Z artykułu dowiesz się m.in.:
- dlaczego przez wieki według zaratusztrianizmu pszczoły były postrzegane jako złe;
- jak ten obraz się kształtował i zmieniał przez wieki;
- jak pszczoły zostały przedstawione w Koranie.
Pszczelarstwo w Iranie, cz. 2.
Z poprzedniej części artykułu można się dowiedzieć sporo interesujących informacji o specyfice irańskiego pszczelarstwa, użytkowanych tam rasach pszczół oraz bazie pożytkowej i gatunkach miodu. Tym razem autor przedstawił najwcześniejsze świadectwa obecności pszczół na Wyżynie Irańskiej, ich demoniczny obraz w zoroastryzmie (starożytnej religii wywodzącej się od Zaratusztry), wzmianki o tych owadach w świętej księdze islamu oraz w ukochanej przez Irańczyków poezji klasycznej.
Sztuka, literatura i religia to elementy życia wyjątkowo ważne dla większości Irańczyków. Najwięksi poeci perscy, tacy jak Rumi, chętnie wykorzystywali w swoich dziełach symbolikę związaną z pszczołami i miodem. Jako jedne z niewielu zwierząt zostały one wymienione także w świętej księdze islamu – w Koranie. Od setek lat widok pasiek był elementem codzienności zarówno dla zwykłych ludzi, jak i źródłem inspiracji dla przedstawicieli świata kultury i religii.
Dla zrozumienia relacji łączących Irańczyków z pszczołami niezwykle ważne jest uświadomienie sobie, jak długa jest tradycja prowadzenia gospodarki pasiecznej na tych terenach. Niestety kiedyś większość uli wykonywana była z nietrwałych materiałów, które nie wytrzymywały próby czasu. Zostały jednak odnalezione liczne przykłady starożytnej sztuki i broni, które świadczą o relacjach ludzi z pszczołami sięgających zamierzchłej historii.
Najstarszym odkrytym przykładem motywu pszczół w sztuce perskiej jest sztylet z brązu charakterystyczny dla wczesnej epoki żelaza. Obiekt ten datowany jest na okres od XIII do IX w. p.n.e. i jest obecnie przechowywany w zbiorach Królewskich Muzeów Sztuk Pięknych w Brukseli. Sztylet ozdobiony jest ornamentem animalistycznym, który przedstawia rząd 10 pszczół po obu stronach jego ostrza.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Pomimo prób przywrócenia miodu do łask, demoniczna natura pszczół okazała się być zbyt silnie zakorzeniona w wierzeniach i przekonaniach Irańczyków. Dopiero z nadejściem islamu zaczęto postrzegać pszczoły w zupełnie odmienny, pozytywny sposób. Ogromny wpływ na to miał fakt, że zostały one opisane w świętej księdze islamu i przedstawione jako dobry przykład do naśladowania dla muzułmanów. Sura5 16 Koranu nosi tytuł „Pszczoły” i w dużej mierze opisuje błogosławieństwa Allaha, podając dowody na jego wielkość. Określa także różne prawa i ostrzega przed bałwochwalstwem. Pszczoły pojawiają się w niej w ajatach6 od 68 do 69:
[68. Twój Pan natchnął pszczoły, aby osiadały w górach, na drzewach i w tym, co wznoszą ludzie.
69. Potem odżywiają się wszelkimi owocami i podążają drogami swego Pana. Z ich wnętrza wychodzi napój o różnych kolorach, w którym jest uzdrowienie dla ludzi. Zaprawdę, w tym jest znak dla tych, którzy się zastanawiają.
Koran, Przekład M. Çaxarxan Czachorowski, 2018]
Słowo „natchnął” użyte w wersie 68. to w oryginale arabskim auha, co oznacza inspirację lub naukę umieszczoną w czyimś sercu, lub umyśle bezpośrednio przez samego Allaha. Bóg nakazał pszczołom zakładanie swoich gniazd w naturalnych miejscach do tego przystosowanych oraz w miejscach zbudowanych dla nich przez ludzi. Pszczoły w surze An-Nahl ukazane są jako jeden z cudów Allaha zesłany na ziemię, które dzięki swojej wierności Bogu stanowią przykład dla wszystkich. Koran stawia te małe stworzenia za wzór posłuszeństwa jednemu Bogu. Ukazuje je także jako przykład współpracy z innymi i źródło motywacji dla ludzi do zdobywania wiedzy.
