Mały chrząszcz ulowy – krótka charakterystyka

Autor: USGS Bee Inventory and Monitoring Lab

Mały chrząszcz ulowy (Aethina tumida) jest już w Europie i podobnie jak w przypadku szerszenia azjatyckiego (Vespa velutina) pojawiają się o nim przeróżne doniesienia i nieprawdziwe plotki. Postanowiliśmy nakreślić krótką charakterystykę tego gatunku i konsekwencji jego występowania w europejskich pasiekach.

Pochodzenie

Mały chrząszcz ulowy należy do rodziny Nitidulidae, do której należy ponad 2500 gatunków. Jest małym (0,5–0,7 cm), ciemnobrązowym lub czarnym owadem, o wyraźnej trójdzielnej budowie ciała i maczugowatych czułkach. Okrywy skrzydeł ma krótsze od odwłoka. Chrząszcze w razie ataku mocno przyciskają czułki i odnóża do ciała, przylegając do podłoża (spójrz na zdjęcie główne).

Omawiany gatunek pochodzi z kontynentu Afrykańskiego i wydostał się z niego dopiero w 1998 roku, przybywając na Florydę (USA), a kilkanaście lat później do Australii. Teraz jest notowany także w Korei Południowej. W Europie najpierw pojawił się w Portugalii, gdzie zdołano opanować inwazję i wyeliminować pasożyta, ale w 2014 roku zadomowił się we Włoszech. Na Sycylii odkryto go tylko dlatego, że zaatakował rodziny pszczele w sadzie cytrusowym, na których akurat prowadzono inne badania naukowe. Najprawdopodobniej dostał się tam przez port Gioia Tauro.

Biologia małego chrząszcza ulowego

Dorosłe osobniki Aethina tumida są w stanie przetrwać poza rodziną pszczelą spożywając pyłek, nektar kwiatów i owoce. Nie zanotowano jednak, by bez pszczół były w stanie zamknąć cykl rozwojowy. Pasożytują też na trzmielach i pszczołach bezżądłych (drugi przypadek notowano w Australii). Gniazda pszczoły miodnej, ze względu na stałą temperaturę, wielkie zapasy pokarmu i ochronę przed drapieżnikami, są bardzo atrakcyjne dla pasożytów. I w tym przypadku, podobnie jak przy innych chorobach, wybierają najczęściej słabe rodziny.

Dorosłe osobniki są w stanie podróżować od 10 do 20 km (odległości podane według różnych źródeł literaturowych) kierując się doskonałym zmysłem powonienia. Po dostaniu się do ula zwykle przebywają na jego dnie. Samice mogą się rozmnażać gdy mają 1 tydzień, ale literatura podaje, że pik kopulacyjny występuje u osobników dwu lub trzytygodniowych. Wykrywanie chrząszcza jest szczególnie kłopotliwe, bo w trakcie przeglądów drobne owady bardzo szybko ukrywają się w szczelinach desek i komórkach. Dorosłe chrząszcze żywią się pyłkiem, miodem i nektarem, martwymi pszczołami i osobnikami swego gatunku, świeżo wygryzionymi robotnicami i owocami. Potrafią też wspinać się na pszczoły, by się na nich przemieszczać, przecinając membrany między tergitami owada. Ponadto imago często odnajdywane są w pracowniach pszczelarskich i magazynach – słowem wszędzie tam, gdzie gromadzony jest miód i pyłek.

Po kopulacji samice składają perłowo białe jajeczka o długości 1,4 mm i szerokości 0,26 mm w szczelinach ula. Inkubacja trwa od 1 do 6 dni (najczęściej 2 lub 4 dni ). Larwy żerują na pyłku, nektarze, larwach pszczół, martwych lub żywych jajach Apis mellifera , a także larwach lub dorosłych osobnikach chrząszcza ulowego (kanibalistycznie), a jeśli żyją poza ulem, mogą dobrać się do owoców i rozkładającego się mięsa.

Po wykluciu larwy mają ok. 10 mm. Pasożytują na rodzinie pszczelej i ryją w plastrach korytarze podobne do tych tworzonych przez larwy barciaka ulowego. W trakcie tego procesu wypróżniają się, powodując wypływanie miodu i jego fermentację (czasami zepsuta patoka wypływa przez wlotek). Po ok. 10–16 dniach larwy gromadzą się w kątach zaatakowanego ula lub masowo migrują przez wlotki, by przeobrazić się w glebie, przez 3–4 tygodnie. Dlatego często w australijskich i amerykańskich pasiekach przed wlotkami stawiane są wiadra z ziemią.

Samodzielna walka pszczół

Tak jak wspomniano, naturalnym środowiskiem występowania małego chrząszcza ulowego jest kontynent afrykański. Były tam gatunkiem endemicznym. Tamtejsze pszczoły miodne afrykańskie wykształciły odpowiednie mechanizmy obronne. W przypadku pszczół europejskich nawet silne rodziny pszczele mogą zginąć już po dwóch tygodniach po inwazji. Jednak mały chrząszcz ulowy wybierają słabe kolonie, bo robotnice z mocnych potrafią sobie z nimi radzić.

Strażniczki starają się nie dopuścić do inwazji chrząszcza, walcząc z nimi na wlotku. Jeśli jednak pasożytom uda się dostać do gniazda, to robotnice atakują dorosłe chrząszcze, ale ze względu na ich twarde „opancerzenie” czynią im niewielką krzywdę. Lepiej radzą sobie z larwami i jajami, które zjadają lub wynoszą z ula. Co ciekawe pszczoły mogą uwięzić pasożyty w sarkofagach propolisu lub cały czas stróżować przy szczelinach, w których wykryły wroga. Jeśli rodzina jest mocno porażona, może porzucić ul.

Problem walki chemicznej

Głównym problem w opracowaniu leku do walki z małym chrząszczem ulowym jest to, że pszczoły miodne są bardzo wrażliwe na środki stosowane przeciwko pasożytowi. Więcej o nierównej walce przeczytasz w artykule „Przeanalizowano genom małego żuczka ulowego”