Michał Piątek: Dochodowa pasieka

10. Jak prowadzić pasiekę zgodnie z prawem?

Pszczelarstwo nie jest regulowane znaczną liczbą przepisów. Istnieją jednak pewne regulacje w systemie legislacyjnym kraju, które się do niego odnoszą. Czasem także samorządy, zwłaszcza miejskie, wydają akty prawa lokalnego, których pszczelarze muszą przestrzegać. Czy warto prowadzić pasiekę zgodnie z prawem? Oczywiście, że tak.

Czyniąc to, nie musimy ponosić uciążliwych kontrybucji na rzecz państwa – wykupywać koncesji, licencji ani nawet płacić podatku dochodowego, jeśli nie posiadamy więcej niż 80 uli. Minimalnemu opodatkowaniu ulegają jedynie te większe spośród grona średnich pasieki i duże gospodarstwa pasieczne.

Pierwsza kwestia, niezbędna dla każdego to zbadanie, czy w miejscu, gdzie planujemy usytuowanie uli nie ma zakazów prawnych. W niektórych największych polskich miastach brakuje regulacji przyjaznych pszczołom. W stolicy, jeszcze w minionym sezonie wegetacyjnym, na terenach pozarolniczych nie wolno było hodować pszczół w odległości mniejszej niż 1000 m do zabudowań osiedlowych.

Zdecydowanie więcej kłopotu sprawia spełnienie wymogów dopuszczających pszczelarza do prowadzenia sprzedaży bezpośredniej. Istnieje także kilka wymogów odnoszących się do prowadzenia wędrownej gospodarki pasiecznej. Warto je spełnić, nim wyruszymy na pożytek z naszymi rodzinami pszczelimi.

Wreszcie, warto zastanowić się także nad konsekwencjami pożądlenia postronnych ludzi lub zwierząt inwentarskich. Pszczelarze ponoszą z tego tytułu odpowiedzialność materialną. Trzeba więc sięgnąć po instrumenty przynajmniej w pewnej mierze redukujące konsekwencje prawne, jakie mogą spaść na pszczelarza w przypadku przykrego zdarzenia z udziałem jego pszczół.

10.1. Ogólne zasady usytuowania toczka

Przy sytuowaniu pasieki w pierwszej kolejności powinny zostać wzięte pod rozwagę walory miejsca. Atrakcyjność i zasobność pastwiska pszczelego jest kluczowym czynnikiem warunkującym dobry wybór. W poprzednich fragmentach opisywałem już sposób oceny lokalizacji i ewentualne sposoby na jej polepszenie, uatrakcyjnienie dla pszczół.

Jeżeli uznamy, że lokalizacja spełnia nasze oczekiwania można podjąć wysiłki zmierzające do jej zagospodarowania w sposób zgodny z przepisami. O ile nie ma żadnych samorządowych uchwał czy innych aktów miejscowego prawa zabraniającego hodowli pszczół w określonej lokalizacji, możemy przystąpić do działania.

Raczej obecność pasieki na terenie rolniczym nakłada na okolicznych użytkowników gruntu konieczność szczególnego przestrzegania stosowania ŚOR. Wytrucie pasieki lub spowodowanie szkód nienależycie wykonanym zabiegiem chemicznym może stać się powodem żądań pszczelarza do zadośćuczynienia. W przypadku pasieki zawodowej straty liczone mogą być w dziesiątkach tysięcy złotych.

10.2. Wpisanie pasieki do rejestru PIW

Gdy już podejmiemy decyzję o zlokalizowaniu pasieki w konkretnym miejscu, fakt ten należy niezwłocznie zgłosić do właściwego organu nadzoru. Jest nim Powiatowy Inspektorat Weterynarii. Obowiązek rejestracji pasiek pszczelich wynika z Ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt i zwalczaniu chorób zakaźnych.

Pełna rejestracja gospodarstw pasiecznych jest niezbędnym warunkiem objęcia nadzorem wszystkich rodzin pszczelich na danym terenie, ale także w skali kraju. Wynika z tego wiele korzyści. Po pierwsze, pasieki objęte są nadzorem, a co za tym idzie, w razie wystąpienia poważniejszych problemów, na przykład zapowietrzenia terenu, pszczelarze mogą zostać objęci działaniami pomocowymi.

