Pszczoły są prawo- czy leworęczne?

Ilustr. Martyna Walerowicz, Midjourney, CC BY-ND 4.0

Tak, naukowcy to zbadali. I to kilka razy! Co prawda trudno mówić o rękach w przypadku pszczół, ale mają przecież inne kończyny. Poza tym preferują jedną ze stron podczas lotu. Dowiedz się którą, by następnym razem wiedzieć, jak podawać rękę pszczole na przywitanie.

Przyjacielski czułek

Gdy pszczoła zbliża się do towarzyszki, to wykorzystuje do przywitania się jedynie prawy czułek.  Wtedy też pszczoły reagują na siebie bardziej pozytywnie, co objawia się np. wysuwaniem języczka. Jeśli mogą komunikować się z siostrą tylko za pomocą lewego czułka, to… szykują się do żądlenia, wyginając ciało w łuk.

Badania przeprowadził Giorgo Vallortigara z Uniwersytetu w Trento. Opublikowano je w Scientific Reports.  By sprawdzić reakcje pszczół, usuwał owadom prawy lub lewy czułek. Potem umieszczał dwie robotnice o amputowanych organach w jednym pojemniku. Jeśli pszczole pozostawiono nienaruszony prawy czułek, to jej zachowanie wobec towarzyszki nie ulegało modyfikacji i była agresywna, ale tylko np. wobec osobniczek z innej rodziny. Pszczoły „lewoczułkowe” nie odróżniały „swoich” od „obcych”.

Czytaj także: O muszycy pszczół

Co dają takie badania? Oczywiście lepsze poznanie pszczół, w tym wypadku tego, jak działają ich mózgi – a właśnie takie analizy wskazują, że są one (podobnie jak u nas) asymetryczne. W końcu jeszcze kiedyś twierdzono, że lateralizacja[1] i asymetria mózgu to domena zwierząt o bardziej skomplikowanych procesach poznawczych. A to oznacza, że prawa i lewa strona pszczelego mózgu odpowiadają za różne funkcje.

Droga lotu

Kolejne badania, które skupiały się bardziej na wyborze ścieżki lotu, wykazały, że pszczoły nie mają ścisłych preferencji co do stron świata. Owszem, oprócz opisanego wyżej przykładu dowodzącego „prawoczułkowości” pszczół, udowodniły że lepiej zapamiętują obiekty i bodźce, które znajdowały się po prawej stronie, a także inaczej zapamiętują bodźce zapachowe, które znajdowały się z lewej lub prawej. Może to dowodzić, że na poziomie kontaktów społecznych i nauki większość pszczół jest „prawostronna”, jednak takich ścisłych preferencji nie wykazano w przypadku wyboru strony poruszania się owadów.

Natomiast australijskie badania a wykazały, że niecała ¼ populacji preferuje stronę prawą, niecała ¼ lewą, a pozostałym kierunek lotu jest obojętny i wybierają go według potrzeb. I o ile na poziomie populacyjny w tym wypadku nie można stwierdzić, że pszczoły są prawo- lub leworęczne, o tyle widać, że część pszczół ma „preferencje do skrętu”. Po co?

Czytaj także: Porozmawiać z pszczołą

Możliwe, że chodzi o zminimalizowanie sytuacji niebezpiecznych w czasie lotu w grupie np. podczas rójki. Wyobraźmy sobie, że pszczoły lecą przez las (który był ich pierwotnym miejscem bytowania) i muszą przecisnąć się przez gałęzie. Preferowanie tylko jednej strony lotu, albo całkowity brak plastyczności w wyborze, mogłoby doprowadzić do niebezpiecznych kolizji i spowolnienia przemieszczania się. Oczywiście to scenariusz uproszczony, bo pszczoły zwykle przemieszczają się w sporym rozproszeniu. Ponadto pszczoły praworęczne lub leworęczne wybierają swoją ulubioną stronę, nawet jeśli muszą przelecieć przez węższą szczelinę (co wykazano eksperymentalnie). Gdyby wszystkie robotnice w rodzinie wybierałyby tylko przejścia według szerokości, wszystkie pchałyby się przez szersze przesmyki, nawet jeśli bezpieczny przelot przez węższą szczelinę byłby możliwy. Natomiast gdyby pszczoły w populacji były równo po połowie prawo- lub leworęczne, to byłyby zbyt mało elastyczne w dokonywaniu wyborów. Wyobraźmy sobie sytuację, w której mamy dwie szczeliny, ale ta po lewej jest węższa. Jeśli leworęczne pszczoły upierałyby się, by przelecieć właśnie nią, to owo przejście szybko mogłoby się „zakorkować”. Elastyczność aż 50% pszczół w rodzinie w wyborze drogi umożliwia szybką ocenę sytuacji i zdecydowanie się na przejście mniej zatłoczone, co usprawnia przemieszczanie się roju. Taki podział zapewne sprawdza się też na bardzo zatłoczonych wlotkach, na których pszczoły i startują i lądują.

Genetycznie to zróżnicowanie preferencji strony lotu u pszczół zawdzięczamy temu, że matka kopuluje z kilkoma trutniami. Dzięki temu owady są lepiej dostosowane do środowiska.

[1] Lateralizacja oznacza, że organizmy nie są w pełni symetryczne. Nie dotyczy to tylko mózgu, lecz także organów wewnętrznych, ich kształtów i ułożenia.  

Źródło:

https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0184343

Rogers LJ, Rigosi E, Frasnelli E, Vallortigara G. A right antenna for social behavior in honeybees. Sci Rep. 2013; 3: 2045.