Ile pszczół w rodzinie to pracusie?

Zdjęcie: Freepik

Przyzwyczailiśmy się myśleć, że wszystkie pszczoły, jak jeden zgrany naród, pracują na rzecz wspólnego dobra. Tymczasem okazuje się, że część owadów to tytani pracy, ale inne… nie do końca. Jak to jest? Ile zbieraczek rzeczywiście wykonuje najwięcej efektywnych lotów po pokarm, a komu nie chce się pracować (i dlaczego)?

Zbieraczki pszczół miodnych muszą dostarczyć rodzinie odpowiedniej ilości nektaru i pyłku w zbilansowanych proporcjach, by utrzymać odpowiedni rozwój wszystkich pszczół w gnieździe. Od dawna naukowcy obserwowali różnice w wydajności i preferencjach pokarmowych między poszczególnymi osobnikami. Widać je np. w aktywności indywidualnych osobników, a także w specjalizacji pracy (zbieraczka pyłku lub nektaru), chociaż powody tych różnic ciągle pozostają kwestią sporną, o czym niżej. W badaniu, które ukazało się z 2019 r. w Scientific Reports naukowcy zbadali zależności między aktywnością zbieraczek i wynikami ich pracy (czy najbardziej aktywne zbieraczki były też najbardziej efektywnymi), wykorzystując automatyczny system monitoringu zachowania do rejestracji masy owada opuszczającego ul, czasu trwania lotu, obecności obnóży i masy pszczoły powracającej do ula. Pomiary trwały przez całe życie zbieraczki.

Na specjalizację zbieraczek wpływają bardzo ich indywidualne predyspozycje, o czym pisała Martyna Walerowicz w „Pszczelarskich faktach i mitach”, w artykule pt. „To rodzina pszczela (a nie pojedyncza robotnica) decyduje o wyborze pokarmu, a jednostkowe «predyspozycje» pszczół nie mają znaczenia przy wyborze wziątku”. Różne osobniki doskonalą się w zbieraniu nektaru lub pyłku, co jest najbardziej efektywną strategią na przetrwanie rodziny i to z wielu powodów, na przykład sezonowej zmiany dostępności pokarmu w środowisku. Na specjalizację zbieraczek może wpływać ich profil białek nerwowych mózgu, próg odpowiedzi na zawartość cukru w pokarmie, wielkość jajników, poziom witelogeniny[1] i odpowiedź na bodźce społeczne (zbieraczki pyłku bardziej polegają na komunikacji tańcem).

Jednak ostatnie badania sugerują, że podział pszczół na zbieraczki pyłku i nektaru może być bardziej elastyczny niż wcześniej sugerowano, a także że pszczoły wykazują różny stopień zaangażowania w pracę. Autorzy omawianego artykułu zauważyli, że według ich ustaleń pszczoły mogą zbierać zarówno pyłek, jak i nektar, a starsze badania innych autorów były przeprowadzane na małej liczbie osobników (mniej niż 30 owadów)[2] lub w laboratoriach, gdzie robotnice miały dostęp do pokarmu białkowego zastępującego pyłek lub do syropu (a nie nektaru). Ze względu na ograniczenia poprzednich eksperymentów, naukowcy postanowili przeprowadzić bardziej kompleksową analizę.

Czytaj także: Mit?: To rodzina pszczela decyduje o wyborze pokarmu

W badanych rodzinach tylko część zbieraczek latała po pyłek, ale żadna z nich nie zbierała tylko jego. Najbardziej aktywne pszczoły (19% wszystkich zbieraczek) wykonywała 50% wszystkich lotów po pokarm, zbierając wtedy zarówno pyłek jak i nektar. Wydajność zbieraczek (ilość i różnorodność zebranego pożywienia) zależała od ich indywidualnego doświadczenia (liczby wykonanych kursów po pokarm) i te bardziej doświadczone pracowały efektywniej. Podobne wyniki, chociaż mniej precyzyjnych badań, uzyskał zespół Paula Tenczara w 2014 r.

Czytaj także: Inne ciekawostki: Kto w ulu olewa obowiązki? (Fragment książki 365 faktów o pszczołach)

W innych badaniach ustalono, że liczba zbieraczek, które się „lenią”, a dokładniej wykonują o 50% mniej lotów po pokarm niż przeciętna robotnica, również wynosi 20%. Jednak, jeśli usunie się część aktywnych zbieraczek, to te bumelujące przejmują ich obowiązki. Prawdopodobnie są więc zabezpieczeniem rodziny na wypadek utraty zbieraczek (atak drapieżnika, choroba), bowiem pszczoła, która pracuje mniej, ma więcej siły, starzeje się wolniej i może przejąć obowiązki sióstr.

Wykonane badania wskazują, że stresy środowiskowe mogą wpływać na aktywność zbieraczek i ograniczyć długość ich życia, sprawiając, że rodzina pszczela nie osiągnie maksymalnej wydajności.

Źródło: Klein S., Pasquaretta C., He X.J. I in. Honey bees increase their foraging performance and frequency of pollen trips through experience. Sci. Rep. 9, 6778 (2019).

[1] Białko to zaangażowane jest m.in. w produkcję żółtka jaja, ale jak się zapewne domyślacie, w organizmie zbieraczki ma jeszcze bardzo dużo innych funkcji, o których przeczytacie w książce „Anatomii i fizjologii pszczoły miodnej” Anety Stracheckiej i Martyny Walerowicz.

[2] Jeśli jesteście zainteresowani, dlaczego badanie badaniu nierówne, przeczytajcie artykuł „Czy miód powoduje próchnicę zębów, cz. 1.” Martyny Walerowicz.