Po drugie, jest to także forma eliminowania pszczelarzy, którzy nie leczą swoich pszczół lub robią to niedbale. Określa się ich czasem mianem „trzymaczy pszczół”. Ich pasieki są wylęgarniami warrozy i innych chorób inwazyjnych i zakaźnych. Takie sąsiedztwo znacznie utrudnia prowadzenie pasieki na najwyższym poziomie, szkodzi naszym pszczołom.

Wpisanie pasieki do rejestru prowadzonego przez Powiatowego Inspektora Weterynarii jest obligatoryjne. Obowiązek ten ma dwojakie podłoże. Wynika z ustawy. Takie jest po prostu w Polsce prawo. Jeśli nie chcemy go łamać, musimy stosowny wniosek złożyć we właściwym urzędzie. Z drugiej jednak strony leży to także w interesie samego pszczelarza.

Daje mu różne uprawnienia, jak na przykład możliwość korzystania z mechanizmów refundacyjnych. Daje mu też pewną ochronę na wypadek upadku rodzin.

10.3. Zezwolenie na sprzedaż bezpośrednią

Uzyskanie zezwolenia na sprzedaż miodu i innych nieprzetworzonych produktów z własnej pasieki jest niezbędnym krokiem, który musi wykonać każdy pszczelarz pragnący rozwinąć produkcję. Niezbędna kontrola służb weterynaryjnych wraz z wydaniem stosownej decyzji to koszt 17 zł.

Cały proces przystosowania pracowni i zgromadzenia niezbędnych dokumentów trwa jednak o wiele dłużej i jest zdecydowanie bardziej kosztowny.

Pierwszy krok to wizyta we właściwym ze względu na adres pracowni Powiatowym Inspektoracie Weterynarii. Przepisy określające wymogi reguluje Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 29 grudnia 2006 r. w sprawie wymagań weterynaryjnych przy produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do sprzedaży bezpośredniej.

Linia do ekstrakcji miodu dla małej i średniej pasieki.

Akt ten dotyczy oczywiście całego kraju. Z rozmów z pszczelarzami, którzy ubiegali się o pozyskanie zezwolenia jasno wynika jednak, że pewne jego przepisy są interpretowane odmiennie. Lepiej jest więc poprosić o rozmowę inspektora weterynarii, który będzie odbierał budynek o rozmowę i objaśnienie wymagań.

Generalnie, na pracownię pasieczną powinno zostać przeznaczone odrębne pomieszczenie. Jego wielkość nie jest sprecyzowana. Na potrzeby średniej pasieki wystarczy 10-15 m2. Dla większego gospodarstwa dobrze byłoby przewidzieć większą powierzchnię.

Pamiętajmy, że pomieszczenie to ma służyć jako miejsce ekstrakcji i konfekcjonowania miodu, a nie magazyn pasieczny. Następnie trzeba zadbać o to, aby zapanowały w nim higieniczne warunki, uniemożliwiające skażenie miodu. Powierzchnie podłogi i ścian muszą być zmywalne. Pomieszczenie musi być wyposażone w ciepłą wodę oraz odpływ. Ma mieć wentylację.

Może ona być wymuszona lub grawitacyjna. Jeżeli w pracowni znajduje się okno, to powinno ono zostać wyposażone w specjalną siatkę uniemożliwiającą wtargnięcie owadów. Czasem podczas miodobrań w okresie bezpożytkowym, zapach wirowanego miodu wabi pszczoły. Założenie siatki leży więc w naszym interesie.

Jeśli kontrola przebiegła pomyślnie, to nie pozostaje nic innego jak za kilka dni zgłosić się do siedziby PIW po upragniony dokument. Na jego mocy, zupełnie legalnie, możemy sprzedawać nieprzetworzone produkty pszczele pochodzące z naszej pasieki: miód, pyłek, pierzgę, mleczko pszczele i propolis.

10.4. Przepisy regulujące gospodarkę wędrowną

W polskim prawodawstwie nie ma przepisów, które zabraniałyby przemieszczać się pszczelarzom z pasiekami w poszukiwaniu lepszych pożytków. Nie ma też regulacji, które nakładałyby na pasiecznika obowiązek konsultowania z kimkolwiek tymczasowego usytuowania pasieki.

Przed przejazdem na nowe miejsce, należy zgłosić jego zamiar do PLW właściwego ze względu na miejsce docelowe wędrówki. Dokumentem regulującym opisane zagadnienia jest Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt.

Pszczelarz musi podejmować starania o pozyskanie stosownych dokumentów tylko w przypadku opuszczenia swojego powiatu. Jeżeli wędrówka dokonuje się na jego terenie, za wystarczające uznaje się telefoniczne poinformowanie PLW o jej fakcie.

