Skąd są pszczoły miodne? Nowe odkrycia!

Ilustr. Martyna Walerowicz, Midjourney, CC BY-ND 4.0

Wcześniejsze badania morfologiczno-molekularne związków ewolucyjnych między ekonomicznie ważnymi gatunkami pszczół miodnych, w tym zachodniej pszczoły miodnej (Apis mellifera L.) sugerowały, że wywodzą się one z Afryki lub Azji, skąd rozprzestrzeniły się w Europie. Tymczasem sprawa jest bardziej skomplikowana i bardzo prawdopodobne, że droga ta była… odwrotna!

Steven Carr sprawdził starą hipotezę, porównując dane zawarte we wszystkich pracach naukowych (czyli wykonał metaanalizę) analizujących mitochondrialne DNA 22 podgatunków A. mellifera. Naukowiec obalił hipotezę twierdzącą, że pszczoła miodna zamieszkująca obecnie Europę pochodzi z Afryki lub Azji. Jego analizy wykazały, że A. mellifera pochodzi z Europy.

Według analiz Carra gatunek ten wyodrębnił się ok. 780 000 lat temu i stamtąd ok. 720 000 lat temu rozprzestrzenił się do południowowschodniej Europy i Azji Mniejszej. Dalej pszczoły rozprzestrzeniły się na południe, przez obszar lewantyński[1], dolinę Nilu i wzdłuż cieśniny Sueskiej (tzw. korytarz arabski) w głąb Afryki ok. 540 000 lat temu. Klady afrykańskie wróciły na półwysep iberyjski 100 000 lat temu, dalej rozprzestrzeniając się na zachodnie wyspy Morza Śródziemnego i wracając z powrotem do północnej Afryki. Podgatunki nominatywne[2] żyjące w Azji Mniejszej i klady śródziemnomorskie są mniej zróżnicowane genetycznie niż osobniki innych podgatunków. Te wszystkie odkrycia (jeśli nikt ich nie podważy) wymuszą zmiany ułożenia gałęzi tzw. drzew życia w Bankach Genów.

Czytaj także: Jak ćma do... wiśni

Grafika ukazuje rozprzestrzenianie się geograficzne podgatunków A. mellifera. Ciemnozielone i jasnozielone koła symbolizują odpowiednio podgatunki z południowowschodniej Europy i Azji Mniejszej, należące do euroazjatyckiego superkladu. Niebieski kolor symbolizuje pszczoły lewantyńskie (koła), nilowe (kwadraty – jest tylko jeden) i Arabskie (romby – A. m. jemenitica). Jasno i ciemnopurpurowe koła określają odpowiednio linie A. m. simensis i A. m. unicolor. Jasnopomarańczowy określa podgatunki kladu śródziemnomorskiego. Czerwone koła wskazują na grupy parafiletyczne[3] A. m. scutellata, A.m. capensis, w tym A.m. adansonii (jasnoczerwony) i A.m. monticola (brązowy).

Źródło: Carr, Steven. (2023). Multiple mitogenomes indicate Things Fall Apart with Out of Africa or Asia hypotheses for the phylogeographic evolution of Honey Bees (Apis mellifera). Scientific Reports. 13. 10.1038/s41598-023-35937-4.

[1] Lewant (od wł. levante – wschód) – określenie państw leżących na wschodnim, azjatyckim wybrzeżu Morza Śródziemnego.

[2] Podgatunek nominatywny, nominalny, typowy – podgatunek gatunku politypowego (zróżnicowanego wewnątrzgatunkowo), na podstawie którego dany gatunek został opisany po raz pierwszy tj. z tego podgatunku pochodzi typ nomenklatoryczny gatunku. Habitat podgatunku nominatywnego określa się odpowiednio jako typowe miejsce występowania (Locus typicus łac. ) gatunku[1].

[3] Takson, który obejmuje tylko część potomków ostatniego wspólnego przodka. Istnienie taksonów parafiletycznych wynika po części z niedoskonałości metod stosowanych dotychczas przez naukowców, a częściowo także z przyzwyczajenia i tradycji pewnych kręgów. Taksony te określane są mianem sztucznych (podobnie jak i polifiletyczne) w odróżnieniu od naturalnych taksonów monofiletycznych.