„Pasieka” nr 2/2015 - pobierz bezpłatny ebook w formacie epub - na czytniki ebooków, smartfony i komputery. Sprawdź więcej ebooków z „Pasieki”.

Mniej znane miododajne i pyłkodajne rośliny cebulowe

W niniejszym artykule chciałabym przedstawić sylwetkę kilku roślin, ogólnie nazywanych cebulowymi, których organem podziemnym jest cebula lub bulwa. Dla wielu przedstawicieli tej grupy roślin nie określono jeszcze wartości pszczelarskiej, ale nie spodziewajmy się, że dostarczają one znaczących ilości nektaru i pyłku. Nie bagatelizujmy jednak ich znaczenia, ponieważ większość roślin cebulowych zakwita wiosną – w okresie, gdy brakuje tak cennego o tej porze roku pyłku, zatem będą one stanowiły doskonały pożytek rozwojowy.

Cebulica syberyjska (zwisła) Scilla sibirica Haw.

Znana jest z przydomowych ogrodów i parków, gdzie była sadzona już od XVIII w. Roślina osiąga 10-20 cm wysokości oraz wytwarza 2-3 równowąskie liście. W III-IV pojawiają się pędy kwiatostanowe długości 10-12 cm, na których osadzone są lazurowoniebieskie (u odmian także białe i różowe) zwisające kwiaty. Rośliny kwitną około 3 tygodnie.

Przy sprzyjającej pogodzie cebulica jest chętnie odwiedzana przez pszczoły, które zbierają nektar i pyłek. Obnóża, w zależności od koloru kwiatów, są ciemnoszafirowe, granatowe lub białe. Kwiaty pokrewnego gatunku, cebulicy dwulistnej dostarczają nektaru o zawartości cukrów 0,1-0,15 mg oraz pyłku, z którego zbieraczki formują ciemnofioletowe obnóża.

Czosnek – Allium L.

Do rodzaju czosnek należy około 300 gatunków roślin, wśród których jest wiele ozdobnych. Łacińska nazwa rodzajowa roślin prawdopodobnie wywodzi się od słowa halo = mocno pachnę, tchnę, co związane jest z ich charakterystycznym zapachem.

Do grupy czosnków ozdobnych należą zarówno niskie (15-25 cm), jak i bardzo wysokie rośliny osiągające 1,5 m wysokości (np. czosnek olbrzymi) wytwarzające rozetę równowąskich lub rurkowatych liści. Z podziemnej cebuli wyrastają także pędy kwiatostanowe typu baldacha złożone z wielu białych, różowych lub żółtych kwiatów. Poszczególne gatunki kwitną w V-VI (np. czosnek południowy) lub VI-VII (np. czosnek olbrzymi).

Robotnice pszczoły miodnej bardzo chętnie odwiedzają kwiaty czosnków korzystając z ich nektaru i pyłku. Wydajność cukrowa z jednego kwiatostanu czosnku, liczącego – w zależności od gatunku – 109-2 tys. kwiatów, osiąga 68-772 mg. Nektar czosnków charakteryzuje się wysoką koncentracją cukrów wynoszącą 54,5% u czosnku olbrzymiego i 75% u czosnku aflatueńskiego. Z pyłku pszczoły formują – w zależności od gatunku – białe lub fioletowe obnóża.

Czosnki ozdobne preferują stanowiska słoneczne oraz żyzne, przepuszczalne gleby zasobne w wapń. Na podłożach zbyt ciężkich potrzebny jest drenaż. Cebule sadzi się jesienią na głębokość uzależnioną od ich wielkości. Na zimę zaleca się okrywanie roślin.

Hiacynt wschodni Hyacinthus orientalis L.

Bylina o równowąskich, błyszczących liściach oraz dość dużej cebuli, na ogół w kolorze zgodnym z barwą kwiatów. Jak podaje legenda, roślina wyrosła z krwi Hiacynta – pięknego młodzieńca z mitologii greckiej, przypadkowo zabitego przez Apollina lub Zefira.

Hiacynty cechują się ciemnoniebieskimi (u odmian także różowymi, fioletowymi, białymi i żółtymi) kwiatami zebranymi w gęste grona długości 40 cm, które pojawiają się w IV-V. Pojedynczy kwiatostan kwitnie 7-8 dni. Kwiaty wydzielają intensywny zapach i z tego powodu są czasem uprawiane dla potrzeb przemysłu perfumeryjnego. W starożytnej Grecji hiacynt uważany był – z jednej strony – za kwiat żałoby, z drugiej – dekorowano nim panny młode.

