Botaniczny seksizm pogłębia problemy z alergiami?

Zbliża się okres w roku, w którym wielu z nas zmaga się z łzawieniem oczu i katarem siennym. Jeśli jesteś w gronie osób cierpiących na alergie sezonowe, możesz być zaskoczony, że za wzrostem problemów z uczuleniami może stać wieloletnia praktyka sadzenia w miastach głównie męskich drzew i krzewów – zjawisko, które Thomas Leo Ogren określił mianem „botanical sexism”, czyli botanicznym seksizmem.

Krótka historia „botanical sexism”

Już w 1949 roku w „Yearbook of Agriculture” wydanym przez USDA (Departament Rolnictwa USA) radzono, by do nasadzeń przyulicznych wybierać wyłącznie męskie drzewa, aby uniknąć „kłopotów z nasionami” opadającymi na chodniki. W konsekwencji w następnych latach wyhodowano i wprowadzono na rynek niemal 100 nowych męskich klonów drzew z rodziny klonowatych (m.in. klony czerwone i ich krzyżówki).

Z czasem dołączyły do nich inne rośliny dwupienne (posiadające oddzielne osobniki męskie i żeńskie), takie jak wierzby, topole, osiki, jesiony, klony srebrzyste, pistacje, morwy czy pieprzowce. Producenci nauczyli się również namnażać męskie fragmenty roślin jednopiennych – czyli takich, które na jednym osobniku wytwarzają i męskie, i żeńskie kwiaty. W ten sposób na masową skalę zaczęto wytwarzać klonowane męskie sadzonki, np. cyprysów bez szyszek czy glediczji bez strąków.

Na samych drzewach się nie skończyło. Również krzewy (jałowce, cisy, woskownice, porzeczki alpejskie i wiele innych) zaczęto produkować w odmianach wyłącznie męskich. W ostatnich latach można nawet spotkać wiszące kosze z męskimi odmianami begonii – wszystko po to, by uniknąć „śmieci” (owoców i nasion), a więc bałaganu na ulicach i trawnikach. Niestety, męskie rośliny wytwarzają obfite ilości pyłku, co dla alergików oznacza prawdziwe utrapienie.

Jak doszło do zdominowania miast przez męskie drzewa?

Do lat 70. XX wieku w Stanach Zjednoczonych stosunkowo niewiele sadzono nowych drzew w miastach, ponieważ niemal każda ulica była obsadzona majestatycznymi, długo żyjącymi wiązami amerykańskimi. Katastrofa przyszła wraz z holenderską chorobą wiązów, która zdziesiątkowała te drzewa. Gdy w latach 80. XX wieku miliony wiązów obumarły, władze miejskie stanęły przed zadaniem szybkiego uzupełnienia zieleni. Wtedy na szeroką skalę zaczęto sadzić drzewa męskie rekomendowane jako pozbawione nasion i owoców, a przez to łatwe w utrzymaniu.

Niestety, gdy męskie drzewa osiągnęły dojrzałość i zaczęły pylić, znacznie wzrosło stężenie alergenów w powietrzu. Sytuację dodatkowo pogorszył fakt, że pyłek – wbrew popularnym przekonaniom – zwykle nie przemieszcza się setki kilometrów, lecz opada stosunkowo blisko drzewa, w promieniu 6–10 metrów od jego korony. Ta „proximity pollinosis” (alergia związana z najbliższym otoczeniem) sprawia, że osoby mieszkające, pracujące czy uczące się w pobliżu drzew silnie pylących narażone są na szczególnie wysokie dawki alergenów.

Dlaczego nadmiar pyłku jest tak niebezpieczny?

Małe ilości pyłku mogą nawet sprzyjać budowaniu odporności czy tolerancji, natomiast przy jego wysokim stężeniu ryzyko wystąpienia alergii gwałtownie rośnie. Ogren i inni badacze sugerują, że epidemia alergii i astmy w dużych amerykańskich miastach koreluje z gwałtownym wzrostem liczby sadzonych męskich drzew i krzewów w przestrzeniach publicznych. Problemem jest też to, że coraz większe rośliny produkują coraz więcej pyłku, a co za tym idzie – stężenie alergenów stale rośnie.

