O muszycy pszczół

Ilustr. Martyna Walerowicz, Midjourney

Jeśli coś jesz – przestań. Przełknij dokładnie i zepnij mięśnie brzucha. Dzisiaj opowiemy Ci o muszycy pszczół, czyli o takich muchówkach, których larwy żywią się pszczołami. I nie – nie są to gatunki egzotyczne.

Badania z Włoch

Zacznijmy od Senotainia tricuspis – muchówki, która jest endoparazytoidem. Oznacza to, że rozwija się wewnątrz ciała żywiciela (endo) a także doprowadza do jego śmierci (parazytoid). Można ją spotkać w pasiekach europejskich, północnoafrykańskich i środkowowschodnich. Najwięcej danych o życiu tej muchówki dostarczają nam badania z 2023 r., przeprowadzone we Włoszech w okolicach Pizy.

Senotainia tricuspis jest podobna do muchy domowej – szaroczarna z białymi paskami między czerwonawymi oczami. Ma długość od 5 do 8 mm i trzy czarne guzki na odwłoku. Kiedy jej larwa pasożytuje na pszczole miodnej, poważnie upośledza jej zdolność lotu, uniemożliwiając robotnicy pełne rozpostarcie skrzydeł. Jeśli porażenie rodziny pszczelej przez muchówkę sięgnie 70%, może się ona osypać. Natomiast mniejsza inwazja pasożyta i tak może wpływać znacząco na kondycję rodziny pszczelej, zważywszy na to, że zmaga się ona z innymi chorobami, głównie z warrozą do (Varroa destructor).

Pewnie w tym momencie bardzo Wam zależy na informacji, czy ta muchówka występuje również u nas. Naukowe opisy porażenia pszczoły miodnej tym parazytoidem pochodzą z Albanii, Algierii, Jordanu, Egiptu, Francji, Włoch, Omanu, Portugalii, Tunezji, Rumunii, Syrii, Hiszpanii, Ukrainy i Rosji. Natomiast w samej Polsce ta muchówka jest notowana, natomiast nie znalazłam opisu ataku na pszczoły w naszych pasiekach.

We włoskim badaniu, podczas czterodniowej obserwacji sfilmowano aż 1633 agresywne ataki muchówek na pszczoły miodne. Najczęściej dochodziło do nich między 10:00 a 11:00 rano i między 15:00 a 17:00 po południu. Sam akt skutecznego złożenia jaj na gospodarzu udało się uchwycić sześć razy.

Czytaj także: O tańcu drżeniowym pszczół

Cykl życia muchówki

W środkowych Włoszech S. tricuspis pojawia się pod koniec wiosny i zaczyna atakować pszczoły miodne od połowy maja do początku czerwca. Samice nie składają jaj, a przechowują w swych ciałach larwy, które „rodzą” od razu na tułów pszczoły miodnej. Czas owego zdarzenia, wynoszący 1/6 sekundy, podpowiada, dlaczego obserwacje tego zjawiska są tak trudne dla ludzi, a dokładne analizy aktu były możliwe tylko dzięki zastosowaniu kamer. Prawdopodobnie masa muchówki jest tak mała i działa ona tak szybko (leci z pszczołą na dystansie wynoszącym zaledwie od 50 cm do 100 cm), że pszczoła nawet nie zauważa, że została zaatakowana. Wskazuje na to fakt, że nie zmienia ani o jotę sposobu, w który leci. Wracając jednak do samego zasiedlania pszczoły pasożytem…

Larwy penetrują tułów robotnicy, przemieszczając się do tchawek, gdzie przechodzą linienie. Dochodzi wtedy do ciężkich obrażeń układu oddechowego pszczoły. Ponadto larwa muchówki żywi się hemolimfą i mięśniami robotnicy, doprowadzając do śmierci nosiciela. Pasożyt żywi się na truchle jeszcze kolejne 4–5 dni, po czym opuszcza ciało pszczoły, by przejść przepoczwarczenie w glebie. Poczwarki, które rozwijają się w czerwcu i lipcu, mogą wyjść na świat jeszcze w tym samym roku (czyli S. tricuspis może mieć dwa pokolenia w sezonie), ale większość czeka z przepoczwarczeniem do kolejnej wiosny. Przepoczwarczenie trwa 15–20 dni.