Pszczoły korzystają zarówno z nektaru, jak i z pyłku hiacynta. Kwiaty wydzielają nektar już w pierwszym dniu po otworzeniu. Dziesięć kwiatów tego gatunku produkuje 49 mg słodkiej wydzieliny zawierającej 19% cukrów. Pyłek jest chętnie zbierany przez robotnice, a barwa obnóży uzależniona jest od koloru pyłku, np. z kwiatów ciemnoniebieskich zbieraczki formują niebieskie lub granatowe obnóża.

Roślina wymaga lekkich gleb, silnie przepuszczalnych, przewiewnych, o wysokim poziomie wody gruntowej. Cebule sadzi się jesienią na głębokość 10 cm. Hiacynty dobrze zimują w gruncie, choć zaleca się okrywać je gałązkami drzew iglastych, co chroni przed silnym mrozem i wilgocią, której rośliny nie lubią. Rozmnażanie następuje za pośrednictwem cebul potomnych powstających u podstawy cebuli matecznej.

Rannik zimowy Eranthis hyemalis (L.) Salisb.

Jest to niewielka (5-19 cm wysokości), bulwiasta roślina zakwitająca już pod koniec lutego. W języku greckim er oznacza wiosnę, áthos kwiat, stąd eranthis to wiosenny, zakwitający na wiosnę. Kwiaty tego gatunku cechują się żółtą barwą i osiągają średnicę 3 cm.

Pod kwiatem wyrasta charakterystyczny okółek powcinanych liści. Na 1 m2 może rozwijać się 2,7 tys. kwiatów. Kwiaty są bardzo wrażliwe na wysoką temperaturę – powyżej 10°C przekwitają bardzo szybko. Pszczoły korzystają zarówno z pyłku, jak i nektaru rośliny.

Jeden kwiat dostarcza 1,2 mg nektaru o koncentracji cukrów wynoszącej 72%. Wydajność miodową gatunku oszacowano na 23 kg/ha. Pręciki najintensywniej pylą w godzinach południowych. Zbieraczki formują z pyłku żółte obnóża. Wydajność pyłkowa z 1 ha wynosi 17 kg.

Szafirek – Muscari Mill.

Nazwa rodzajowa rośliny prawdopodobnie wywodzi się z języka arabskiego, gdzie muskarimi lub muskurimi oznacza zapach przypominający aromat gałki muszkatołowej lub z języka łacińskiego, gdzie muscus = piżmo. Do rodzaju szafirek należy kilka niewysokich (10-50 cm) gatunków roślin cebulowych wytwarzających 1-8 równowąskich liści. Dzbanuszkowate lub prawie kuliste kwiaty formują grona.

U niektórych gatunków szczyt kwiatostanu składa się z kwiatów płonnych (nie wytwarzających pręcików ani słupków), a jego dolna część zawiera kwiaty płodne. Kwiaty charakteryzują się barwą białą, niebieską w różnych odcieniach oraz fioletową, rzadko purpurową lub zielonkawą. Kwitnienie ma miejsce w IV-V.

Szafran (krokus) uprawny Crocus sativus L. i szafran (krokus) wiosenny Crocus vernus (L.) Hill

Są to rośliny uprawiane przez człowieka już od starożytności. Ich częścią podziemną są tzw. bulwocebule otoczone papierowatymi lub skórzastymi łuskami. Szafran wytwarza równowąskie, ciemnozielone liście, przez których środek przebiegają dwa białe paski. W III-IV pojawiają się dzwonkowate, pachnące kwiaty o długiej rurce wysokości do 10-12 cm. Kwiaty cechują się barwą fioletową, białą lub żółtą.

Najbardziej widoczne w kwiatach są pomarańczowe znamiona słupka stanowiące najdroższą przyprawę świata (aby otrzymać 1 kg suchego szafranu potrzeba ponad 150 tys. kwiatów!). O randze przyprawy świadczy fakt, iż w XV w. w Niemczech fałszerzy szafranu grzebano żywcem lub palono na stosie.

Znamiona zawierają żółty barwnik krocynę, stosowaną do farbowania tkanin (1 g szafranu zabarwia na żółto 100 l wody!), wyrobów cukierniczych, napojów alkoholowych i kosmetyków. W dawnej Polsce używano szafranu do barwienia bab wielknocnych, a także doprawiania sosów i mięs.