10.5. Odpowiedzialność materialna i karna pszczelarza z tytułu pożądlenia

Pszczoły, selekcjonowane pod kątem łagodności przez dekady, wciąż potrafią zaskakiwać. Bywa, że łagodna rodzina nagle stanie się agresywna i jest w stanie dotkliwie pożądlić. Pszczelarze są do tego przyzwyczajeni. W dodatku ze względu na ciągłe obcowanie z owadami, są zdecydowanie bardziej odporni na jad.

Gorzej jest, gdy ofiarą agresji pszczół stanie się ktoś postronny lub na przykład pasąca się opodal krowa albo inne zwierze. W przypadku wystąpienia reakcji anafilaktycznej pożądlenie może doprowadzić do trwałego uszczerbku na zdrowiu, a w przypadkach ekstremalnych nawet do śmierci.

To właśnie pożądleń dotyczy największa grupa spraw rozpatrywanych przez polskie sądy. Na gruncie obowiązującego prawa pożądlone osoby wnoszą swe roszczenia powołując się na artykuły 415 i 431 kodeksu cywilnego. Pierwszy z nich w ogólny sposób opisuje zasadę odpowiedzialności za winę.

Z tego względu nie warto także zapraszać gości na pasieczysko, choćby nie wiem jak bardzo prosili. Zawsze można nagrać film, albo zrobić kilka zdjęć. Ryzykowne wydają się także kuracje przy ulach inhalacyjnych. Bez względu na zabezpieczenia i odzież ochronną coś złego zawsze może się wydarzyć. Osoby postronne nie znają zasad zachowania się przy ulu. Gwałtowny ruch albo okrzyk może wywołać nagłą agresję.

Zawsze warto kierować się zdrowym rozsądkiem i unikać konfliktów i zatargów sąsiedzkich. Nic tak nie wpływa na dobrosąsiedzkie relacje jak niewinna pogawędka „przez płot”, w trakcie której można rozwiązać wiele drażliwych kwestii. Obdarowanie kogoś słoikiem miodu sprawia zaś, że użądlenie raz na jakiś czas wcale aż tak mocno nie boli. Znacznie szybciej można też o nim zapomnieć.

Michał Piątek: Dochodowa pasieka

Glosariusz

Analiza strategiczna

Jest to zbiór rozmaitych działań zmierzających do diagnozy otoczenia podmiotu, np. pasieki.

Analiza SWOT

Bada ona zarówno otoczenie podmiotu, jak i jego wnętrze. Nazwa metody wywodzi się z języka angielskiego. Jest to akronim słów Strengths (mocne strony), Weaknesses (słabe strony), Opportunities (szanse) oraz Threats (zagrożenia).

Bezmateczność

Stan rodziny, która w rozmaitych powodów została pozbawiona matki pszczelej.

Czerw

Wszystkie stadia rozwojowe pszczoły z wyłączeniem dorosłego osobnika – imago.

Czerw garbaty

Czerw trutni rozwijający się w zbyt ciasnych komórkach pszczelich.

Czerw otwarty

Jaja i wyklute z nich larwy.

Czerw pszczeli

Jaja i larwy powstałe z zapłodnionych jaj złożonych przez matkę pszczelą.

Czerw trutowy

Jaja i larwy powstałe z niezapłodnionych jaj. Na trutowo czerwić może matka i trutówki.

Czerw zasklepiony

Przedpoczwarki i poczwarki w komórkach pokrytych cienką warstwą wosku tzw. zasklepem.

Czerwienie

Składanie jajek przez matkę lub trutówki fizjologiczne.

Dennica higieniczna

Dennica wyposażona w siatkę i wkładkę dennicową pozwalającą na diagnozę osypu warrozy.

Dennica niska

Dennica ula, w której prześwit między dnem a dolnymi belkami ramek wynosi 2 cm.

Dennica wysoka

Dennica ula, w której prześwit między dnem a dolnymi belkami ramek jest znacznie większy. Standardowo jest to kilka, a nawet kilkanaście centymetrów. Przestrzeń ta służyć może do instalowania poławiacza pyłku, poddawania pokarmu, a zimą jako poduszka powietrzna.

Dzika zabudowa

Woszczyna odciągnięta przez pszczoły w wolnych miejscach w ulu.

Ekstrakcja miodu

Inaczej wirowanie. Chodzi o proces pozyskiwania miodu z plastrów.

