Koniec zimowania pszczół i okres wiosenny.

Pełzak pszczeli Malpighameoeba mellificae pierwotniak żyjący w układzie wydalniczym (cewkach Malpighiego), poza organizmem pszczół tylko w postaci przetrwalnikowej – cysty.

Obecnie choroba jest rzadko obserwowana i diagnozowana.

Początkowe objawy są trudne do zauważenia. Następuje szybkie zmniejszenie liczebności rodziny pszczelej, a następnie pojawiają się objawy biegunki i brak zdolności do lotu.

Dotychczas nie opracowano skutecznych metod leczenia.

Choroba ta czasami wikła przebieg nosemozy.

Wiosna lub wczesny okres lata lub po długotrwałych przerwach w pożytku lub nadmiernych ubytkach pszczół (np. po zatruciach). Może występować endemicznie.

Wirus choroby woreczkowe SBV, chorobotwórczy dla młodych pszczół i larw pszczelich.

Zakażenie następuje wskutek karmienia czerwiu zakażonym mleczkiem. Najczęściej zamiera czerw po zasklepieniu komórki, rzadko czerw niezasklepiony. Zasklepy komórek z martwym czerwiem są podziurkowane przez robotnice próbujące je usunąć.

Leczenie choroby woreczkowej nie jest znane. Zaleca się jedynie usunięcie z chorej rodziny plastrów, na których znajdują się zamarłe larwy. Plastry te przeznacza się do przetopienia.

Pod koniec lata lub na początku jesieni. Czasami po przerwach w pożytku i po okresach głodu.

Choroba może mieć w niektórych rejonach charakter endemiczny.

Wirus chronicznego paraliżu pszczół, Chronic paralysis virus (CBPV), patogenny dla pszczół dorosłych. Jest on rozpowszechniony na całym świecie jak i w Polsce.

Zakażenie rodziny najczęściej ma charakter zakażenia utajongo i dotyczy ono w zasadzie pszczół dorosłych. W wyjątkowych przypadkach może dojść do bardzo silnej infekcji, która dotyka pszczoły i czerw doprowadzającej nawet do śmierci rodziny.

Chroniczny paraliż pszczół występuje w dwóch formach różniących się objawami klinicznymi. W pierwszej formie chore pszczoły wykazują drżenie ciała, a szczególnie skrzydeł. Obserwuje się utratę zdolności do lotu, chore osobniki, niekiedy w znacznej liczbie pełzają po ziemi i źdźbłach traw.

Leczenie chronicznego paraliżu pszczół nie jest stosowane. Zaleca się unikania utrzymywania pszczół na terenach przepszczelonych, zapewnienie ciągłości pożytku oraz wymianę matki na pochodzącą z najbliżej geograficznie hodowli matek.

W trakcie całego sezonu.

U chorujących matek obserwuje się początkowo brak jakichkolwiek objawów, a następnie postępujące ograniczenie czerwienia. Przy silnych przebiegach matka przestaje czerwić całkowicie i szybko ginie.

Dotychczas nie opracowano metod leczniczych. Zaleca się bardzo ostrożną manipulację przy chwytaniu matek.

Wczesna wiosna w trakcie przynoszenia pyłku do gniazda. Najczęściej przy deszczowej pogodzie.

Grzyby z rodzaju Aspergillus (kropidlaki). Najczęściej jest to A. fumigatus rzadziej A. flavus lub A. niger. Są one bardzo rozpowszechnione w środowisku.

Choruje czerw we wszystkich stadiach rozwojowych oraz pszczoły dorosłe. Występują dwa stadia rozwojowe. W pierwszym choruje tylko czerw w drugim czerw i pszczoły.

Dotychczas nie opracowano metod leczniczych. Zainfekowana rodzinę najlepiej przeznaczyć do likwidacji. W czasie wszelkich manipulacji i przeglądów zachować dużą ostrożność i zabezpieczyć drogi oddechowe przed zarodnikami (odpowiednia maska).

Okres jesieni i zimy.

Grzyb otorbielak ulowy (Bettsia alvei).

