Odporność pszczoły miodnej

Patogeny różnych chorób otaczają nas na co dzień, występują praktycznie wszędzie. Dlatego nawet gdybyśmy stworzyli sterylne warunki chowu pszczół w ulu, to i tak same pszczoły przyniosą zarazki do ula w nektarze, wodzie czy pyłku kwiatowym. Pojedyncze osobniki i cała rodzina pszczela przez wieki wykształciły mechanizmy obronne, które zmniejszają podatność lub zwiększają niewrażliwość na zarazki chorobotwórcze występujące w środowisku naturalnym – tak właśnie można zdefiniować odporność przeciwzakaźną.

Odporność można podzielić na dwie zasadnicze grupy:

1. Odporność fizjologiczna, wrodzona:

a) zewnętrzna:
anatomiczna (anatomia wybranych narządów),
behawioralna (pewne zachowania się owadów),
sekrecyjna (występowanie substancji o właściwościach przeciwbakteryjnych);

b) wewnętrzna:
komórkowa (fagocytoza, inkapsulacja, nodulacja)
humoralna (lizozym, hemaglutyniny, układ profenoloksydazy i inne)

2. Nabyta odporność humoralna, indukowana (cekropiny, attacyny, apidycyny).
Ponieważ u owadów nie można mówić o układzie odpornościowym takim, jaki posiadają zwierzęta wyższe, a wywodzącego się z tkanki limfatycznej, reakcje odpornościowe (w komórkach i hemolimfie) powstają dzięki immunogenom.

Jest jeszcze jedna różnica między tymi dwoma układami odporności – u owadów nie występuje zjawisko pamięci immunologicznej. Poza tym, u owadów obserwuje się ścisłą zależność między zjawiskiem odporności, a stadium rozwoju osobniczego i wiekiem osobnika. Z tym rozwojem związana jest właśnie odporność anatomiczna, do której można zaliczyć: schitynizowanie oskórka przedniego i tylnego odcinka przewodu pokarmowego i dużych pni tchawkowych oraz struktura anatomiczna i biochemiczna jelita. Odporność behawioralna, czyli wywodząca się z zachowania rodziny pszczelej w środowisku naturalnym, to część składowa odporności wrodzonej. Składają się na nią takie zachowania jak: wytwarzanie propolisu, który posiada właściwości bakterio- i grzybobójcze; dbałość o czystość ula (wydalanie kału na zewnątrz, usuwanie zanieczyszczeń i martwych pszczół); ginięcie osobników starych i chorych poza ulem.

Odporność sekrecyjna jest związana z występowaniem w miodzie i pierzdze oraz mleczku pszczelim substancji o właściwościach przeciwbakteryjnych.

Odporność fizjologiczna na poziomie komórkowym jest determinowana przez trzy mechanizmy zachodzące w komórkach ciała pszczoły, tj. fagocytozy (usuwanie starych lub uszkodzonych, a także zainfekowanych komórek z organizmu); inkapsulacji (proces wytworzenia cyst (otoczek) w wyniku otorbienia pasożyta w tkance żywiciela); i nodulacji (wytworzenie guzków i otoczenie patogenów w ich wnętrzu, a w konsekwencji odizolowanie zarazków w procesie melanizacji guzków od hemolimfy).

Odporność humoralna wiąże się z takimi pojęciami jak: lizozym (rozkład peptydoglikan ścian komórkowych bakterii); hemaglutyniny (substancje powodujące zlepianie cząstek patogenu we krwi – przez co może być łatwiej usunięty z organizmu) oraz układ profenoloksydazy (pobudza krwinki (hemocyty) do syntezy lepkich białek, które zwiększają zdolności adhezyjne bakterii do ziarnistych hemocytów i plazmatocytów – co z kolei pomaga w rozpoznaniu patogenu w organizmie).

Z odpornością humoralną (indukowaną) mamy do czynienia wtedy, kiedy w hemolimfie pszczoły pojawia się substancja obca (patogen), która wyzwala obecność polipeptydów i białek odpornościowych (cekropiny, attacyny, apidycyny, cekropin-like). One to pozawalają na zwalczenie infekcji we krwi pszczoły.

Tak ogólnie można przedstawić odporność pszczoły. Badacze z różnych krajów próbowali już od dawna podnieść tę odporność na tyle, aby wyselekcjonować takie rasy i linie pszczół, by były odporne na większość znanych chorób.

I tak przed drugą wojna światową w USA były prowadzone badania nad zwiększeniem odporności na zgnilec amerykański. W roku 1934 Amerykanie zebrali z całego kraju pszczoły, które wykazywały zwiększoną odporność na wyżej wspomniany zgnilec złośliwy. Stworzyli oni grupę pszczół, którą zarazili zgnilcem. Po upływie dwóch miesięcy w siedmiu rodzinach nie stwierdzono żadnych objawów choroby. Z tak wyselekcjonowanych pszczół wyhodowano następnie dwadzieścia siedem matek, które osadzono w nowych ulach.

Dariusz Karwan
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"