Rozdział 2. Patogeneza

Dorosła samica nakłuwa powłokę ciała czerwiu i dorosłych pszczół, przez co powstaje rana, którą wypływa hemolimfa. Ponadto samica pobiera ciało tłuszczowe rozpuszczając je już w ciele pszczoły. Pasożytowanie prowadzi do zaburzeń w gospodarce białkowej, wodno-elektrolitowej oraz do zaburzeń hormonalnych i stłumienia odporności. Zbadano także, że sama ślina samicy Varroa wpływa znacznie na obniżenie odporności pszczół i czerwiu.

Fot. 1. Zasklepy na silnie porażonym warrozą czerwiu podziurkowane przez pszczoły. Fot. Anna Gajda

W konsekwencji masa ciała pszczoły może być mniejsza nawet o 25%, a długość życia znacznie się skraca. Takie pszczoły mają obniżoną zdolność uczenia się i orientacji w terenie, co sprzyja błądzeniu. Wykazano, że przy obecności sześciu lub więcej pasożytów w jednej komórce z czerwiem, dochodzi do jego zamierania.

Przebieg i objawy

Jeśli porażenie pasożytami nie jest silne, objawy nie są widoczne (dotyczą pojedynczych pszczół). Początkowo można zaobserwować osłabienie rodziny niewielkiego stopnia. Spowolniona zostaje wymiana starych pszczół na młode, na skutek czego dochodzi do zaburzenia naturalnych podziałów funkcji pszczół w rodzinie (wychów czerwiu, zbieranie nektaru).

Ponadto część z nich może się rozpraszać, gdyż jest dręczona przez dużą liczbę chodzących po nich pasożytów. Może dojść do osypania się rodziny, ale zazwyczaj, jeśli jest jeszcze ciepło, pszczoły wylatują z ula i giną w terenie. W krótkim czasie dochodzi do załamania się siły rodziny. Pszczelarz niejednokrotnie zauważa problem dopiero, gdy na pasieczysku zastaje pusty ul lub znajduje w nim jedynie niewielką ilość żywych pszczół wraz z matką. Bardzo często nie jest świadomy przyczyny „zniknięcia” rodziny.

Fot. 2. Pszczoły o skróconym odwłoku i zdeformowanych skrzydłach.
Fot. Anna Gajda

Czasem presja, jaką wywiera warroza na pszczoły, jest tak duża, że opuszczają one ul pod koniec sezonu, zostawiając resztki czerwiu i zapasy pokarmu.

porażonego roztoczami czerwiu powstają pszczoły o skróconym odwłoku i zdeformowanych skrzydłach (fot. 2). Przyczyną tego stanu jest wirus zdeformowanych skrzydeł.

Zakażenia wirusowe związane z warrozą

Varroa destructor jest wektorem i aktywatorem wielu zakażeń wirusowych powodowanych przez (między innymi):

W Polsce występują głównie dwa wirusy, które mają bardzo duże znaczenie w kontekście strat rodzin pszczelich. Są to wirus zdeformowanych skrzydeł oraz wirus ostrego paraliżu pszczół.

Wirus zdeformowanych skrzydeł (Deformed wing virus – DWV)

Może być przenoszony z mleczkiem pszczelim, ze spermą trutni na matkę, z matki na jaja, przez V. destructor na czerw i pszczoły.

Jest bardzo powszechny w środowisku i bez obecności V. destructor nie wywołuje objawów u pszczół i czerwiu, gdyż się w nich nie namnaża. Aktywowany przez warrozę DWV może być śmiertelny dla pojedynczych pszczół, ale często też całej rodziny.

Fot. 3. Fot. Anna Gajda

Odwłoki takich pszczół również nie są prawidłowe, bo znacznie krótsze. Pszczoły cierpią z powodu zaburzeń ruchowych oraz zaburzeń orientacji. Czas życia takich osobników to zwykle maksymalnie 3 dni. Zdrowe pszczoły wyrzucają chore z ula, gdzie szybko giną poza rodziną.

Może się też zdarzyć, że z zakażonego czerwiu wygryzą się pszczoły bez zewnętrznych deformacji. Nie są one jednak zdrowe, ponieważ cierpią na bardzo poważne zaburzenia ze strony układu nerwowego, a ich życie jest znacznie skrócone.

Wirus ostrego paraliżu pszczół (Acute bee paralysis virus – ABPV)

Ponieważ ABPV szybko zabija rodziny, trudno jest mu się rozprzestrzeniać, dlatego w ciągu ostatnich lat obserwuje się coraz mniej przypadków ostrego paraliżu (czyli odwrotnie niż w przypadku DWV).

Podobnie jak w przypadku DWV, roztocze żerując na czerwiu i pszczołach, obniżają ich odporność, co pozwala intensywnie się namnażać wirusowi już w nich obecnemu. Zatem roztocz jest aktywatorem, ale też wektorem wirusa, gdyż przenosi go w swoich gruczołach ślinowych. W obecności dużej liczby roztoczy V. destructor (lub nawet już po ich zwalczeniu) wirus może zabijać zarówno czerw, jak i pszczoły.

Fot. Roman Dudzik

Dorosłe pszczoły są nosicielkami wirusa i przenoszą go na larwy wraz z mleczkiem pszczelim oraz pyłkiem zwilżonym śliną, ale także na inne dorosłe pszczoły podczas trofalaksji (dzielenia się jedzeniem). Przenoszenie wirusa między dorosłymi pszczołami z pokarmem nie jest zwykle jednak na tyle efektywne, by pojawiły się objawy.

Podobnie jak w przypadku DWV, jeśli temperatura pozwala i pszczoły mogą wylatywać, najczęściej giną poza ulem, a w gnieździe pozostają plastry z zapasami, resztką czerwiu i garstką (czasem jeszcze żywych) pszczół z matką (fot. 4).

Fot. 4. Garstka pszczół z matką i zapasami pokarmu pozostała po osypanej rodzinie. Fot. Grażyna Topolska

Pszczoły przekazują larwom z mleczkiem pszczelim ogromne ilości wirusa i wtedy zamiera czerw niezasklepiony, jednak pszczelarz obserwuje to bardzo rzadko, ponieważ larwy są szybko usuwane. Te, które przeżyją, będą nosicielkami wirusa jako dorosłe pszczoły i przekażą go kolejnym larwom. Jeśli rodzina nadal jest silnie porażona warrozą, to, podobnie jak w poprzednich przypadkach, mogą pojawić się objawy analogiczne jak w przypadku zgnilca amerykańskiego.

Silnie zarażone rodziny najczęściej giną późną jesienią lub wczesną zimą.

Fot. Roman Dudzik

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"