Z artykułu dowiesz się m.in.:

• co to są bomby kwietne;
• jak można je wykorzystać w pszczelarstwie;
• jakie mity dotyczące kul siewnych są powielane w obiegowych opiniach.

Bomby kwietne nie tylko do pasieki

Bomby kwietne (bomby siewne, kulki siewne, kule kwiatowe, bomby pszczele; ang. beebombs) to materiał siewny w postaci ręcznie lepionych kul, złożonych z nasion, lepiszcza, ewentualnie także gleby, kompostu lub wermikulitu. Od dziesięcioleci używa ich się do zazieleniania miejsc trudno dostępnych: ogrodzonych posesji, półek skalnych, ostrowów na rzekach, zielonych dachów oraz do szybkiego ukwiecania odwiedzanych okolic. Kulami kwiatowymi można by pod pewnymi warunkami wzbogacać bazę pożytkową w pobliżu pasiek stacjonarnych i wędrownych. Użyte nieprawidłowo mogą jednak spowodować wiele szkód dla rodzimej przyrody albo wcale nie spełniać swojej roli [Kapler 2022].

Samowolne ukwiecanie terenów miejskich, zwłaszcza porzuconych placów budowy, znane jako partisan gardening („partyzantka ogrodnicza”), stało się popularne wśród amerykańskich zwolenników kontrkultury, działaczy ruchów obrony przyrody i praw obywatelskich w latach 70., szczególnie w Nowym Jorku i Kalifornii [Smith 2007]. Staje się coraz popularniejsze w metropoliach UE, w tym Polski, jednak nawet najbardziej postępowi włodarze miast chcą je teraz ująć w karby zgłoszeń i zezwoleń. Taką reglamentację tłumaczy się troską o rodzimą przyrodę. Nie da się bowiem wykluczyć, że własnoręcznie wykonane kulki siewne zawierać będą diaspory¹ gatunków obcych oraz inwazyjnych w danym regionie – jak trojeść amerykańska, nawłocie kanadyjskie i późne, przymiotno białe czy niecierpek przylądkowy dla Polski.

Coraz więcej firm i fundacji oferuje warsztaty samodzielnego lepienia bomb kwietnych. Dostarcza też zestawów nasion, gliny i gleby wraz z instrukcjami siewu. Moda na bomby dotarła do nas z Wielkiej Brytanii razem z gotowymi kulami kwiatowymi. Dlatego w pierwszych mieszankach nasion kluczową rolę odgrywały kwiaty uwielbiane przez miłośników przyrody z Anglii i Szkocji, niekoniecznie rodzime dla Polski, jak chaber ciemny (czarny) Centaurea nigra, wcześniej niestosowany na pasieczyskach Europy Wschodniej, rzadko kiedy uciekający z upraw na pruskim Pomorzu w XIX w. [Rothmaler 2005, Mirek 2020].

Reklama dźwignią handlu.

Fakty i mity o kulach kwiatowych

Sprzedawcy kul kwiatowych (bomb kwietnych) zachwalają swoje produkty wieloma metodami, naginając niekiedy rzeczywistość w celach reklamowych. Zabawmy się w pogromców (lub pogromczynie) mitów i omówmy po kolei ich prawdziwe i zmyślone zalety!

Bomby kwietne są robione ręcznie.FAKT.

Nie zawierają niczego szkodliwego dla środowiska, zwłaszcza tworzyw sztucznych. TO ZALEŻY od uczciwości wykonawców i sprzedawców. Zwykle rzeczywiście są wolne od plastików. Osobnym problemem pozostaje wpływ wprowadzanych gatunków na przyrodę. Obecnie inwazje obcych gatunków uznaje się za jedno z największych zagrożeń dla rodzimej przyrody i dla gospodarki człowieka. Poza tym nierzadko torf i mursz zastępuje się kompostem, wermikulitem albo gliną, żeby ograniczyć presję rolnictwa na tereny podmokłe. To niewątpliwy plus tak wykonanych kul kwiatowych.

