Znaczenie bartnictwa dla ochrony pszczół na terenie Polski, cz. 2.
W poprzedniej części artykułu omówiono początki bartnictwa, czyli pierwsze próby udomowienia pszczół, a także historię tego zawodu w średniowiecznej i dziewiętnastowiecznej Polsce. Wspomniano również o ciekawym przykładzie bartnictwa toruńskiego.
.jpg)
Bartnik w Tomaszowie Mazowieckim.
fot.© Milan Motyka
Przywracanie pszczół rodzimych
Pszczoła środkowoeuropejska Apis mellifera mellifera pierwotnie była naturalnym składnikiem biocenozy lasu na terenach ówczesnej Polski. Zapylała one takie gatunki roślin jak: pierwiosnki, sasanki, zawilce, przylaszczki, a także wiele gatunków storczyków, śnieżyce, pełniki, konwalie, czosnek niedźwiedzi czy bagno zwyczajne.
Zanik bartnictwa i wymarcie dzikich populacji leśnej pszczoły w dwudziestym wieku, doprowadziły do zachwiania równowagi w środowisku naturalnym (Śliwka 2013), a także powolne ubożenie bioróżnorodności (Prabucki, Chuda, Mickiewicz 1997, Reczek i Adamski 2010).
Drzewa bartne są cennym elementem urozmaicającym nierzadko jednorodne środowiska leśne. Pozostawione do naturalnego rozkładu, stają się ostoją dla grzybów, porostów, bezkręgowców oraz ptaków, jeśli te zdecydują się zamieszkać po sąsiedzku z rodziną pszczół (Banaszak 2008).
Ważną cechą pszczół jest fakt, że wykorzystują najbardziej przesyconą część biosfery (przestrzeni, w której koncentrują się najważniejsze procesy życiowe oraz największa bioróżnorodność gatunków zwierząt i roślin) (Poskrobko 2007, Kuczyńska 2004).
Praca pszczół zwiększa ilości zdrowych, zdolnych do kiełkowania nasion, potrzebnych do odnowienia lasu oraz jest konieczna do urodzaju owoców leśnych (Lipiński 2010).
Współczesna barć.
fot.© Milan Motyka
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Ostatnia dekada
Ostatnia dekada to prężny rozwój bartnictwa w Polsce. Akcje bartnicze rozpoczęto w 2006 roku od pilotażowego projektu odtwarzania bartnictwa z wykorzystaniem doświadczeń bartników pochodzących z Uralu. Akcję tą zapoczątkowało WWF Polska – Światowy Fundusz na Rzecz Ochrony Przyrody oraz Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne.
Wspierały tę akcję również Biebrzański i Wigierski Park Narodowy oraz inne organizacje. Celem tego projektu było przeszkolenie polskich pszczelarzy w teoretycznej i praktycznej umiejętności wykonywania zawodu bartnika. Warsztaty i szkolenia dotyczące nauki tego zawodu są prowadzone cyklicznie, najczęściej na terenie Puszczy Augustowskiej i są okazją do wymiany wiedzy, umiejętności i doświadczeń między pszczelarzami-bartnikami z Europy środkowej i wschodniej.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Perspektywy
Pszczoła jako owad zapylający w ekosystemach leśnych stanowi ważny element środowiska przyrodniczego. Wraz z zanikiem bartnictwa i intensyfikacją gospodarki leśnej została ona w dużym stopniu „wypędzona” z lasów Polski. Dziś, współcześnie niewiele jest stacjonarnych pasiek zakładanych w lasach, a same pszczoły są wwożone w dużych ilościach przez pszczelarzy głównie na okresy pożytkowe (szczególnie wrzosu i spadzi).
Warunki przyrodnicze polskich lasów w początku dwudziestego pierwszego wieku stwarzają realne możliwości restytucji bartnictwa. Potrzebne do wydrążenia barci stare drzewa (ponad 100-letnie sosny, lipy, dęby, klony) występują w prawie każdym nadleśnictwie.