Na obszarach uprawnych porażenie pszczół miodnych tym gatunkiem muchówki jest znacznie rzadsze. Z czego to wynika? Uprawki gleby (rycie, wzruszanie) niszczą poczwarki. 

Czytaj także: Poczwarki pszczół z czasów faraonów znalezione w Porugalii

Nauka raportowała, że również inne gatunki europejskich muchówek pasożytują na pszczołach miodnych, jednak zebrała o nich bardzo mało informacji. Natomiast w Ameryce Północnej żyje gatunek pasożyta wywołujący muszycę u naszych ulubionych owadów, który opisała Martyna Walerowicz w „365 faktach o pszczołach”, a dokładniej w fakcie dziewięćdziesiątym:

90 | Czy pszczoła może stać się zombie?

W ostatnich latach pojawiło się mnóstwo filmów o zombie. Jednak czy takie przypadki naprawdę mają miejsce w naturze? Owszem. I to z różnych powodów, np. toksoplazmoza sprawia, że mocz kota staje się atrakcyjny dla myszy. Małe ssaki zbliżają się do terytorium łowieckiego drapieżnika, gdzie prawdopodobieństwo ich skonsumowania wzrasta – dzięki temu pasożytnicze pierwotniaki mają większe szanse, by dostać się do żywiciela docelowego. Wirus wścieklizny doprowadza ofiarę do furii, sprawiając, że cierpiące zwierzę atakuje inne, gryząc a tym samym przenosząc chorobę do kolejnego organizmu.  Spinochordodes tellinii, nitkowiec z typu nitnikowców, przejmuje kontrolę nad świerszczem, zmuszając go, by wskoczył do wody, gdzie może się rozmnażać (nitkowiec, nie świerszcz).

Natomiast pszczoły mogą zamienić się w zombie, gdy ich ciała zasiedli Apocephalus borealis, muchówka z rodziny Zadrowatych (Phoridae). Owad składa jajo w odwłoku pszczoły, gdzie rozwija się larwa, która żywi się hemolimfą, a także mięśniami skrzydeł ofiary. Rozwój muchówki w ciele żywiciela trwa zazwyczaj tydzień, po czym wydostaje się na świat między głową a tułowiem robotnicy, co czasami prowadzi do dekapitacji żywiciela (dobrze widać to na zdjęciu obok). Przepoczwarcza się poza ciałem.

Wpływ A. borealis przeraża – pszczoły chodzą w kółko, czasami nie mogą stać, w nocy opuszczają ul (możliwe, że chcąc w taki sposób ochronić rodzinę przed dalszym rozprzestrzenianiem się pasożyta). Zbieraczki, które opuściły gniazdo o zmroku, są wabione do wszelkich źródeł światła, niczym ćmy. A ponieważ zebrane spod żarówek owady były sparaliżowane, a nie martwe, może to świadczyć o tym, że larwa muchówki zmusza je do podążania do światła. Muchówka atakuje pszczoły, trzmiele i osy. Żyje na terenie Ameryki Północnej.

Na podejmowanie zachowań ryzykownych przez pszczoły wpływa też infekcja nosemozą.

Źródło:

Bedini G.; Boni C.B.; Coppola F.; Sagona S.; Giusti M.; Pinzauti M.; Felicioli A. Host-Parasitoid Relationship between Apis mellifera (Linnaeus, 1758) and Senotainia tricuspis (Meigen, 1838) (Diptera, Sarcophagidae): Fly Aggression Behavior and Infestation Rates of Senotainiosis. Insects 2023, 14, 415.

Martyna Walerowicz „365 faktów o pszczołach”