Infekcje wirusowe pszczół
Cz. I. Informacje ogólne. Infekcje, których rozwojowi sprzyja nosemoza
Termin wirus w języku łacińskim oznacza jad. Za czasów Pasteura stosowano go do określania czynnika zakaźnego obecnego w materiale pozbawionym bakterii (poprzez sączenie przez odpowiednie filtry).
Istnienie pierwszych wirusów jako cząstek odkryto dopiero w latach 1915-1917. Cząstki te inaczej zwane są wirionami. Nie posiadają one budowy komórkowej. Każdy wirion składa się z kwasu nukleinowego (RNA lub DNA) – genomu, który jest nośnikiem informacji genetycznej, zawieszonego w płaszczu białkowym –kapsydzie. Czasem na zewnątrz znajduje się osłonka białkowo-lipidowa. Wirusy są strukturami organicznymi na pograniczu materii ożywionej i nieożywionej. Nie są zdolne do rozmnażania się poza żywą komórką żywiciela.
Gospodarzami wirusów są komórki bakterii, roślin i zwierząt. Wirusy mają wielkość od 10 do kilkuset nanometrów, rzadko powyżej 300 nm. Dla porównania najmniejsze bakterie – nanobakterie mają około 200 nm. Tylko wirusy o największych cząstkach mogą być widoczne w mikroskopie świetlnym – pozostałe jedynie w mikroskopie elektronowym. Kształt cząstek wirusowych jest bardzo zróżnicowany, od niemal kulistego (sferycznego, wielościennego) do pałeczkowatego (helikalnego).
Wirusy są z reguły wrażliwe na podwyższoną temperaturę (np. 60°C), wysuszenie (temperatura pokojowa) oraz promieniowanie UV. Natomiast temperatura poniżej 0°C sprzyja zachowaniu ich aktywności zakaźnej.
Pierwszy wirus pszczeli został wykryty dopiero w 1963 roku, chociaż objawy przez niego wywoływane (paraliż pszczół) były znane już za czasów Arystotelesa. Obecnie znanych jest około 18 wirusów występujących u pszczoły Apis mellifera i Apis cerana (ryc. 1.). Większość z nich do wirusy bardzo małe, wielkości 30 nm, o kształcie sferycznym (fot. 1.), zwierające RNA. Nazwy wirusów pszczelich pochodzą często od objawów, jakie infekcja może wywoływać w warunkach naturalnych bądź w badaniach laboratoryjnych (wirus chronicznego paraliżu pszczół, wirus choroby czarnych mateczników) lub od cech związanych z wyglądem czy budową wirusa (wirus włókienkowy). Często zamiast pełnych nazw stosowane są ogólnie przyjęte skróty (pochodzące od nazw angielskich). W Polsce do tej pory stwierdzono występowanie 7 wirusów pszczoły Apis mellifera.
Ustalanie pozycji systematycznej wirusów pszczelich rozpoczęło się dopiero pod koniec XX wieku wraz z poznawaniem ich budowy genetycznej. Kiedyś większość tych wirusów określano jako picorna-like, ponieważ są w pewien sposób podobne do wirusów z rodzaju Picorna, wywołujących między innymi wirusowe zapalenie wątroby, chorobę Heinego-Medina czy przeziębienia. Jednakże wirusy pszczele są bardziej podobne do roślinnych niż zwierzęcych. Atakują one z reguły tylko jeden gatunek pszczół. Wirusy pszczoły miodnej Apis mellifera, których genom już znamy, umieszczono wraz z wirusami kilku innych owadów w nowoutworzonej rodzinie Dicistroviridae (rodzaj Cripavirus) lub przypisano do odrębnego rodzaju Iflavirus.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
dr wet. Grażyna Topolska
SGGW, Wydział Medycyny Weterynaryjnej
Katedra Nauk Klinicznych
Oddział Chorób Owadów Użytkowych