Sosna pokrywa blisko 70% lasów Polski. Drzewostany powyżej 100 lat zajmują ok. 12,9% powierzchni leśnej, w tym 2,6% to drzewostany starsze niż 140 lat. Statystycznie na każde nadleśnictwo przypada 490 ha starodrzewów. Stworzenie warunków dla bartnictwa, wymaga jeszcze dostarczenia pszczołom pożytków, z których będą mogły korzystać jako ze źródła pokarmu.
W Lasach Państwowych rośnie wiele gatunków roślin miododajnych, w tym chociażby lipa, wierzba, malina, wrzos i gatunki runa leśnego. Obecna jest również spadź, głównie iglasta. Warunki, jakie daje pszczole las, są bezcenne i stanowią kluczowy element w zachowaniu rodzimych ras pszczół.
Wycinanie barci w drzewie.
fot.© Milan Motyka
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Mateusz Kęsy
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Bibliografia
- Banaszak J., Pszczoła miodna w biocenozie lasu, materiały z konferencji „Bartnictwo – Odrodzenie Staropolskiej Tradycji”, Spała 2008, s. 49-56,
- Baranowska T., Biologia i ekologia burziańskiej pszczoły miodnej zasiedlającej barcie w lasach południowego Uralu, materiały z konferencji „Bartnictwo – Odrodzenie Staropolskiej Tradycji” Spała 2008, s. 22-30.
- Blank-Weissberg S., Barcie i kłody w Polsce, Warszawa 1937, s. 7-32, 87.
- Bornus L., Encyklopedia pszczelarska, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1989, s. 18-41.
- Broda J., Krajski W., Marszałek T., Szczuka J., Zabko-Potopowicz A., Dzieje lasów, leśnictwa i drzewnictwa w Polsce, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1965, s. 54-68.
- Dzierżanowski T., Nawrocki P., Pazura A., Zawadzki J., Możliwość przywrócenia bartnictwa polskim lasom jako elementu zrównoważonego leśnictwa, w: „Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej”, R. 11, Zeszyt nr 2(21)/2009, s. 68-71.
- Ferenz-Szydełko E., Organizacja i funkcjonowanie bartnictwa w dobrach monarszych w Polsce, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 1995, s. 90-112.
- Głowacki S., Leśne surowce uboczne dawnych polskich puszcz i lasów, materiały z VII Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej pt. Las w kulturze polskiej, Malinówka, 22-24 października 2008, Wydawnictwo “Eco”, Poznań 2008.
- Gromisz M., Zasoby pszczoły miodnej i ich ochrona, w: Cierzniak T., Postęp apiologii w Polsce, materiały z IV Krajowej Konferencji Apidologicznej, Bydgoszcz 1997.
- Jurkiewicz Z., Możliwość i znaczenie przywracania bartnictwa polskim lasom w: E.M. Szymański (red.) Współczesne uwarunkowania działalności gospodarstw pasiecznych, Górnołużyckie Stowarzyszenie Pszczelarzy w Zgorzelcu, Zgorzelec 2014.
- Kielak B., Historia bartnictwa na Mazowszu, w: „Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego” nr 18, Ostrołęka 2004, s. 14-25.
- Kuczyńska U., Bartnictwo Kurpiowskiej Puszczy Zielonej, Łomża 2004, s. 83-102.
- Lipiński M., Pożytki pszczele, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa, 2010, s. 43-45,
- Poskrobko B., Ochrona Biosfery, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007, s. 9.
- Prabucki J., Chuda-Mickiewicz B., Linia pomorska rasy środkowoeuropejskiej, pszczołą północnej Polski, w: Cierzniak T., Postęp apidologii w Polsce, materiały z IV Krajowej Konferencji Apidologicznej. Bydgoszcz 1997.
- Reczek K., Adamski W., Bartnictwo i pszczelarstwo w Puszczy Kozienickiej od prawa obelnego po współczesność, Wydawca Urząd Miejski w Kozienicach, Kozienice 2010, s. 54-55.
- Śliwka A., Staniszewska P., Bartnictwo – historia czy przykład edukacji plenerowej?, w: „Studia i materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej w Rogowie”, R. 15. Zeszyt nr 34/1/2013.
- Zaręba R., Puszcze, bory i lasy Polski, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1986, s. 176.