Pierzga na skrajnych plastrach nieobsiadanych w czasie zimowli pokrywa sią białą pleśnią. Podobne zjawisko obserwujemy na plastrach z pierzgą przechowywanych w zbyt wilgotnych magazynach pszczelarskich. Plastry takie nie mogą być wykorzystywane w gniazdach pszczół.

Nie zostawiać zbyt obszernych gniazd na zimę a zapasy pierzgi przechowywać w suchych pomieszczeniach. Można podjąć próby konserwacji pierzgi cukrem pudrem lub gęstym syropem. Czasami używa się specjalnych preparatów konserwujących.

Od wiosny do jesieni przez cały okres wychowywania czerwiu.

Grzyb otorbielak pszczeli (Ascosphaera apis) patogenny wyłącznie dla czerwiu pszczelego Wystąpieniu grzybicy otorbielakowej sprzyjają takie czynniki jak: okresowy brak pożytku, a także przechłodzenie gniazda.

Większa lub mniejsza podatność rodzin pszczelich na grzybicę otorbielakową jest uwarunkowana genetycznie.

Choruje czerw zasklepiony (na początku) później czerw niezasklepiony. Zamarłe larwy leżące w komórkach popokrywają się białym nalotem puszystej grzybni. Wraz z upływem czasu zamarły czerw ulega mumifikacji zmieniając się w mumie przypominające kawałki kredy.

W przypadku występowania szczepów grzyba wytwarzających zarodniki (askospory) na powierzchni mumii pojawiają się nieregularne ciemne plamy. Zamarły czerw jest łatwo usuwany przez robotnice i można go znaleźć zarówno na dennicy jak i przed wylotkiem.

W chwili obecnej nie prowadzi się terapii farmakologicznej. Oprócz zachowania wysokich standardów higienicznych konieczne jest podniesienie odporności rodziny prze wymianę matki na młodą i niespokrewnioną.

Tylko w ciepłe miesiące.

Mały chrząszcz ulowy należący do rzędu chrząszczy (Coleoptera).

Postacie imago chrząszcza, jak i jego larwy, w rodzinach pszczelich odżywiają się jajami, czerwiem pyłkiem, miodem i woszczyną.

We Włoszech inwazję małego chrząszcza ulowego zwalcza się przez likwidację rodzin w ognisku choroby, stosując specjalne pułapki a w ulu stosując preparaty zawierające kumafos, a glebę wokół ula, nawet w odległości do 4 m, traktuje się preparatami zawierającymi pyretryny.

W gniazdach pszczół od maja do października, w magazynach pasiecznych w temp. powyżej 15°C.

Larwy (gąsienice) barciaka mniejszego (łaźbca) (Achroia grisella), należącego do motyli nocnych z rodziny Pyralidae.

Larwy barciaka mniejszego spotyka się najczęściej w słabych rodzinach oraz takich gdzie nie przestrzega się zasad higieny. Żerujące na plastrach larwy drążą wyścielone oprzędem korytarze o liniowym przebiegu.

W przypadku rodzin pszczelich konieczne jest dostosowanie wielkości gniazda do siły rodziny.

Plastry przeznaczone do przechowywania można gromadzić w schodzonych magazynach (duże pasieki) lub poddawać zabiegom odkażania metodami fizycznymi, chemicznymi, przechowywać w atmosferze CO₂, zabezpieczać biologicznymi środkami ochronnymi.

W gniazdach pszczół od maja do października, w magazynach pasiecznych w temp. powyżej 15°C.

Larwy (gąsienice) barciaka większego (Galleria mellonella), należącego do motyli nocnych z rodziny Pyralidae.

Galeriaza występuje najczęściej w słabych rodzinach o zbyt obszernych gniazdach lub takich gdzie nie przestrzega się zasad higieny. W drastycznych przypadkach następuje całkowite zniszczenie gniazda przez żarłoczne gąsienice barciaka, w którym pozostają resztki plastrów, oprzędy i kokony szkodnika.

W przypadku rodzin pszczelich konieczne jest dostosowanie wielkości gniazda do siły rodziny.

Zimowla i okres wiosenny.