Śnieżyczka przebiśnieg (przebiśnieg, śniegułka) Galanthus nivalis L.

Roślina wytwarza jasnozieloną, kulistą cebulę, z której wyrastają równowąskie, szablaste liście a w II-III pojawiają się pędy długości 15-24 cm zakończone pojedynczym, zwisającym kwiatem. Charakteryzują się one białą barwą, do której nawiązują greckie słowa gála = mleko i ánthos = kwiat.

Natomiast słowo nivalis oznaczające nazwę gatunkową tłumaczy się jako ośnieżony, śnieżny (od łacińskiego słowa nix = śnieg), co odnosi się do pory kwitnienia rośliny. Listki wewnętrznego okółka okwiatu cechują się widocznym wcięciem na szczycie oraz obecnością zielonych plamek.

Śnieżyczka jest rośliną zarówno trującą, jak i leczniczą. Wchodzi w skład preparatów zwiększających napięcie mięśni w chorobie Heinego-Medina, a także w porażeniach po wylewach i miastenii. Dawna medycyna ludowa zalecała śnieżyczkę jako środek wymiotny oraz łagodzący stany zapalne.

Śnieżyca wiosenna (gładyszek) Leucojum vernum L.

Roślina o równowąskich liściach dorastająca do 15-30 cm wysokości. Wytwarza pędy zakończone dzwonkowatym, białym kwiatem. Do jego wyglądu nawiązuje łacińska nazwa rodzajowa, którą tłumaczy się jako biały fiołek, gdyż wywodzi się od słów leukós = biały i íon = fiołek.

Kwiaty charakteryzują się zapachem oraz obecnością zielonych lub żółtych plamek widocznych na brzegach okwiatu. Kwitnienie ma miejsce w III-IV, a czasami już w II.

Pszczoły odwiedzają kwiaty śnieżycy w godzinach 9:00-13:00, korzystając głównie z pyłku. Masa pyłku z 1 m2 wynosi 435 mg.

Tulipan – Tulipa L.

Do rodzaju tulipan należy około 100 gatunków roślin o wzniesionym pokroju i sztywnych liściach. Częścią podziemną jest brązowa lub brunatna cebula. W maju na bezlistnej łodydze pojawiają się kwiaty, których kształt porównywany jest do turbanu, do czego nawiązują perskie dulbend i tureckie tülbend = turban.

W zależności od gatunku i odmiany kwiaty mogą przybierać niemal wszystkie barwy, włącznie z bardzo głębokim fioletem przypominającym czerń. Kwiaty reagują na ilość światła, dlatego też po południu lub podczas pochmurnych dni są zamknięte.

Pszczoły korzystają z nektaru i pyłku niektórych gatunków (np. botanicznych). W zależności od barwy pyłku zbieranego z kwiatów, robotnice formują żółte lub prawie czarne obnóża. Nowe odmiany tulipanów często wytwarzają ziarna pyłku o zbyt dużych rozmiarach i zbieraczkom trudno z nich utworzyć obnóża.

Stanowisko pod uprawę tulipanów powinno być słoneczne. Na glebach ciężkich z zastoiskami wody rośliny nie rosną i w efekcie szybko giną. Cebule sadzi się latem lub jesienią na głębokość 10-15 cm. Jako zabieg pielęgnacyjny zaleca się usuwanie przekwitłych kwiatów, gdyż wytwarzanie nasion osłabia roślinę, natomiast liście należy zostawić do momentu aż same zaschną.

Zimowit – Colchicum L.

Część podziemną roślin stanowi bulwa średnicy do 3 cm, z której wyrastają cienkie, białe korzenie. Bardzo ciekawy jest rozwój zimowita. Wiosną wyrastają płaskie, lancetowate liście w ilości 3-8, które następnie żółkną i giną, a dopiero jesienią (VII-IX-X) pojawiają się białe, różowe lub fioletoworóżowe kwiaty o długości do 20 cm.

Te piękne byliny wymagają piaszczysto-gliniastych, lekko wilgotnych gleb. Bulwy sadzi się późnym latem na głębokość 10-15 cm. Rośliny najlepiej rozwijają się, gdy rosną na tym samym miejscu przez klika lat. Pamiętajmy: zimowit jesienny rosnący na stanowiskach naturalnych jest prawnie chroniony.

dr Aneta Sulborska
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

„Pasieka” nr 2/2015 - pobierz bezpłatny ebook (cały numer) na czytniki, smartfony i komputery. Dowiedz się więcej.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"