Wszystko o pyłku i jego pozyskiwaniu.
Część 6. Budowa pyłku, jego właściwości i skład chemiczny

Pyłek kwiatowy, czyli męskie komórki rozrodcze roślin nasiennych to produkt o wyjątkowo bogatym składzie chemicznym. Kwiaty wytwarzają dużo więcej pyłku niż wynika to z potrzeb roślin.

Ze względu na mnogość substancji odżywczych pyłek jest zbierany przez pszczoły i stanowi dla nich podstawowy, obok nektaru i spadzi, pokarm. Jest on też wartościową odżywką w żywieniu ludzi i ważnym surowcem farmaceutycznym.

Pyłek kwiatowy, czyli męskie komórki rozrodcze roślin nasiennych to produkt o wyjątkowo bogatym składzie chemicznym. Kwiaty wytwarzają dużo więcej pyłku niż wynika to z potrzeb roślin. Ze względu na mnogość substancji odżywczych pyłek jest zbierany przez pszczoły i stanowi dla nich podstawowy, obok nektaru i spadzi, pokarm. Jest on też wartościową odżywką w żywieniu ludzi i ważnym surowcem farmaceutycznym.

Na bardzo dużą wartość odżywczą pyłku zwrócono uwagę niedawno, jak i na to, że całkiem pokaźne jego ilości można produkować wykorzystując niezwykłą pracowitość pszczół.

Najłatwiej bowiem i najskuteczniej jest pozyskiwać pyłek w postaci świeżych obnóży, odbieranych pszczołom zbieraczkom, a także jako pierzgę.

Nie poławia się pyłku przez otrząsanie go z pylników kwiatów – byłby to sposób zbyt pracochłonny. Ta metoda jest niekiedy stosowana przez naukowców do określania wydajności pyłkowej roślin.

Budowa i właściwości

Można powiedzieć, że roślinom „zależy” by jak najwięcej pyłku przyczepiło się do włosków na ciele pszczół, toteż ziarna pyłku roślin owadopylnych mają na zewnątrz różnego rodzaju wypustki, wgłębienia i bruzdy. Sama zaś warstwa zewnętrzna – egzyna – powleczona jest warstwą balsamu pyłkowego, który ułatwia przyczepianie się ziaren do ciał zapylaczy.

Egzyna jest bardzo trwała, co sprawia że jej charakterystyczna struktura mogła zachować się w warstwach geologicznych przez tysiące lat. Pozwala to określić gatunki roślin, które rosły w minionych okresach na danym terenie. Nauka zajmująca się badaniem prehistorycznych pyłków nazywa się palinologią.

Większość roślin owadopylnych dostarcza pszczołom zarówno pyłku, jak i nektaru. Są też rośliny owadopylne dostarczające tylko pyłku, na przykład sasanka, zawilec, kaczeniec, mak, łubin, róża, dziurawiec.

Są też rośliny produkujące dużo pyłku, który jest jednak niechętnie zbierany przez pszczoły, na przykład malwy, ogórki, dynie, kabaczki. Ziarna pyłku tych roślin są bardzo duże, trudno więc pszczołom sklejać z nich obnóża.

Niektóre rośliny, na przykład jaskry, bagno, lipa srebrzysta, ciemiężyca, a także kaczeniec, mają pyłek szkodliwy dla pszczół. Do zatruć pyłkiem dochodzi jednak rzadko, musiałoby go być bowiem w rodzinie zgromadzone bardzo dużo.

W okresie dużego zapotrzebowania na pyłek pszczoły bardzo intensywnie poszukują pyłku. Dlatego może się zdarzyć, że oprócz pyłku roślinnego będą zbierać jego substytuty, jak na przykład mąkę czy nawet trociny.

Wydajność pyłkowa roślin i zapotrzebowanie na pyłek

Wydajność pyłkowa roślin jest wartością dość trudną do określenia. Samo wyliczenie, ile pyłku wytwarzają w pylnikach kwiatów rośliny określonego gatunku, zajmujące daną powierzchnię (na przykład 1 ha) nie wystarczy. Pszczoły bowiem nie są w stanie zebrać wszystkiego pyłku z kwiatów, szczególnie z roślin wiatropylnych. Do tego część pyłku zostanie zebrana przez inne, konkurujące z pszczołami miodnymi owady, na przykład trzmiele.

Naturalny pyłek jest najdoskonalszą i najtańszą odżywką dla pszczół, niezbędną nie tylko do ich prawidłowego rozwoju. Intensywny rozwój wywołany dostatkiem pożytku pyłkowego to najlepsze „lekarstwo” na większość chorób czerwia jak i pszczół dorosłych, skuteczniejsze niż najlepsze leki i środki dezynfekcyjne.

Skład pyłku

W badaniach naukowych stwierdzono, że pyłek zawiera ponad 250 różnych związków chemicznych. Jest w nim prawie wszystko, co potrzebne w pożywieniu i chociaż pyłki poszczególnych gatunków roślin różnią się od siebie, to podstawowy skład chemiczny wszystkie mają podobny.

Zawartość białek i tłuszczów w suchej masie pyłku w procentach:

Pyłek jako źródło białka

Pyłek składa się głównie z białek (od kilku do 40%), węglowodanów (20-50%) i tłuszczów (2-7%), zawiera też dużo mikroelementów oraz różnych substancji biologicznie czynnych, jak flawonoidy, hormony, enzymy, olejki eteryczne i bardzo szeroki zestaw witamin.

Różnice zawartości białka w pyłku poszczególnych roślin są duże. Na ogół pyłek roślin owadopylnych jest bardziej zasobny w białko, niż wiatropylnych. Na przykład pyłek kukurydzy zawiera niespełna 4% białka, koniczyny białej, chabrów i drzew owocowych ponad 20%, a koniczyny czerwonej aż 40%.

Zawartość białka w pyłku pochodzącym z tego samego gatunku też może być różna i zależy od odmiany, warunków glebowych, pogodowych i nawożenia. Generalnie przyjmuje się, ze obnóża mieszane zawierają 20-25% białka.

Inne składniki

Kolejną grupą składników pyłku są węglowodany (cukry). Suchy pyłek zawiera ich od 6 do 50%. Są duże różnice między zawartością węglowodanów w pyłku ręcznie otrząsanym z kwiatów, obnóżach i pierzdze. Obnóża zawierają więcej węglowodanów niż świeży pyłek, ponieważ pszczoły w czasie ich formowania zwilżają go nektarem.

Jeszcze więcej cukrów jest w pierzdze, bowiem pyłek zmagazynowany i ubity w komórkach jest uprzednio dosładzany miodem, później na skutek przemian chemicznych część białka i tłuszczów zostaje rozłożona do związków prostszych. Pyłek zawiera najwięcej fruktozy, glukozy, sacharozy i maltozy.

Inne cukry, na przykład ryboza, arabinoza, melecytoza, turanoza, występują w niewielkich ilościach i w sumie ich zawartość nie przekracza jednego procenta. Ziarna pyłku niektórych roślin zawierają dużo skrobi, nawet do 16% u traw i rdestu. Zawartość i skład cukrów w pyłku zależy od gatunku rośliny.

Bardzo ważnym składnikiem pyłku są tłuszcze. Co prawda nie jest ich dużo od 2 do 7% u różnych gatunków roślin, ale składają się na nie niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT). W ogólnej zawartości tłuszczów udział tych kwasów wynosi do 70%, z czego najwięcej jest kwasu linolowego i linolenowego.

Są one niezbędne do prawidłowego funkcjonowania i rozwoju młodych organizmów (nie tylko pszczół, ale i ...

Pyłek ze względu na bogaty skład chemiczny ma bardzo dużą wartość odżywczą nie tylko dla pszczół. Może być stosowany też w żywieniu ludzi i w medycynie. Zaleca się spożywanie pyłku jako uzupełnienie tradycyjnego pożywienia oraz przy leczeniu chorób będących następstwem braku witamin.