W wielu miejscach w Stanach Zjednoczonych, w tym na szkolnych boiskach, często dominują rośliny męskie, co potwierdzają historyczne badania stężenia pyłku (rekordowe wyniosło aż 70 000 ziaren pyłku w jednym jardzie sześciennym powietrza, czyli 0,76 m sześciennego). Zwiększa to ryzyko wystąpienia alergii nie tylko u dzieci, ale i dorosłych.

Więcej żeńskich drzew – mniejsze stężenie pyłku

Ogren zwraca uwagę, że żeńskie okazy drzew i krzewów mogą funkcjonować jak „pułapki na pyłek”. Nie wytwarzają go, za to wychwytują pyłek męski, zamieniając go w nasiona, co przyczynia się do naturalnego zmniejszenia jego stężenia w powietrzu. Paradoksalnie, wciąż jednak sadzenie żeńskich drzew jest niepopularne ze względu na uciążliwe dla służb miejskich owoce i nasiona.

Czy drzewa neutralizują zanieczyszczenia? Zależy od płci...

Ekologowie często podkreślają rolę drzew w oczyszczaniu powietrza z cząstek stałych i toksyn. To prawda: drzewa pobierają z gleby i powietrza wiele szkodliwych substancji, np. ksenostrogeny (w tym bisfenol A – BPA). Jednak w przypadku męskich okazów te toksyny mogą trafiać do pyłku, który potem unoszony jest w powietrzu i wdychany przez ludzi. Z żeńskich drzew zanieczyszczenia przekazywane są do nasion, które zwykle nie stanowią zagrożenia, bo nikt ich nie zjada.

Znaczenie dla pszczelarzy

Choć pszczoły czerpią korzyści z różnorodnych źródeł pyłku i nektaru, to wysokie stężenie pyłku w powietrzu może wywoływać presję społeczną na ograniczanie niektórych gatunków roślin silnie pylących. Dla branży pszczelarskiej oznacza to konieczność śledzenia, jak zmieniają się trendy w miejskim krajobrazie. Wzrost udziału żeńskich okazów drzew w nasadzeniach może poprawić komfort życia alergików, a jednocześnie – przy odpowiednim doborze gatunków – nie zaszkodzi bioróżnorodności.

Jak ograniczyć zjawisko „botanical sexism”?

• Zrównoważone nasadzenia: Wybór większej liczby żeńskich drzew i krzewów, zamiast niemal wyłącznie męskich odmian.
• Ograniczenie produkcji męskich klonów: Apel do komercyjnych hodowców, by zaprzestali masowego rozmnażania wyłącznie męskich roślin.
• Wprowadzenie regulacji prawnych: Niektóre miasta w USA już stosują zakazy sprzedaży i sadzenia najbardziej alergizujących drzew.

Podsumowanie

„Botanical sexism”, czyli dominacja męskich drzew i krzewów w przestrzeni miejskiej, jest jednym z istotnych czynników, które mogą zaostrzać sezonowe alergie i astmę. Rozwiązaniem mogłoby być inteligentne planowanie nasadzeń z uwzględnieniem żeńskich drzew, które naturalnie przechwytują pyłek i ograniczają jego stężenie w powietrzu. Z punktu widzenia pszczelarzy oraz osób dbających o bioróżnorodność, zwiększenie udziału żeńskich okazów może przynieść korzyści zarówno dla zdrowia ludzi, jak i dla środowiska. Im więcej gatunków niewywołujących silnych reakcji alergicznych, tym większe szanse na harmonijne współistnienie człowieka, pszczół i reszty miejskiej przyrody.

Źródło: www.scientificamerican.com, www.earth.com

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"