Co ciekawe, w oryginalnym tekście Koranu w języku arabskim, wszystkie czasowniki odnoszące się do pszczół występują w żeńskich formach. Czy to możliwe, że kiedy według tradycji 1400 lat temu Koran został objawiony prorokowi Mahometowi przez Archanioła Gabriela, ludzie wiedzieli już, że pszczoły robotnice i matka są płci żeńskiej?
W Europie płeć pszczół robotnic i matki została odkryta dopiero w XVII w. najpierw przez Luisa Mendeza de Torres (w 1586 r.), a następnie udowodniona przez duńskiego uczonego Jana Swammerdama (w 1660 r.), a następnie wprowadzone do szerszej świadomości społecznej przez znanego angielskiego pszczelarza Charlesa Butlera. Opublikował on w 1609 r. swoje dzieło The Feminin Monarchie, or the History of Bees, w którym opisał, że kolonią pszczelą zarządza królowa, a nie król, tak jak do tej pory sądzono. Błędne przekonanie o płci głównej pszczoły pokutowało od czasów greckiego filozofa Arystotelesa. Arystoteles uważał, że reprodukcja ma przede wszystkim męski charakter i co za tym idzie założył, że pszczoły zarządzające kolonią muszą być królami, a nie królowymi.
Dodatkowy fragment opisujący boskie skojarzenie z miodem znajduje się w surze 47 noszącej tytuł Mahomet, w której to został podany opis raju. Ajat 15 informuje nas, że jedna ze wspaniałości obiecanych w zaświatach bogobojnym muzułmanom to strumienie klarownego miodu. Staje on tutaj na równi z bezcenną dla wszystkich wodą i mlekiem oraz jest jedną z niebiańskich przyjemności, takich jak wino.
W klasycznej literaturze perskiej, niezwykle cenionej przez większość Irańczyków, również znajdujemy liczne nawiązania do pszczół i miodu. Były one źródłem inspiracji dla najwybitniejszych perskich poetów takich jak Rumi, Sa’di, Nezami, Attar czy Hafez. Jednym z najpiękniejszych przykładów jest rubajat7 1616. z Divan-e Shams-e Tabrizi Rumiego.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
We fragmencie dzieła, z którego pochodzi przytoczony cytat, Sa’di opisuje historię pewnego króla arabskiego, któremu opowiedziana została historia miłości Lajli i Madżnuna8. Władca chciał poznać osobiście Lajlę i poznać powód ogromnej rozpaczy Madżnuna po jej utracie. Po odnalezieniu dziewczyny król nie mógł zrozumieć jej wyjątkowości. Wiersz wyjaśnia, że ten nigdy nie pojmie bólu Madżnuna, tak jak osoba nigdy nieużądlona przez pszczołę nie będzie w stanie sobie tego wyobrazić. Cdn.
Radosław Rasiński
iranista, pszczelarz amator i pracownik Muzeum Azji i Pacyfiku im. Andrzeja Wawrzyniaka w Warszawie
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
1 - Technika zdobienia blachy, polegająca na wykuwaniu dekoracji młoteczkiem.
2 - Religia irańska wywodząca się od Zaratusztry, powstała pomiędzy XVI a VI w. p.n.e.
3 - Duchowny zoroastryjski niższej rangi.
4 - Starsze określenie zoroastryjczyków.
5 - Rozdział w Koranie.
6 - Werset w Koranie.
7 - Krótki, czterowierszowy utwór poetycki.
8 - Klasyczna historia miłosna z krajów Azji Południowo-Zachodniej.
Literatura:
H. R. ‘Abadzade, K. Ahmadi Sawam‘e, H. Barazande, F. Hatemi, Sz. M. Nia Afruzi, F. Asghari, H. ‘Abadszode, Natajedż-e Tafsili-je sarszomari-je zanburestanha-je keszwar dar sal-e 1397, Ministerstwo Dżihadu Rolniczego, Centrum Technologii, Informacji i Komunikacji, Teheran 1397, s. 1, 5, 7
R, ‘Ebadi, ‘A, Asghar Ahmadi, Parwaresz-e zanbur-e ‘asal, Iran 1990, s. 18-19
M. Refahi, M. J. Alipour, Aszenaji ba gijahan-e arzeszmand dar zanburdari-je Iran, Sundugh-e Hemaiet az Tawas'e-je Sannat-e Zanburdari, Iran 2019, s. 18, 20-23.
https://roodingroup.com/portfolio-item/honey-bees/
https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5217/
https://www.gov.pl/attachment/72f12ea1-9463-41a3-9951-6b43e0c81b15