GMO

Z ang. genetically modified organisms - Organizmy modyfikowane genetycznie. Ich genom został poddany modyfikacjom w celu uzyskania nowych cech i właściwości.

Gniazdo pszczele

Przestrzeń w ulu wypełniona plastrami woskowymi przeznaczona na wychów czerwiu i składowanie pewnych ilości miodu i pierzgi.

Kłąb zimowy

Rodzina pszczela skupiona w kulisty kształt, obsiadająca ramki w okresie zimowych miesięcy.

Krata odgrodowa

Przegroda z otworami o prześwicie 4,3 mm umożliwiająca przechodzenie robotnic, ale powstrzymująca matkę.

Krupiec

Skrystalizowany miód.

Macierzak

Ta część rodziny, która pozostała w ulu po wyjściu roju ze starą matką.

Makrootoczenie

Otoczenie dalsze pasieki, czasem zwane ogólnym. Chodzi o warunki funkcjonowania gospodarstwa pasiecznego w danym państwie, strefie klimatycznej, systemie prawnym itp.

Matecznik

Komórka wykorzystywana tylko raz do wychowu matki pszczelej. Większa i skierowana do dołu przypomina nieco sopel. Likwidowana po wygryzieniu matki.

Matka pszczela

Jedyna najczęściej w pełni wykształcona samica. Ma większe ciało niż robotnice, żyje znacznie dłużej - nawet do 5 lat. Składa jajeczka zarówno pszczele, jak i trutowe.

Mikrootoczenie

Otoczenie bliższe pasieki, czasem zwane także konkurencyjnym. Jest to zbiór czynników w branży pszczelarskiej wpływających na warunki funkcjonowania pasieki w określonym rynku.

Misja pasieki

Katalog cech gospodarstwa wyróżniającego go na tle innych. Chodzi o ustalenie zasad i wartości działalności pasieki w zakresie produktu dostarczanego na rynek, jak i relacji z podmiotami z tegoż rynku.

Miód dojrzały

Miód, który pszczoły poszyły warstewką wosku. Nie zawiera on więcej niż 20% wody, jest gotowy do ekstrakcji.

Miód sekcyjny

Miód przeznaczony do konsumpcji w woskowych plastrach.

Miód towarowy

Miód przeznaczony do obrotu handlowego.

Miodnia

Przestrzeń w ulu wypełniona plastrami woskowymi przeznaczona do składowania miodu.

Nadstawka

Skrzynia z plastrami woskowymi umieszczana najczęściej nad pszczelim gniazdem w celu pozyskiwania miodu towarowego. Czasem używana także do zwiększania pojemności gniazda.

Nakrop

Nektar lub spadź złożona przez robotnice w komórkach zawierający więcej wody i mniej enzymów niż miód dojrzały.

Napszczelenie

Stopień nasycenia okolicy pszczołami.

Oblot orientacyjny

Oblot rozpoznawczy okolicy dokonywany przez pszczoły po przewiezieniu ich do nowej lokalizacji.

Oblot wiosenny

Masowy wylot pszczół z ula w celu oddania kału i rozpoznania okolicy.

Obnóże

Grudka pyłku uformowana na goleniach trzeciej pary odnóży robotnic pozyskujących pyłek.

Odkład

Sztucznie utworzona rodzina pszczela. Tworzy się ją poprzez odebranie rodzinie kilku plastrów z czerwiem i pokarmem, a czasem także ze starą matką.

Orientacja rynkowa

Metody działania pasieki zmierzające do zrozumienia istoty potrzeb konsumentów oraz zaspokojenia ich potrzeb w możliwie najlepszy sposób, lepszy niż czynią to konkurenci.

Osyp zimowy

Martwe owady na dnie ula po zimie.

Osypanie się rodziny

Śmierć rodziny pszczelej w okresie zimowli.

Pakiet

Sztucznie utworzona rodzina pszczela. Tworzy się ją poprzez zsypanie pewnej ilości pszczół, zazwyczaj 1,2 - 1,5 kg i dołączenie młodej matki, ale bez plastrów i czerwiu.

Pasieczysko

Miejsce ulokowania uli, inaczej zwane toczkiem.

Pasieka towarowa

Pasieka wytwarzająca znaczne ilości miodu i innych produktów pszczelich, przekraczające zapotrzebowanie pszczelarza, jego rodziny i przyjaciół. Owa nadwyżka trafia na rynek.