Zawierają wyłącznie nasiona gatunków rodzimych. MANIPULACJA. Owszem zawierają nasiona gatunków znanych i lubianych, ale niekoniecznie rodzimych dla Polski. Znaczna część oferowanych gatunków to tzw. archeofity, czyli zadomowione w starożytności lub średniowieczu chwasty zbóż. Tu należą m.in.: maki polne i piaskowe, chaber bławatek, złocień polny, nagietek polny, jaskier polny, krowiziół zbożowy, kąkol polny i ostróżeczka polna. Niekiedy zamiast lub oprócz archeofitów mieszanki nasion robi się z ich kuzynów, ładniejszych albo akurat łatwiej dostępnych na rynku. Przykładowo w zastępstwie maków polnych można dać pozłotkę kalifornijską, mak lekarski w odmianach ozdobnych, mak wschodni, tulipanowy, armeński czy atlantycki. Zwykłym bławatkom towarzyszyć mogą ich formy dekoracyjne albo rozmaite, małoazjatyckie i amerykańskie chabry, wolutarie i amberboje wprowadzane od lat na pasieczyska np. chaber maltański i kolący. Od ostróżeczki polnej piękniejsze będą rozmaite delfinia. Zamiana nagietka polnego na tańszy, a okazalszy nagietek lekarski to także czysty zysk dla producenta. Niektóre typy bomb pszczelich w ogóle są wypełniane gatunkami ozdobnymi np.: cyniami, małoazjatyckimi firletkami, lepnicą baldaszkową czy gipsówką. Ta ostatnia faktycznie uznawana jest na niektórych stanowiskach krajowych (zwłaszcza na Ponidziu, wyżynach i dolinach wielkich rzek) za relikt stepowych faz klimatu, a nie uciekinierkę z ogrodów.

Pozwalają dosłownie i w przenośni za jednym zamachem stworzyć środowisko przyjazne pszczołom miodnym. TO ZALEŻY. Nie ma gwarancji, że nasze bombardowania będą skuteczne. Jeżeli obrzucimy nimi stanowiska o niewzruszonej glebie, pokryte zwartym wojłokiem traw lub łanami obcych nawłoci, to nasze nasiona kwiatów albo w ogóle nie wzejdą, albo zostaną zduszone na etapie siewek.

To samo dotyczy bzygowatych Syrphidae. To ważna dla gospodarki i przyrody rodzina muchówek, nie tylko zapylająca wydajnie pewne plony, lecz także biorąca udział w samooczyszczaniu się wód i tępiąca pluskwiaki. Grupą owadów niekiedy silnie zależnych od kwiatów, aczkolwiek niekoniecznie je zapylających, są także tzw. parazytoidy innych owadów, zwykle błonkówki, rzadziej pewne muchówki. Ich czerwie rozwijają się jako parazytoidy w ciałach innych owadów (czyli zabijają swoich żywicieli, co odróżnia je od pasożytów, żyjących zwykle krócej od żywiciela, nieosłabiających go tak mocno), natomiast postacie dorosłe mogą żerować na pyłku bądź nektarze.

Podsumowanie, czyli warunki skutecznej partyzantki ogrodniczej, przyjaznej dla przyrody

Partyzantka ogrodnicza, oparta o bombardowanie kulkami siewnymi, może okazać się całkiem skuteczna, o ile będziemy przestrzegać poniższych reguł:

• Wybierzemy odpowiednie stanowiska do siewu albo sami je wcześniej przygotujemy, odsłaniając powierzchnię gleby, usuwając wojłok z obcych nawłoci czy perzu;
• Dobierzemy wartościowe gatunki i odmiany roślin pożytkowych;
• Zaopatrzymy się w wysokiej jakości materiał siewny ww. kwiatów pożytkowych.

