Michał Piątek: Dochodowa pasieka

1. Czy pszczelarstwem warto zająć się „na poważnie”?

Dla wielu z nas, pszczelarzy, pasieka jest czymś absolutnie wyjątkowym. Tkwi w sferze duchowej naszego życia. Nie oceniamy jej standardowymi miarami. Jest ona, naturalnie, sposobem na podratowanie domowych finansów, czasem staje się ich głównym filarem. Bywa jednak i tak, że pasieka nie zarabia wcale. Do pszczół mamy stosunek unikalny.

Idąc w upalny dzień w kapeluszu i bluzie na przegląd uli, ociekamy potem i oddychamy z wysiłkiem. Mimo tego, mało kto w tej sytuacji pomyśli, że jest to ciężka i żmudna praca. Wręcz przeciwnie – jesteśmy właśnie na drodze do kolejnej przygody. Nigdy nie wiadomo, czym pszczoły zaskoczą swojego opiekuna tym razem.

To wspaniałe, że można zarobkowo zajmować się aktywnością przysparzającą tak wiele radości i podekscytowania. W dziedzinie nauk ekonomicznych wypracowano wiele instrumentów, które poprawiają wyniki finansowe prowadzenia rozmaitych działalności. Niektóre z nich można zastosować także w gospodarstwie pasiecznym.

Wbrew pozorom, jego prowadzenie nie różni się zbytnio od zarządzania mikroprzedsiębiorstwem. W obydwu przypadkach przyjmuje się budżety inwestycyjne, szacuje ryzyko, antycypuje rozwój tendencji rynkowych, planuje czynności w czasie i zabiega o maksymalizację zysków. Na pszczelarstwo można przecież spojrzeć czasem tak samo, jak na każdy inny segment rynku czy branżę.

Celem rozważań będzie poddanie gospodarstwa pasiecznego typowej analizie pod kątem jego szans rynkowych. Za każdym razem, gdy rozważa się możliwość zainwestowania w dany podmiot działający w określonym sektorze rynku, fundamentalne jest zbadanie rentowności potencjalnej inwestycji.

1.1. Czym jest analiza strategiczna?

Jest to zbiór rozmaitych działań zmierzających do diagnozy otoczenia podmiotu. Może też stanowić etap działań diagnostycznych, których celem jest określenie aktualnych i przyszłych szans i zagrożeń, czyli zewnętrznych warunków rozwoju, a także ocena potencjału organizacji, jej zdolności do wykorzystania szans i przeciwdziałania zagrożeniom.

W tym konkretnym przypadku jest nią pasieka. Celem ich przeprowadzenia jest taka diagnoza, która umożliwia budowę strategii. Plan działania jest nieodzownym fundamentem przyszłego sukcesu. Bez założeń i wytycznych łatwiej popełniać inwestycyjne błędy. Istnieje ryzyko, że nasze decyzje nie będą spójne i nie osiągniemy efektu synergii.

Nasze działania i rozwiązania zastosowane w pasiece nie będą się zazębiać i w efekcie nie wyzyskamy w pełni potencjału projektu. A pasieka jest przecież projektem skomplikowanym. Wymaga interdyscyplinarnej wiedzy, konsekwencji, nakładów finansowych, a czasem także ponoszenia sporego ryzyka.

Wobec powyższego, irracjonalnym wydaje się podejmowanie kroków bez refleksji nad tym, co pragniemy osiągnąć za jakiś czas.

Grono potencjalnych użytkowników analizy strategicznej w pszczelarstwie jest relatywnie szerokie. Przede wszystkim z obszernego katalogu narzędzi analitycznych korzystać może i powinien sam właściciel pasieki. W końcu nikt inny nie jest w stanie podjąć wiążących decyzji co do przyszłego kształtu gospodarstwa, obszarów i zakresu jego funkcjonowania.

Analizy takiej dokonują także instytucje finansowe, kredytujące większe inwestycje w pasiekach. Zapewne w ograniczonym stopniu w oparciu o instrumenty analityczne swe decyzje o udzieleniu dotacji podejmują agencje rolne działające w Polsce. Analiza strategiczna jest potrzeba także inwestorom niezaznajomionym ze specyfiką branży.

Można czasem nawiązać współpracę z kimś, kto dysponuje wolną gotówka na cele inwestycyjne, lecz nie ma pomysłu na to, gdzie je ulokować. Stanąłem kiedyś przed takim dylematem. Chciałem kupić pewną firmę, lecz nie miałem dość środków finansowych ani wystarczającej zdolności kredytowej.

Istnieje czasem możliwość dokonywania okazjonalnych zakupów. Trzeba zawsze zastanowić się jednak, co jest faktycznie trafionym pomysłem. Takim, który zdynamizuje rozwój pasieki. Może się czasem okazać, że pozornie dobry zakup stanie się kotwicą.

