Z artykułu dowiesz się m.in.:
- jaka jest specyfika pszczelarstwa w Iranie;
- które rasy pszczół najlepiej się sprawdzają na terenie tego kraju;
- jakie gatunki miodu są tam pozyskiwane.
Pszczelarstwo w Iranie, cz. 1.
Iran kojarzy się z pustyniami i suchym, surowym klimatem. Tak naprawdę jest jednak krajem bogatym w niezliczoną ilość roślin miododajnych rosnących na setkach tysięcy hektarów. Pszczelarstwo jest szeroko rozpowszechnione prawie we wszystkich jego zakątkach – było znane i kultywowane już od starożytności. Od tamtych czasów aż do dzisiaj pszczoły i miód towarzyszą życiu codziennemu Irańczyków jako element medycyny, poezji, religii oraz oczywiście kuchni.
Zainteresowanie pszczelarstwem i produktami pszczelimi jest w Iranie bardzo duże. Miód jest nieodłącznym elementem perskich przepisów kulinarnych i medycyny tradycyjnej. Tematyka pszczół jest bogato reprezentowana w literaturze klasycznej i poezji perskiej, która dla wielu osób w Iranie stanowi ważny element codzienności. Świetnie mają się także krajowe publikacje akademickie i specjalistyczne z tej dziedziny. Stowarzyszenia i organizacje pszczelarskie regularnie wydają poradniki i podręczniki opisujące nowatorskie metody hodowli pszczół, dlatego perskie pszczelarstwo dotrzymuje kroku reszcie świata.
W Iranie żyją rodzime rasy pszczół, które przez tysiące lat przystosowały się do zróżnicowanych warunków środowiskowych i roślinności regionów, stając się do pewnego stopnia odporne na występujące tam choroby i szkodniki. Jedną z nich jest dziko żyjąca Apis florea, zwana w języku polskim pszczołą karłowatą. Drugim gatunkiem, który ma bardzo duże znaczenie w tamtejszym pszczelarstwie, jest Apis mellifera meda, czyli pszczoła perska.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Z opublikowanej w 2018 r. analizie sektora pszczelarskiego gospodarki dokonanej przez irańskie Ministerstwo Rolniczego Dżihadu oraz Centrum Informacji i Komunikacji dowiadujemy się, że w 2018 r. w Iranie naliczono 85 336 pasiek, z czego najwięcej w Azerbejdżanie Zachodnim, bo aż 15,9% w skali kraju. Kolejne cztery ostany z największą liczbą pasiek to Kurdystan (8,2%), Mazandaran (7,1%), Fars (6,8%) i Azerbejdżan Wschodni (6,5%). Dla porównania w Polsce w 2018 r. 76 200 osób trudniło się prowadzeniem pasiek. Można więc oszacować, że same pasieki mogły występować w liczbie przekraczającej 66 tysięcy. Warto też dodać, że oba kraje znacznie różnią się powierzchnią. Iran zajmuje 1 628 771 km², a Polska 322 575 km².
Ciekawych danych dostarcza podrozdział analizy poświęcony liczbie uli pszczelich. Zarówno tutaj, jak i w części dotyczącej produkcji miodu, ule podzielone są na te w typach nowoczesnych i tradycyjnych, wykorzystywanych nieprzerwanie od setek lat. W 2018 r. odnotowano w sumie 8 434 808 pni pszczelich, z czego 321 680 jest zaklasyfikowanych jako rodzime, a 8 113 128 jako nowoczesne. Tradycyjne konstrukcje stanowiły zaledwie 3,8% wszystkich w Iranie.
Najwięcej, bo aż 14,3% uli w skali kraju zarejestrowano w prowincji Azerbejdżan Zachodni. Na kolejnych miejscach uplasowały się ostany Fars (9,6%), Isfahan (8,9%) oraz Mazandaran (6,2%). Najmniej naliczono ich w ostanie Hormozgan (znajdującym się na samym południu kraju nad Zatoką Perską) oraz w Sistanie i Beludżystanie (na południowym wschodzie nad Zatoką Omańską przy granicy z Afganistanem i Pakistanem).
Produkcja miodu w perskich pasiekach jest dość istotnym sektorem gospodarki. W 2018 r. krajowa produkcja miodu w tonach wyniosła 90 495,5, z czego 1406 t pochodziło z rodzimych uli pszczelich, a 89 089 z nowoczesnych. Najwięcej miodu uzyskano w ostanie Azerbejdżan Wschodni, bo aż 22,3%. Kolejne prowincje wymienione w publikacji Natajedż-e Tafsili-je sarszomari-je zanburestanha-je keszwar dar sal-e 1397 to Azerbejdżan Zachodni (14,7%), Fars (8,2%), Ardabil (6,4%) oraz Mazandaran (5,6%). Najmniejszą ilość odnotowano w Chorasanie oraz Sistanie i Beludżystanie.
Obecnie, tak samo jak tysiące lat temu, pszczoły zamieszkują rozległe obszary Wyżyny Irańskiej. Iran jest jednym z największych krajów na świecie, który podzielony jest na pięć obszarów wegetacyjnych, gdzie występują warunki odpowiednie do hodowli pszczół. W ich skład wchodzą strefy: hyrkańska, arasbarańska, zagroska, irańsko-turańska oraz rejony w sąsiedztwie Zatoki Perskiej i Zatoki Omańskiej. Co ciekawe, w tym kraju można zaobserwować prawie wszystkie typy klimatów.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Na terenie ostanów Kurdystan, Kermanszah, Lorestan, Ilam, Chuzestan, Czahar Mahal wa Bachtijari, Kohgiluje wa Bujerahmad oraz Fars rozciąga się region wegetacyjny zagroski. Lasy i bujna roślinność znajdująca się w paśmie Gór Zagros mają powierzchnię około 5,5 mln ha. Oczywiście i tutaj znajdziemy licznie występujące pasieki i kolonie dzikich pszczół.