Ukwiecanie interesujących nas okolic, w tym pasieczysk, będzie bezpieczne dla rodzimej różnorodności biologicznej, o ile:

• Powstrzymamy się od siewu archeofitów w sąsiedztwie zbóż i lnu siewnego, ew. także od siewu bnieca białego, lepnicy francuskiej, podbiału i ostrożenia łąkowego koło roślin okopowych czy przegorzanów koło terenów chronionych;
• Nie będziemy wprowadzać gatunków obcych, inwazyjnych w Polsce.

Załączam przydatne listy wspomnianych wyżej gatunków.

Gatunki pożytkowe dla pszczoły miodnej:

• Facelia błękitna;
• Wierzbówka kiprzyca;
• Żmijowiec zwyczajny;
• Gorczyca jasna;
• Ślazówka turyngska;
• Jasnota biała;
• Mięta długolistna;
• Macierzanka piaskowa;
• Głowienka zwyczajna;
• Arcydzięgiel litwor;
• Szczeć pospolita;
• Jasieniec piaskowy;
• Bławatek;
• Bylinowe chabry i ich kuzyni, z rodzimych np.: nadreński, driakiewnik, przestrzelon, łąkowy, austriacki (frygijski); z nieinwazyjnych egzotów m.in.: chaber wielkogłówkowy, białawy, wschodni, maltański, górski, amberboa piżmowa (chaber cesarski), wolutaria Lippa;
• Koniczyny o krótkich kwiatach: biała, szwedzka, inkarnatka oraz skręcona;
• Inne bobowate o krótkich kwiatach: lucerna siewna, nostrzyki żółty i biały;
• Gryka zwyczajna oraz tatarka;
• Sadziec konopiasty na stanowiska podmokłe;
• Rdest wężownik na stanowiska podmokłe;
• Krwawnica pospolita na stanowiska podmokłe;
• Dąbrówka rozłogowa do miejsc cienistych.

Gatunki biocenotyczne przydatne dzikim zapylaczom:

• Marchew, typ dziki;
• Maki oraz ich krewni: z chwastowych polny, wątpliwy oraz piaskowy, z ozdobnych m.in. mak atlantycki czy pozłotka kalifornijska;
• Krwiściąg mniejszy na stanowiska suche, krwiściąg lekarski na stanowiska zmiennowilgotne i podmokłe;
• Rodzime szczawie, zwłaszcza zwyczajny;
• Rodzime i nieinwazyjne driakwie (wdówki) np.: lśniąca, wonna, purpurowa czy kaukaska;
• Czarcikęs łąkowy i czarcikęsik Kluka;
• Szelężniki, zwłaszcza mniejszy;
• Babki: lancetowata i większa;
• Ostróżki i delfinia, zwłaszcza: ostróżeczka polna, ostróżki: ogrodowa, wielkokwiatowa i tatsjeneńska;
• Lnice oraz wyżliny;
• Bobowate o długich, trzmielowych kwiatach: koniczyna czerwona, wiele wyk, lędźwianów oraz komonic;
• Rodzime astrowate, traktowane dawniej jako chwasty trawników miejskich, a łąk kośnych na wsiach: mniszek lekarski, podbiał, krwawniki, jastruny (złocienie, margerytki), jastrzębce, brodawniki, dzikie sałaty;
• Pierwiosnki, szczególnie wyniosły, lekarski oraz bezłodygowy;
• Bniece i lepnice, najlepiej rodzime (biały, czerwony, zwisły oraz rozdęty, usznica, wyżpin jagodowy) i ozdobne, ale nieinwazyjne (Szafta, baldaszkowa, zwarta czy pnąca);
• Tojeście, zwłaszcza rodzime i bukietowe, pospolita i rozesłana (uwaga! Tojeść kropkowana jest inwazyjna i obca dla Polski).