Grzyb sporowiec pszczeli Nosema apis.

Przebieg choroby może być różny, zależnie od stopnia inwazji i pory roku. Choroba narasta w rodzinie pszczelej na przedwiośniu, a jej największe nasilenie przypada na miesiące wiosenne – kwiecień i maj. Najczęściej ma przebieg utajony.

Na terenie Unii Europejskiej nie stosuje się leczenia farmakologicznego rodzin pszczelich. Popularne jest wykorzystywanie różnorodnych suplementów diety, probiotyków lub ekstraktów roślinnych.

Początek jesieni.

Grzyb Nosema ceranae.

W przypadku N. ceranae nie obserwuje się najczęściej żadnych objawów biegunki (dlatego nazywana jest często nosemozą „suchą”), ale jest ona dla pszczół dużo bardziej niebezpieczna, ponieważ zakażone pszczoły giną zwykle już od ósmego dnia życia.

Śmierć chorych pszczół jest zwykle efektem silnego głodu wynikającego z dysfunkcji uszkodzonego jelita. Zakażonym pszczołom zbieraczkom wylatującym z ula często nie starcza pokarmu na lot na pożytek i giną po „drodze”.

U chorujących pszczół ulega także aktywacji układ zaburzający orientację w terenie i dlatego nie potrafią one wrócić do swojego ula.

Na terenie Unii Europejskiej nie stosuje się leczenia farmakologicznego rodzin pszczelich. Popularne jest wykorzystywanie różnorodnych suplementów diety, probiotyków lub ekstraktów roślinnych.

Późna jesień lub początek zimowli.

Wirus ostrego paraliżu pszczół Acute paralysis virus (ABPV) chorobotwórczy dla dorosłych pszczół.

Chore pszczoły tracą zdolność do lotu, obserwuje się u nich drżenie skrzydeł, niechęć do pobierania pokarmu, porażenie odnóży - zwłaszcza 3 pary, a u martwych osobników wysunięcie aparatu gębowego.

Objawy słabego zakażenia w postaci kilku martwych pszczół leżących przed wylotkiem są zwykle ignorowane przez pszczelarzy. Postępujący proces chorobowy powoli wyniszcza rodzinę całkowicie, najczęściej jesienią.

Czasami obserwuje się silne wypszczelenie takiej rodziny – jeżeli jest ciepło, pszczoły giną z dala od ula, jeżeli chłodno, mogą leżeć w dużej ilości przed wylotkiem.

Przy silnej infekcji można zaobserwować przypadki ginięcia czerwiu, który jest usuwany z ula przez robotnice. Rozprzestrzenianiu wirusa ostrego paraliżu bardzo sprzyja współistniejąca inwazja roztocza Varroa destructor.

Leczenie ostrego paraliżu pszczół nie jest stosowane. Zaleca się bardzo staranne zwalczanie warrozy oraz szybka eliminację zakażonych rodzin z dużym nasileniem objawów chorobowych.

Przez cały sezon pszczelarski.

roztocz Varroa destructor z rodziny Varroidae.

W pierwszym roku inwazji nie zauważa się praktycznie żadnych objawów chorobowych. Dopiero w drugim, a najczęściej w trzecim roku trwania inwazji można dostrzec na pszczołach samice pasożyta.

Ponadto stwierdza się zmniejszenie ilości czerwiu, a na wylotku i na ziemi wokół ula obecność kalekich, niedorozwiniętych pszczół. Liczba pszczół w rodzinie wyraźnie się zmniejsza, rodziny te słabną, a następnie bez pomocy człowieka giną.

Przed diagnostycznym badaniem należy na dno ula włożyć lepką wkładkę lub arkusz papieru, kartonu posmarowanego tłuszczem. Wkładkę kontroluje się na obecność roztoczy po upływie 24-48 godzin od wykonania zabiegu.

Zwalczanie inwazji Varroa destructor prowadzi się przy wykorzystaniu zarejestrowanych preparatów leczniczych, kwasów organicznych oraz wspomagająco metodami biotechnicznymi (ramka pracy).