Wprowadzenie wielu systemów uli czy zakupy zdezelowanego sprzętu nie tylko nie podniosą znacząco wartości gospodarstwa pasiecznego. Wprowadzą one niepotrzebne komplikacje w codziennych pracach. Okaże się, że nasze rutynowe czynności przestają być efektywne czasowo. Pojawią się trudności logistyczne wynikające z bardziej skomplikowanego procesu planowania zakupów.

W jaki sposób zaplanować analizę strategiczną pasieki? Najłatwiej chyba zastosować utarty schemat postępowania w takich i podobnych przypadkach: od ogółu do szczegółu. Dzięki takiej organizacji badania zniwelujemy ryzyko pominięcia analizy istotnych czynników dla powodzenia pszczelarskiego przedsięwzięcia.

1.2. Makrootoczenie pasieki

W pierwszej kolejności badaniu trzeba poddać czynniki oddziałujące na naszą pasiekę w otoczeniu dalszym, niewynikające bezpośrednio z konkurencji panującej na rynku nieprzetworzonych produktów pszczelich. Odnajdziemy je w otoczeniu ekonomicznym. Wynika ono z ogólnej sytuacji gospodarczej.

Należy się zastanowić jak zamożni są nasi potencjalni klienci i czy rzeczywiście to oni właśnie stanowić mają grupę docelową odbiorców naszych produktów. Zastanowić się należy także nad demograficznymi aspektami obszaru, w którym prowadzimy sprzedaż.

To ułatwi dobór odpowiednich instrumentów informacyjnych, marketingowych i budowę odpowiednio przepustowych kanałów sprzedaży. Czynniki społeczne, takie jak moda na spożycie miodu czy choćby szeroko pojęte zdrowe odżywianie bez cienia wątpliwości sprzyjają nam, pszczelarzom. Musimy je tylko należycie wykorzystać.

Potrzebne jest badanie otoczenia prawnego. Jest szereg rozwiązań legislacyjnych szczebla centralnego, a czasem także samorządowego, które odnoszą się do chowu pszczół. Bez ich znajomości nie sposób funkcjonować, a tym bardziej trudno jest planować rozwój gospodarstwa pasiecznego. Proces ten może ułatwić także rozeznanie w kwestiach technologicznych.

Rozwój techniki i wzrost poziomu dostępności coraz to szerszej gamy maszyn stawia wiele kolejnych pytań przed osobami opracowującymi model rozwoju pasieki. Odpowiednia selekcja ekwipunku i należyty poziom usprzętowienia to przecież kolejne warunki uzyskania wysokiej sprawności, efektywności wykonywania działań pasiecznych.

Jego analiza powinna mieć zatem najlepiej charakter stały lub przynajmniej cykliczny. To pozwoli na wychwycenie nowych potencjalnych szans i zagrożeń dla prowadzonej przez nas działalności pszczelarskiej.

Do metod analizowania makrootoczenia pasieki zaliczyć można przewidywanie tendencji rozwojowej. Pszczelarz wyposażony w zbiór informacji statystycznych może podjąć próbę wejrzenia w przyszłość. Jeśli w płaszczyznach opisanych powyżej zarysowują się stałe trendy, to daje nam to pewne wyobrażenie tego, czego możemy oczekiwać w otoczeniu dalszym pasieki za pewien czas.

Rysunek 1.1. Czynniki oddziałujące na pasiekę w otoczeniu dalszym:

Posiłkować możemy się także metodami scenariuszowymi. Nie sposób zakładać z całą pewnością, co wydarzy się w przyszłości. Dlatego warto dysponować kilkoma planami działań. Realizacji podlegać będzie ten, który zostanie uznany za najbardziej prawdopodobny.

Jeżeli jednak w makrootoczeniu pasieki zajdą znaczące zmiany, to pszczelarz będzie na nie przygotowany. Wdroży on jeden z zastępczych scenariuszów jej funkcjonowania. Pozwoli to w przemyślany i najlepszy możliwie sposób wyzyskać nowe szanse, zredukować zagrożenia.

Inna jeszcze forma analizy strategicznej makrootoczenia podmiotu nosi nazwę metody delfickiej. Polega ona na planowaniu strategii rozwoju w oparciu o opinie eksperckie. Pszczelarz może skorzystać z wiedzy i doświadczenia innych. Można zasięgnąć opinii ekspertów z różnych płaszczyzn pszczelarstwa.

W konsekwencji także dla zyskowności projektu. Jeżeli jednak pszczelarz przewidzi ją w odpowiednim momencie, to dysponuje on czasem na przygotowanie środków do zniwelowania niepożądanych efektów. Analiza zewnętrzna jest zatem narzędziem, które analizuje zarówno dalsze, jak i bliższe otoczenie pasieki.

A jakimi dysponujemy instrumentami do badania mikrootoczenia naszego pszczelarskiego biznesu? Nim odpowiem na to pytanie zajmijmy się kwestią ustalenia, czym w ogóle owo mikrootoczenie jest.

1.3. Otoczenie konkurencyjne

Mikrootoczenie – tak określić można bliższe środowisko, w którym działa pasieka. Nie chodzi jednak wyłącznie o konkurencyjne pasieki. Rywalizować o nabywców trzeba także z wielkimi sieciami handlowymi. Poprzez import taniego miodu, zwolnienia podatkowe i efekt skali w sprzedaży, obniżający cenę detaliczną narzucają one pasiecznikom trudne warunki.

Walka na rynku nie toczy się jednak wyłącznie o zbyt produktów. Coraz większa rzesza pszczelarzy prowadzi gospodarkę wędrowną, a miejsc, gdzie warto wystawić pasiekę nie przybywa. Konkurencja wewnątrz sektora pszczelarskiego przybiera więc dwojaką postać.

Klienci również są elementem mikrootoczenia gospodarstwa pasiecznego. Mogą to być osoby indywidualne, ale także pośrednicy i hurtowi odbiorcy produktów pszczelich. Czasem klientami są przecież również inni pszczelarze. Jeśli pasieka wytwarza odkłady lub sprzedaje matki pszczele, to typowym odbiorcą będzie inna osoba z branży.

Jest pomocny w próbach oszacowania rentowności prowadzenia działalności w segmencie rynkowym jako głównego wyznacznika jego atrakcyjności.

Inna dogodna metoda do sprawdzenia, czy warto podejmować wysiłek budowy towarowej pasieki polega na stworzeniu profilu ekonomicznego sektora pszczelarskiego. Jest cały katalog kryteriów, które podlegają ocenie. Aby wykorzystać zalety tego instrumentu trzeba wejść w posiadanie możliwie najpełniejszych informacji.

Rysunek 1.2. Czynniki oddziałujące na pasiekę.

Badany jest rozmiar rynku produktów pszczelich, zasięg konkurowania, skala zmian w rocznej sprzedaży, liczba konkurentów rynkowych i ich siła oddziaływania, stopień koncentracji segmentu, przewidywany stopień zwrotu ponoszonych nakładów, stopień zróżnicowania asortymentu innych pasiek i sprzedawców, występowanie efektów skali i uczenia się właścicieli gospodarstw pasiecznych.

Nadrzędnym celem tak prowadzonej analizy jest zidentyfikowanie przewagi konkurencyjnej. Chodzi o wskazanie tego czynnika, który wyróżni nasze gospodarstwo i sprawi, że odniesie ono sukces rynkowy. Celem pasieki jest więc zaoferowanie klientowi takiej usługi lub towaru, który spełni jego oczekiwania a będzie lepszy niż analogiczna propozycja konkurencyjnych gospodarstw.

Może jednak funkcjonować samodzielnie. Jest wówczas nakierowana na zwiększenie udziału w rynku. Chodzi o poszerzenie grupy odbiorców naszych produktów przy zachowaniu podobnej jakości produktów i polityki cenowej co nasi bezpośredni konkurenci.

1.4. Ocena potencjału pasieki

Po zdiagnozowaniu otoczenia dalszego i bliższego należy w miarę rzetelnie i obiektywnie określić możliwości produkcyjne pasieki. Chodzi zarówno o stan obecny, jak i potencjał rozwoju. Trafne zanalizowanie pierwszego zagadnienia ułatwi przygotowanie planu działania w przyszłości.

Potencjał pasieki to tak naprawdę tkwiąca w niej możliwość odniesienia sukcesu. Konieczne jest zatem oszacowanie zasobów gospodarstwa pasiecznego. Mam na myśli czynniki materialne, takie jak wykorzystywany sprzęt, pogłowie owadów, pastwiska pszczele czy środki transportu.

W grę wchodzą także czynniki niematerialne, takie jak stopień przygotowania pszczelarza, jego wiedza i doświadczenie, kreatywność i jakość oraz słuszność podejmowanych decyzji. Jeśli pasieka jest na tyle duża, że zatrudnia pracowników, to drugi katalog odnosi się także do nich.

Ocenie należy poddać zatem wszelkie działania, których celem jest fizyczne powstanie końcowego produktu. Jej efektem jest możliwość zoptymalizowania aktywności, jak i lepsze ich skoordynowanie.

Analiza łańcucha wartości to model, w którym pasieka jest miejscem połączenia wykorzystywanych zasobów w celu wytworzenia produktu o możliwie największej wartości dla jego nabywcy. Ocenie należy poddać zatem wszelkie działania, których celem jest fizyczne powstanie końcowego produktu. Jej efektem jest możliwość zoptymalizowania aktywności, jak i lepsze ich skoordynowanie.