Obce, inwazyjne gatunki niepożądane

w dzikiej przyrodzie Polski:

• Przymiotno białe;
• Obce nawłocie: kanadyjska, późna oraz ich hybrydy;
• Obce niecierpki: drobnokwiatowy, przylądkowy i gruczołowaty (himalajski);
• Trojeść amerykańska;
• Wszystkie rdestowce;
• Olbrzymie, kaukaskie barszcze: Mantega­zziego, Sosnowskiego i perski;
• Topinambur (słonecznik bulwiasty);
• Rudbekia naga;
• Łubin trwały;
• Kroplik żółty.

Adam Kapler
Przyrodnik niezależny, łąkarz miejski

Literatura:

Fukuoka M. 1978. The One-Straw Revolution An Introduction to Natural Farming. translated by C., Pearce, T. Kurosawa, L. Korn. Rodale Press, Emmaus, Pennsylvania.

Fukuoka M. 2011. Rewolucja źdźbła słomy. Naturalne metody uprawy. Wyd. WiS, Białystok.

Kapler A. 2022. Tworzenie i utrzymanie łąk kwietnych jako metoda czynnej ochrony różnorodności biologicznej. Prądnik, Prace Muzeum Szafera, 32: 31-64.

Mirek Z. (ed.) 2020. Vascular plants of Poland. An annotated checklist. Rośliny naczyniowe Polski. Adnotowany wykaz gatunków. Instytut Botaniki PAN im. W. Szafera, Kraków.

Oleś I. 2021. Uprawa międzyplonów korzyścią dla rolnika i środowiska. Kujawsko-Pomorski ODR, Miników.

Rothmaler W. 2005. Exkursionsflora von Deutschland, Band 4. Gefäßpflanzen: Kritischer Band, Springer-Verlag Gmbh, Berlin.

Smith K. 2007. The guerilla art kit. Everything you need to put your message out in the world. Princeton Architectural Press, Princeton.

https://bombykwietne.pl/ [dostęp 14.08.2023]

https://lakikwietne.pl/produkty/akcesoria/z-kwiatami/bomby-kwietne-chwasty/ [dostęp 14.08.2023]

https://polskieziarno.pl/product/laka-kwietna-marzenie-motyla/ [dostęp 14.08.2023]

http://www.guerrillagardening.org/ggseedbombs.html [dostęp 14.08.2023]

http://projekty.gdos.gov.pl/igo-lista-inwazyjnych-gatunkow-obcych-roslin [dostęp 14.08.2023]

https://gardenstart.pl/product-pol-468-Nasiona-BeeBombs-laka-kwiatowa.html?country=1143020003&utm_source=iai_ads&utm_medium=google_shopping&gclid=EAIaIQobChMIgofC7rjRgAMVD2YYCh35PwyiEAQYAiABEgI4rPD_BwE [dostęp 14.08.2023]

https://rajogrodnika.pl/pl/p/Mieszanka-bylinowa-roslin-miododajnych-na-tereny-suche-500g-TORAF-/3060?utm_source=shoper&utm_medium=shoper-cpc&utm_campaign=shoper-kampanie-google&shop_campaign=9098996417&gclid=EAIaIQobChMIrenm3cvRgAMVe1mRBR36wwoqEAQYAiABEgK_BvD_BwE [dostęp 14.08.2023]

1 - Diaspory, inaczej propagule, to w ekologii i geografii roślin, botanice leśnej i konserwatorskiej wszystkie organy roślin służące do rozmnażania, rozprzestrzeniania się, ew. przetrwania niekorzystnych pór roku: zarodniki, nasiona, całe owoce lub owocostany, rozmnóżki, turiony, cebule, bulwy, pędy nadziemne u biegaczy stepowych itd.

2 - Permakultura to teoria i praktyka rolnictwa, architektury zieleni oraz inżynierii środowiska, tworząca i utrzymująca systemy rolnicze, leśne i ozdobne wzorowane na ekosystemach naturalnych, maksymalnie przyjazne dzikiej przyrodzie i niższym, dotychczas wyzyskiwanym klasom społecznym, doskonale wpisujące się w cele zrównoważonego rozwoju, zerowego wzrostu i gospodarki obiegu zamkniętego.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"