Pasieka wędrowna

Gospodarstwo pasieczne, w którym rodziny pszczele lub ich część są przemieszczane w trakcie sezonu na nowe pastwiska pszczele w celu lepszego wykorzystania potencjału produkcyjnego owadów lub zgromadzenia miodów gatunkowych.

Patoka

Świeży miód w postaci płynnej. Z czasem tężeje krystalizując i przybiera postać krupca.

Pień

Tradycyjne, stosowane do dziś określenie ula zamieszkałego przez pszczelą rodzinę.

Pierzga

Pyłek pszczeli zmagazynowany w komórkach pszczelich ubity i wzbogacony miodem, a następnie „zakiszony”.

Plaster

Zbudowana z wosku część gniazda lub miodni. Mogą się na nią składać komórki pszczele, trutowe lub oba typy wymieszane na jednym plastrze.

Pożytek

Występujący w środowisku naturalnym nektar, spadź lub pyłek.

Produkty pszczelarskie

Produkty przeznaczone dla pszczelarzy, takie jak drobny sprzęt pasieczny, miodarki, ule itp.

Produkty pszczele

Produkty wytwarzane przez pszczoły, czyli miód, obnóża pyłkowe, pierzga, mleczko, wosk, propolis.

Przegonka

Umożliwia pszczołom przejście w jednym kierunku. Stosuje się ją przed miodobraniem w celu usunięcia owadów z miodni.

Przegra

Pierwszy lot orientacyjny młodych pszczół.

Przepszczelenie

Zbyt wysoki stopień napszczelenia okolicy ograniczający możliwość pozyskiwania miodu.

Przyczepka SAM

Przyczepka samochodowa lekka wykonana we własnym zakresie. Wydziały komunikacji podczas rejestracji wpisują w rubryce typ wyraz SAM, stąd określenie przyczepka SAM.

Pszczelarstwo

Praktyczne zajmowanie się hodowlą pszczół.

Pszczelnictwo

Nauka o pszczelarstwie.

Pyłek

Plemniki roślin wytwarzane przez ich pylniki pozyskiwane przez pszczoły i dostarczane do ula w formie obnóży. Stanowią źródło białka.

Ramka

Konstrukcja służąca do wkładania i wyjmowania plastra z ula.

Robotnica

Nie w pełni wykształcone samice. Są najliczniejsze w rodzinie pszczelej, wykonują wszelkie prace w ulu i poza nim, zapewniające rodzinie przetrwanie.

Rojnica

Rodzaj skrzyni służący do chwytania uwiązanego roju.

Rój

Oddzielona część rodziny z matką pszczelą i najczęściej z trutniami. Są to stare, lotne pszczoły dążące do założenia nowej rodziny pszczelej.

Spadź

Słodkie wydaliny czerwców lub mszyc pobierane przez pszczoły z liści i łodyg roślin liściastych i iglastych. Miód spadziowy nie nadaje się do zimowania rodzin.

Susz

Obudowane, puste plastry złożone w magazynie do przeznaczone do przetopienia lub poszerzenia gniazda.

Toczek

Miejsce ulokowania uli, inaczej zwane pasieczyskiem.

Truteń

Samiec pszczoły. Nie gromadzi miodu, jego celem jest kopulacja i unasienienie matki.

Trutówki anatomiczne

Robotnice, które w skutek nadmiernej konsumpcji mleczka pszczelego i braku substancji matecznej rozwinęły jajniki i zdolność do składania niezapłodnionych jaj.

Trutówki fizjologiczne

Czerwiące trutówki anatomiczne.

Warunki pożytkowe

Inaczej cechy pastwiska pszczelego, takie jak zasobność w nektar i pyłek, odległość, sekwencja zakwitania itp.

Węza

Wytworzona przez człowieka tafla woskowa z zaznaczonymi zaczątkami komórek pszczelich. Może być pszczela lub trutowa. Wprawia się ją w centralną część plastra.

Wziątek

Pożytek znoszony przez robotnice do ula.

Zaperzenie

Wydalenie kału przez rodziny do wnętrza ula.

Zasklep

Woskowa warstewka, którą pszczoły zakrywają komórki z larwami lub dojrzałym miodem.

Zatwór

Rodzaj mobilnego zawężenia ula w sytuacji, gdy jego przestrzeń nie jest zupełnie wypełniona plastrami.

Zimowla

Okres od ostatnich jesiennych lotów do głównego wiosennego oblotu.