Na ogromne znaczenie tego obszaru na mapie Iranu wpływa to, że przecina go aż siedem rzek pierwszego rzędu2, które regulują ponad 40% wód powierzchniowych kraju. Roślinność strefy wegetacyjnej Zagros ma ogromne znaczenie nie tylko dla pszczół, ale również dla całego kraju, ponieważ jej lasy wpływają na sporą część systemu cyrkulacji wody.
Dwoma ostatnimi obszarami, które w kontekście znaczenia pszczół na tym obszarze świata należy wymienić, są strefy wegetacji przy Zatoce Perskiej i Zatoce Omańskiej oraz rejon irańsko-turański. Pierwszy z nich ciągnie się na południowych granicach kraju od Azerbejdżanu Zachodniego aż do Sistanu i Beludżystanu. Jest to pas terenu o powierzchni około dwóch milionów hektarów o charakterze przeważnie pustynno-piaszczystym. Drugi obejmuje pozostałe części Wyżyny Irańskiej. Pomimo swojego pustynnego, gorącego i suchego klimatu jest on domem dla wielu gatunków roślin, które w sumie stanowią 69% flory całego Iranu.
Pszczoły i pasieki znajdujące się na obszarach bogatych w tak zróżnicowaną bazę pożytkową dostarczają oczywiście wspaniałego miodu. Wiosną pozyskuje się np. miód z kwiatów migdałowca pospolitego, robinii akacjowej czy cytrusów. Miody jesienne pozyskiwane od połowy lata do wczesnej jesieni i pochodzą między innymi z takich roślin jak traganek, macierzanka tymianek czy drzewa o nazwie głożyna cierń Chrystusa. W Iranie występuje także oczywiście spadź (między innymi dębowa).
Jednym z najbardziej znanych i obficie spożywanych miodów jest ten pozyskiwany z traganka. Roślina ta występuje głównie na zboczach gór Zagros. Traganek występuje w różnych odmianach o kwiatach różowych, niebieskich, białych lub żółtych. Czas kwitnienia różni się w zależności od obszaru, na którym rośnie. Podczas ciepłej pogody rozpoczyna kwitnienie w maju, a na chłodniejszych obszarach nieco później i przekwita dopiero w sierpniu. Aby zdobyć ten cenny miód o głębokim, złocistym kolorze, okoliczni pszczelarze chętnie przenoszą swoje pasieki do górskich dolin.
Miód z macierzanki (tymianku) jest jednym z najpopularniej produkowanych w Iranie. Znany jest ze swojego ciemnego koloru i wielu właściwości zdrowotnych. Macierzanka kwitnie od czerwca do sierpnia. W czasie kwitnienia trwającego kilka tygodni pszczelarze często przewożą ule na ten pożytek. Irańczycy stosują miód tymiankowy w leczeniu kaszlu, bólu gardła i innych dolegliwości.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Żeby spróbować opowiedzieć o życiu i znaczeniu maleńkich pszczół w wielkim Iranie, należy przyjrzeć się jeszcze temu, jak były postrzegane na przestrzeni wieków przez pryzmat religii, poezji i szeroko pojętej sztuki. W następnym artykule przedstawię najwcześniejsze świadectwa obecności pszczół na Wyżynie Irańskiej, ich demoniczny obraz w zoroastryzmie (starożytnej religii wywodzącej się od Zaratusztry), wzmianki o tych owadach w świętej księdze islamu oraz w ukochanej przez Irańczyków poezji klasycznej. Omówię także tradycyjne, wykorzystywane od wieków typy uli, ich budowę, sposoby umieszczania na pasieczysku i wszystkie kwestie związane z prowadzeniem w nich gospodarki pasiecznej.
Zobrazowanie na kilku stronach relacji ludzkich z pszczołami i charakteru tego ogromnego kraju jest bardzo trudnym zdaniem. Ze względu na swój rozmiar, szczególne położenie geograficzne i skomplikowaną, sięgającą starożytności historię Iran jest wyjątkowym miejscem na mapie świata, którego nie dali rady opisać w całości nawet najwybitniejsi badacze.
Większa część artykułu jest fragmentem pracy licencjackiej na kierunku studiów iranistyka-orientalistyka wykonanej pod kierunkiem Prof. Jolanty Sierakowskiej-Dyndo w Zakładzie Iranistyki Wydziału Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego w czerwcu 2022 r.
1 - Ostan to jednostka podziału administracyjnego Iranu.
2 - Rzeka pierwszego rzędu uchodzi bezpośrednio do morza lub oceanu.
Bibliografia
H. R. ‘Abadzade, K. Ahmadi Sawam‘e, H. Barazande, F. Hatemi, Sz. M. Nia Afruzi, F. Asghari, H. ‘Abadszode, Natajedż-e Tafsili-je sarszomari-je zanburestanha-je keszwar dar sal-e 1397, Ministerstwo Dżihadu Rolniczego, Centrum Technologii, Informacji i Komunikacji, Teheran 1397, s. 1, 5, 7
R, ‘Ebadi, ‘A, Asghar Ahmadi, Parwaresz-e zanbur-e ‘asal, Iran 1990, s. 18-19
M. Refahi, M. J. Alipour, Aszenaji ba gijahan-e arzeszmand dar zanburdari-je Iran, Sundugh-e Hemaiet az Tawas'e-je Sannat-e Zanburdari, Iran 2019, s. 18, 20-23.
https://roodingroup.com/portfolio-item/honey-bees/
https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5217/
https://www.gov.pl/attachment/72f12ea1-9463-41a3-9951-6b43e0c81b15