Głównie wiosna i lato.

Niska przeżywalność czerwiu od matek hodowanych w bliskim pokrewieństwie, niedobory pokarmowe, zbyt słaba siła rodzin.

W rodzinach zamiera czerw niezasklepiony jak i zasklepiony. Przedpoczwarki i poczwarki są małe, zamarłe larwy szybko wiotczeją i szarzeją czasami nabierając ciągliwej konsystencji przypominając niekiedy objawami zgnilec amerykański.

W przypadku czerwiu zasklepionego zasklepy są zgryzane przez robotnice, a larwy dają się łatwo usunąć z komórki. Czerw przybiera postać rozstrzelonego a wygryzające robotnice maja mniejsze rozmiary i czasami objawy niedorozwoju.

Konieczna wymiana matki, ścieśnienie gniazda i zaopatrzenie w pokarm. Unikać utrzymywania pszczół w bliskim pokrewieństwie i zapewnić dobra bazę pożytkową.

Wiosna i początki lata.

Przede wszystkim stosowanie insektycydów niezgodnie z dobrą praktyką rolniczą lub nieprzestrzegania faz rozwojowych roślin (gł. faza kwitnienia).

Rzadziej stosowanie różnych pestycydów w mieszankach lub jako dodatek do nawozów płynnych (dolistnych) także ew. w zaprawach nasiennych.

Pszczoły, które na kwitnących roślinach zetknęły się z niebezpiecznym dla nich środkiem ochrony roślin, giną w polu, w drodze do ula, jednak większość z nich ginie dopiero po powrocie do ula.

Zamarłe lub wykazujące objawy zatrucia pszczoły (utrata zdolności do lotu, paraliż odnóży, przewracanie się na grzbiet, zwracanie zawartości wola miodnego) leżą w dużych ilościach na ziemi przed ulem.

W przypadku zatrucia pestycydami objawy masowego zamierania pszczół lotnych obserwuje się we wszystkich rodzinach we pasiece, choć najsilniej są one wyrażone w rodzinach silnych, posiadających dużo pszczół zbieraczek.

Niekiedy, a zależy to od mechanizmu działania pestycydu, giną też młode pszczoły ulowe, którym zbieraczki zdążyły przekazać skażony pokarm. Czerw zamiera w późniejszym okresie i to raczej z powodu braku opieki ze strony pszczół dorosłych, które wcześniej masowo wyginęły.

Skutki zatruć pestycydami dotyczą w pierwszym rzędzie ubytku pszczół lotnych i zależą także od pory roku. Najłatwiej regenerują się zatrute rodziny pszczele w pierwszej połowie sezonu pszczelarskiego.

Wiosna lub jesień. Wiosna przy nadmiernym poszerzaniu gniazd lub nieprawidłowym ich ułożeniu. Jesienią przy nadmiernych ubytkach pszczół.

Dłużej trwające ochłodzenie czerwiu w gnieździe.

Zaziębieniu ulega czerw na skrajnych plastrach (nieobsiadanych przez pszczoły) lub bocznych i dolnych częściach plastrów. Zaziębiony czerw odkryty traci połysk i szybko zmienia zabarwienie z perłowo białego na ciemne.

Podobne zmiany zachodzą u czerwiu pod zasklepami, poczwarki osuwają się na dno komórki i ulegają mumifikacji do ciemnobrązowego strupka.

Wskazane jest jak najszybsze ścieśnienie i dobre ocieplenie gniazda oraz zastosowanie podkarmiania. W skrajnych przypadkach rodzina wymaga zasilenia młodymi pszczołami ze zdrowych rodzin.

Od wiosny do jesieni przez cały okres wychowywania czerwiu. Nasila się w najcieplejszych miesiącach roku.

Laseczka larwy Paenibacillus larvae ssp. larvae. Przetrwalniki Paenibacillus larvae oznaczają się niezwykłą wytrzymałością na działanie czynników chemicznych i fizykalnych.

Szczególnie oporne są przetrwalniki znajdujące się w wosku i miodzie. W starych plastrach zachowują żywotność ponad 30 lat.

