pszczele oraz informacje o ich właścicielach, hodowcach, pochodzeniu oraz wynikach oceny wartości użytkowej prowadzonej przez związek hodowców lub inny podmiot, które uzyskały zgodę ministra właściwego do spraw rolnictwa.” Ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich (Dz. U. z 2007 r. Nr 133., poz.92.)

Tytułowym bohaterem artykułu jest rodowód matki pszczelej. Jest to podstawowy dokument, jaki może otrzymać hodowca lub inny odbiorca matki pszczelej. Dokument ten potwierdza wszystkie dane na temat matki w aspekcie hodowlanym. Jak łatwo się domyślić, rodowód można wystawić wyłącznie w oparciu o zapisy dokumentacyjne zgromadzone w księdze lub rejestrze. Wobec tego spójrzmy z czym wiąże się otwarcie księgi lub rejestru.

Czy podział opisany dla księgi w ramce 3. wskazuje, że są matki lepsze i gorsze? Może jest w tym troszkę prawdy. Do części wstępnej księgi można wpisać tylko matki, które spełniają warunki standardu hodowlanego, czyli posiadające cechy charakterystyczne opisane we wzorcu dla linii hodowlanej pszczół, zweryfikowane pozytywnie w procesie stacjonarnej oceny wartości użytkowej.

Pochodzenie matek wpisywanych do części wstępnej jest przy tym krótsze niż dwa pokolenia przodków wpisanych do księgi. Mogą to być matki nawet bez pochodzenia. Natomiast matki, które już osiągnęły dwupokoleniowe pochodzenie powinny być „z urzędu” wpisane do części głównej. I co ważniejsze – matki z części głównej księgi nie muszą spełniać minimalnych wymagań wpisu, wynikających ze standardu hodowlanego.

Ramka 3. W art. 13. ust.1. Pkt. 4. ustawa wskazuje, że księgi prowadzi się dla poddawanych ocenie wartości użytkowej linii hodowlanych pszczół, a w ust. 2. mówi się o podziale księgi na część wstępną i część główną.
Ponadto art. 18. i art. 25. określają przepisy regulujące założenie i prowadzenie księgi oraz obowiązkowy zakres zagadnień hodowlanych, związanych z otwarciem i prowadzeniem księgi, których opracowanie i realizacja ciąży na podmiocie, który uzyskał zgodę na prowadzenie ksiąg, gdzie m.in. w art. 18. ust. 3. opisany jest wymóg przedstawienia krajowego programu hodowlanego, wzorca linii hodowlanej pszczół oraz standardu hodowlanego dla części wstępnej księgi. Przepisy definiujące rejestr oraz dotyczące zakładania i prowadzenia rejestrów dla matek pszczelich, uzyskanych w wyniku realizacji programów krzyżowania pszczół, określone są odpowiednio w art. 2. ust. 19. oraz w art. 20., 22., 25.
Ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich (Dz. U. z 2007 r. Nr 133., poz. 92.)

Pora rozszyfrować jak to przekładamy na praktykę, bo czy rzeczywiście jest tu coś lepszego i gorszego? Hodowla pszczół w Polsce ma charakter otwarty, co oznacza, że materiał hodowlany wykorzystywany w programach hodowlanych doskonalenia genetycznego oraz ochrony zasobów genetycznych niekoniecznie zawsze musi mieć pochodzenie z linii hodowlanych, i jak poprzednio wspomniałam, nawet w wielu wypadkach nie powinien.

Pszczoły w odróżnieniu od innych gatunków zwierząt gospodarskich reagują negatywnie na silniejsze inbredowanie (chów krewniaczy), co wymusza konieczność dopływu genów z zewnątrz. Dlatego do części wstępnej księgi mogą być wpisywane matki bez pochodzenia, pozyskiwane w populacjach ich naturalnego występowania.

[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów