Portugalia – kryzys za kryzysem

Zdjęcie: Freepik

Portugalia ma rozwinięte pszczelarstwo. Jeszcze do niedawna samodzielnie zaspokajała swoje zapotrzebowanie na miód i inne produkty pszczele oraz na zapylenie upraw rolniczych. Zmieniło się to latem 2022 roku.

Warunki geograficzne, klimat subtropikalny i bogata baza pożytkowa sprzyjały rozwojowi pszczelarstwa w Portugalii. Najważniejsze rejony pszczelarskie położone są na północy kraju. Według danych Państwowego Instytutu Statystycznego w 2020 r. Portugalia wyprodukowała 9817 ton miodu w kontynentalnej części kraju, 128 ton na Azorach i 46 ton na Maderze.

Portugalia ma własny państwowy program rozwoju pszczelarstwa. Na jego realizację tylko w 2020 roku z budżetu państwowego i UE przydzielono 1,7 mln euro. Portugalczycy rocznie spożywają średnio aż 1 kg miodu, co plasuje ich w czołówce w Unii Europejskiej.

Od początku pierwszej dekady XXI wieku w portugalskich pasiekach zwiększała się liczna rodzin pszczelich i rósł sektor pszczelarstwa zawodowego. Obecnie pszczelarze profesjonalni stanowią 11% wszystkich pasieczników w kraju i mają 40% wszystkich zarejestrowanych rodzin pszczelich. Natomiast pozostałe 89% to hobbyści i półzawodowcy, posiadający do 150 rodzin pszczelich.  

W 2020 roku Portugalia zajmowała 11. miejsce na świecie pod względem liczby rodzin pszczelich (48,6 tys.) prowadzonych do produkcji miodu organicznego. Produkcję takiego miodu, cieszącego się dużym popytem w kraju i za granicą, ocenia się na 700–900 ton rocznie.

Czytaj także: Pszczelarstwo Nowej Zelandii w 2022 roku

Najpopularniejsze gatunki miodu to wrzosowy, rozmarynowy, kasztanowy, wielokwiatowy, cytrusowy i eukaliptusowy. Inne, lokalne gatunki patoki to tymiankowa, lipowa, z szarańczyna strąkowego (inaczej z drzewa karobowego), chruścinowa, lawendowa i słonecznikowa.

Pszczelarstwo Portugalii w 2020 i 2021 roku:

Import i eksport miodu są zbalansowane zarówno pod względem ilości, jak i wartości, przy nieznacznej przewadze importu.

Dynamika importu miodu przez Portugalię:

W 2021 roku najwięcej miodu do Portugalii dostarczały Chiny (4,2 tys. ton), Hiszpania (1,5 tys. ton), Kuba (1,4 tys. ton), Meksyk (1,2 tys. ton) i Belgia (0,4 tys. ton).

Dynamika eksportu portugalskiego miodu:

W 2021 roku 96% eksportowanego miodu portugalskiego powędrowało do Hiszpanii (7,8 tys. ton), Niemiec (0,3 tys. ton) i Francji (0,1 tys. ton).

Znaczna część miodu eksportowanego przez Portugalię to ten zakupiony w Chinach i innych krajach, przelewany i mieszany w portugalskich skupach i reeksportowany z informacją na etykiecie „Wyprodukowano w Portugalii”.

Pszczelarstwo w Portugalii ma surowe regulacje. Dotyczy to rejestracji i rozmieszczenia pasiek. Pszczelarze są zobowiązani:

• Corocznie od 1 do 30 września złożyć oświadczenia o pasiekach w Instytucie Finansowania Rolnictwa i Rybołówstwa (IFAP) lub zarządzie Służby Produkcyjno-Weterynaryjnej lub w zarejestrowanych organizacjach producentów. W przeciwnym razie pszczelarze mogą być ukarani kwotą od 100 do 44 890 euro, w zależności od tego, czy są osobami fizycznymi, czy prawnymi;
• Wskazywać współrzędne geograficzne pasiek i zamieszczać numer rejestracyjny pszczelarza w widocznym miejscu w pasiekach;
• Informować zarząd Służby Produkcyjno-Weterynaryjnej o zamiarze przemieszczenia pasieki, ze wskazaniem planowanych miejsc rozmieszczenia;
• Otrzymywać pozwolenie na wyjazd w strefy kontrolowane;
• W przypadku zwiększenia liczby uli o 20% i więcej, zaznaczyć to w deklaracji w ciągu 10 dni roboczych.

Państwowa Federacja Pszczelarzy Portugalskich (FNAP) powstała w 1996 roku, zrzesza 50 stowarzyszeń, spółdzielni i grup producentów, i reprezentuje ich interesy w grupie dialogu obywatelskiego „Produkty Pochodzenia Zwierzęcego” Komisji Europejskiej oraz w Grupie Roboczej „Miód” COPA-COGECA, jest także członkiem Apimondii.

Problemy, z którymi zmaga się dzisiaj pszczelarstwo Portugalii, różnią się w niewielkim stopniu od kłopotów tej gałęzi rolnictwa w innych krajach Unii. Jednak w ostatnich latach to portugalskie pszczelarstwo doświadcza gigantycznych strat z powodu zmian klimatu. Od początku tego wieku Portugalię coraz częściej nawiedzają susze, opady deszczu są za małe, a upały ekstremalne. Szczególnie dramatyczny był 2022 rok.

Według danych Portugalskiego Instytutu Morza i Atmosfery, w sierpniu 2022 roku na 55% terytorium kraju panowała silna susza, a na 45% ekstremalna. Według ocen amerykańskich uczonych, była to najcięższa klęska suszy w Portugalii od 1000 lat.

Czytaj także: Upały i patogeny - wpływ zmian klimatu na dobrostan pszczół

Znaczące straty portugalskiemu pszczelarstwu przynosi też inwazyjny gatunek – szerszeń azjatycki Vespa velutina. Straty miodu powodowane atakami tych owadów na pszczoły miodne ocenia się na 1–1,5 tys. ton rocznie. W 2021 roku 204 pszczelarzy zaznaczyło w ankiecie, że w sezonie szerszeń azjatycki potrafi przetrzebić 20–100 rodzin pszczelich. Niszczenie gniazd szerszenia przez specjalne firmy hamuje jego ekspansję. Dla przykładu, każdego roku w samej Lizbonie niszczy się 800 gniazd tego niebezpiecznego gatunku. Niestety, wszystkie podejmowane akcje nie są w stanie już zatrzymać rozprzestrzenienia się szerszenia azjatyckiego w Portugalii.  

Według wstępnych prognoz, produkcja miodu w Portugalii w 2022 roku będzie niższa o 70–90% od średniego rocznego poziomu.

Czytaj także: Tydzień szerszenia azjatyckiego 2022

Przykład Portugalii świadczy o tym, że deficyt opadów, ekstremalne upały, pożary lasów i inne skutki zmian klimatu, a także rozprzestrzenienie się owadów inwazyjnych, mogą zaprzepaścić sukcesy krajowego pszczelarstwa i postawić je pod ścianą. Zmiany klimatyczne wywołane działalnością człowieka rozpoczęły doprowadzanie tej kiedyś prężnie działającej gałęzi portugalskiego rolnictwa do upadku.