Na zakażenie podatne są larwy pszczele, trutowe jak i mateczne, ale czerw matek i trutni rzadko choruje i ginie. Zakażone larwy pszczele do momentu zasklepienia komórki nie zdradzają żadnych objawów chorobowych.

Proces chorobowy i śmierć larwy następują dopiero po zasklepieniu komórki. Dlatego pierwszym zauważalnym objawem są zmiany na zasklepach komórek z martwym czerwiem.

Początkowo są to pojedyncze, później coraz liczniejsze komórki z pociemniałym, wilgotnym lub zapadniętym zasklepem, który następnie jest dziurkowany przez pszczoły próbujące usunąć martwy czerw.

Wydziela on charakterystyczny zapach, ma ciągliwą konsystencję (daje się wyciągać na zapałce w długie nitki), a po wyschnięciu jest silnie przyklejony do ściany komórki (tzw. łuska).

Chorujące rodziny przestają się rozwijać, często ulegają rabunkom, a następnie giną.

Zgnilec amerykański jest chorobą podlegającą ustawowemu obowiązkowi zgłaszania i zwalczania. Decyzja o sposobie likwidacji zarazy należy do urzędowego lekarza weterynarii.

Od wiosny do jesieni przez cały okres wychowywania czerwiu

ziarniak Melissococcus plutonius o. Zakażony przez M. plutonius czerw staje się bardzo podatny na wtórne zakażenia bakteryjne. Do nich należą: Streptococcus faecalis, Paenibacillus alvei, Brevibacillus laterosporus, Achromobacter euridice i Brevibacillus lanceolatus.

Przebieg zgnilca europejskiego bywa bardzo różny. W pierwszym jej stadium, kiedy zakażeniu ulegają przede wszystkim larwy młodsze, przed zasklepieniem komórki, pszczoły mają możność szybkiego usuwania takiego czerwiu. Spotyka się go wtedy na deseczce wylotowej i na ziemi przed ulem.

Pierwszym objawem choroby u larw znajdujących się w niezasklepionych komórkach jest przeźroczystość oskórka. Chorująca larwa zmienia swą pozycję w komórce ze zwiniętej na wyprostowaną, wreszcie zamiera.

Ciało zamarłej larwy zaczyna żółknąć, następnie zmienia barwę na szaro-żółtą. Obumarła larwa o zatartej segmentowej budowie ciała, nie przylega ściśle do ściany komórki, łatwo można ją usunąć, nawet w stadium wyschnięcia.

Objawom tym, niekiedy towarzyszy woń przypominająca zapach sfermentowanych owoców lub słabego roztworu octu, dlatego takie stadium choroby nazywa się kwaśną postacią zgnilca europejskiego i jest konsekwencją namnażania się Streptococcus faecalis. Najczęściej jednak zmarły czerw nie wydziela żadnego zapachu.

Druga postać zgnilca europejskiego dotyczy czerwiu zasklepionego. Czerw zamierający pod zasklepem zmienia się w bezkształtną masę koloru brudnożółtego, ciemniejącą w miarę postępowania rozkładu. Masa ta ma konsystencję śluzowatą, nie daje się jednak wyciągać w długie nici, jak to ma miejsce przy zgnilcu amerykańskim.

Woń zamarłego czerwiu jest przykra, przypomina odór padliny wyczuwalny nawet przez wylotek, bez otwierania ula. Wieczka zasklepów na zamarłym czerwiu zapadają się, ciemnieją, często są dziurawione przez pszczoły.

To stadium choroby nosi nazwę cuchnącej postaci zgnilca europejskiego i charakteryzuje się ciężkim przebiegiem prowadzącym do zagłady rodziny. Ta forma powodowana jest przez Paenibacillus alvei.

Podobnie jak przy zgnilcu amerykańskim nie praktykuje się na terenie UE farmakologicznej terapii zgnilca europejskiego. Chore rodziny należy poddać likwidacji lub wykonać w nich zabieg podwójnego przesiedlenia. Do zabiegu przesiedlania kwalifikuje się rodziny ważące powyżej 1 kg pszczół.