Omawiane do tej pory metody badawcze sprowadzają się albo do badań otoczenia podmiotu pasiecznego, albo analizują jego wewnętrzną strukturę i funkcjonalność. Czy istnieje wobec tego narzędzie, za pomocą którego będzie można dokonać całościowej oceny? Jest nim analiza SWOT.

1.5. Analiza SWOT

Zajmuje ona szczególne miejsce pośród metod analizy strategicznej. Bada ona zarówno otoczenie podmiotu, jak i jej wnętrze. Nazwa metody wywodzi się z języka angielskiego. Jest to akronim słów Strengths (mocne strony), Weaknesses (słabe strony), Opportunities (szanse) oraz Threats (zagrożenia).

Dzięki jej zastosowaniu możliwa jest kompleksowa diagnoza prowadzonej lub planowanej pasieki. Możliwym staje się ocena jej aktualnego stanu i potencjału rozwojowego w kolejnych latach. Analiza SWOT jest narzędziem prostym w obsłudze pozwalającym na sporą dowolność w jego stosowaniu.

Niektórzy naukowcy spierają się nawet, że narzędzie to nie jest metodą analizy strategicznej, a kompletną formą jej prowadzenia. Jest bowiem propozycją oceny systematycznej i wszechstronnej, a jej wyniki mogą z powodzeniem być uwzględniane w procesie strategicznego planowania działalności pasieki. Nie jest to instrument nowy.

Analiza szans i zagrożeń jest badaniem otoczenia pasieki. Je także można przeprowadzić w dwojaki sposób. Pierwszy z nich dotyczyć będzie czynników demograficznych, społecznych, prawnych, kulturowych, technicznych i klimatyczno-pogodowych.

Drugi zaś dotyczy dostawców sprzętu i akcesoriów pszczelarskich, nabywców produktów, ośrodków władzy (głównie przychylność samorządowców), społeczność lokalną. W odróżnieniu od pierwszego przedmiotowego ujęcia, druga postać ma charakter podmiotowy.

Analiza SWOT:

W najprostszej formie analiza SWOT jest tabelką, w której wystarczy wypełnić cztery pola. Wpisuje się w nią hasłowo czynniki oddziałujące na pasiekę z zewnątrz, stanowiące szanse dla jej rozwoju, jak i zagrożenia. Ujmuje ona także wewnętrzne aspekty, czyli atuty i wady. Taki model analizy strategicznej jest bardzo prosty i szybki w realizacji.

Pozwala on na wykazanie i zrozumienie tego, co faktycznie napędza naszą pasiekę, a co wyhamowuje jej rozwój, blokuje i przeszkadza.

Bardziej wartościowy jest jednak model o nieco mocniej rozbudowanej strukturze. Stanowić on może źródło większej liczby precyzyjnych informacji o kondycji pasieki. Istotne jest nadanie poszczególnym czynnikom wag, czyli określenia natężenia, z jakim oddziaływają na pasiekę. Dodatkowo należy także ocenić ich znaczenie dla funkcjonowania gospodarstwa.

Ponieważ we wszystkich grupach liczba czynników może być różna, to aby uniknąć matematycznego błędu, ocena dla każdej z 4 części analizy musi wynosić tyle samo, na przykład 1. Aby zilustrować sposób stosowania tej formy prowadzenia analizy gospodarstwa pasiecznego dokonam przykładowego badania własnej pasieki.

Punktowa analiza SWOT pasieki Pogodny Piątek:

Analizie poddane zostało 20 wybranych, w przekonaniu autora znaczących, czynników determinujących aktualny stan oraz perspektywy rozwoju jego pasieki. Z badania wynika, że mocne atuty gospodarstwa zdecydowanie górują nad jego niedoskonałościami. Sprzęt wykorzystywany w gospodarce pasiecznej jest nowy i utrzymany w dobrym stanie technicznym.

Poprawnie przeprowadzone badanie analityczne sektora, jak i podmiotu, który ma w nim operować musi stanowić podwalinę decyzji o dokonaniu niezbędnych inwestycji.

Analiza strategiczna pasieki przeprowadzona wielopłaszczyznowo i obiektywnie jest dodatkowo punktem wyjścia do planowania strategicznego. Wierzę, że funkcjonuje wiele modeli rozwoju gospodarstw pasiecznych. Wybór tego najodpowiedniejszego musi jednak opierać się o solidne fundamenty.

Im więcej uwagi poświęcimy analizie strategicznej naszej istniejącej lub przyszłej pasieki, tym mniejsze jest prawdopodobieństwo rozczarowań w przyszłości.