Historia polskich czasopism pszczelarskich. Sprawa ważna i pilna
Radość z pracy przy pszczołach to nie tylko obcowanie z tymi jakże pożytecznymi owadami, jest to także ciągły kontakt z osobami o tych samych zainteresowaniach, chęć dzielenia się z nimi swoimi obserwacjami, odkryciami i przemyśleniami. Pszczelarstwo jednoczy i nie stawia barier związanych z wykształceniem czy wykonywanym zawodem. Wymiana myśli, przedstawianie najnowszych rozwiązań hodowlanych i technicznych, dyskusja o wspólnych problemach oraz dokształcanie to najważniejsze zagadnienia, jakie czasopisma pszczelarskie poruszały od początku swojego istnienia.
fot.© Leszek Kośny
Czasopisma te były również wynikiem lub zachętą do zorganizowanego wspólnego działania, dlatego też często funkcjonowały jako organy towarzystw pszczelarskich różnego szczebla. Czasopisma, jak żadne inne świadectwa pisane, oddają charakter i ducha swojej epoki uświadamiając nam równocześnie, że postęp to efekt niestrudzonej pracy kolejnych pokoleń.
Czasopisma i prasa w ogóle spełniają wyjątkową rolę w naszym życiu. Są często łącznikiem pomiędzy światem nauki, a grupą odbiorców praktyków poszukujących najnowszej i sprawdzonej wiedzy. Żywo reagujący na potrzeby czytelników środek przekazu informacji, jakim jest czasopismo, nawet w dzisiejszych czasach wciąż posiada zalety, dzięki którym przewyższa media elektroniczne.
Historia polskiego czasopiśmiennictwa pszczelarskiego w jej początkowej fazie, to wynik determinacji wybitnych jednostek, które w kraju nieistniejącym na mapach, podzielonym między zaborców, miały siłę propagować wiedzę pszczelarską wśród społeczeństwa.
Losy wielu czasopism wzajemnie się przeplatały. Te współistniejące często odnosiły się wzajemnie do swojej działalności nie zawsze działając solidarnie. Na łamach pism dochodziło do polemiki, a czasami także i ostrej krytyki.
Wiele tytułów istniało na rynku wydawniczym bardzo krótko, a tylko nieliczne osiągnęły wiek kilkunastu lub kilkudziesięciu lat. Poza samoistnymi czasopismami funkcjonowały także, niewielkie objętościowo, czasopisma pszczelarskie ukazujące się w formie dodatków do innych tytułów prasowych.
Temat zapomniany
Opracowanie polskiego czasopiśmiennictwa pszczelarskiego to zadanie trudne i złożone. Najlepiej widać to po wręcz symbolicznej ilości tekstów dotyczących tego zagadnienia oraz formie ujęcia tematu. Oprócz sporadycznych informacji w różnych książkach pszczelarskich i o historii pszczelarstwa, teksty omawiające czasopisma pszczelarskie pojawiały się najczęściej właśnie na łamach czasopism z tej branży.
Nawet dziś brakuje w prasie pszczelarskiej tekstów okolicznościowych, rocznicowych, podsumowujących dorobek danego tytułu, zawierających najważniejsze informacje z historii i dane statystyczne.
fot.© Leszek Kośny
Współcześnie naukową dyskusję na temat czasopism pszczelarskich rozpoczął Roman Tomaszewski (publikujący również artykuły na łamach „Pasieki”) zwracając uwagę na szereg ważnych spraw: sformułowanie jednoznacznej definicji polskiego czasopisma pszczelarskiego a następnie stworzenie jak najpełniejszego spisu tytułów, które do tej pory się ukazywały.
Ocenie, koniecznej do klasyfikacji, powinny podlegać cechy takie jak: częstotliwość i miejsce wydawania, język, w którym je wydawano, narodowość redaktora oraz zawartość czasopisma. W kwestiach definicyjnych niewiele niestety pomagają nam hasła zamieszczone w „Encyklopedii pszczelarskiej” z 1989 i 2013 roku, ale pierwsze z wydań dostarcza jedno z bardziej kompletnych zestawień tytułów.
Również dotychczasowe małe zainteresowanie prasoznawców fachowymi czasopismami pszczelarskimi jest niewątpliwie przyczyną braku monograficznych opracowań poszczególnych tytułów.
Cykl artykułów, jaki zapoczątkowuje niniejszy tekst poświęcony będzie historii polskich czasopism pszczelarskich wydawanych w języku ojczystym począwszy od pierwszych tytułów, które pojawiły się dopiero w drugiej połowie XIX wieku.
Omówione zostaną najważniejsze czasopisma ukazujące się do wybuchu drugiej wojny światowej oraz ich rola w funkcjonowaniu ówczesnych organizacji pszczelarskich, jak również wybitne postaci polskiego pszczelarstwa pełniące funkcje redaktorów, a także współpracowników.
Zgromadzone dotychczas informacje wymagają wielu uzupełnień i właśnie ten fakt zadecydował, że pilnie potrzebne jest dostarczenie środowisku pszczelarskiemu materiału wyjściowego do sprostowań i dyskusji, aby ulatujące w niepamięć wspomnienia i niszczejące oraz rozproszone zbiory czasopism pszczelarskich mogły być utrwalone dla potomnych w jak najbardziej kompletnej postaci.
Biblioteki i kolekcjonerzy
Największą wartość w przeprowadzanych badaniach mają oczywiście oryginalne przedmioty, ich opisy niestety mogą zawierać błędy, a te często są bezkrytycznie powielane. „Praca u podstaw” w przypadku polskich czasopism pszczelarskich wymaga dotarcia do jak największej liczby ocalałych zeszytów.
Efekty kwerend w krajowych bibliotekach nie napawają optymizmem, ponieważ zbiory posiadają liczne luki, a niektóre tytuły nie są dostępne w ogóle w żadnej z tych placówek. Do złej sytuacji należy dodać jeszcze niejednokrotnie bardzo zły stan zachowania czasopism.
fot.© Leszek Kośny
Z kolei bardzo pozytywnym współczesnym działaniem jest tworzenie bibliotek cyfrowych, w których już teraz możemy odnaleźć polskie czasopisma pszczelarskie. Zbiory zdigitalizowane niwelują problem rozproszenia umożliwiając ciągły i łatwy dostęp do nich dla każdego posiadacza internetu.
Stworzenie kompletnej bazy, jak już wspomniano, nie jest możliwe z zasobów wyłącznie jednostek państwowych. Jedynym rozwiązaniem w tej sytuacji pozostaje uzyskanie dostępu do zbiorów zagranicznych i zgromadzonych przez osoby prywatne.
Chęć poznania problemów, obyczajów i planów pszczelarzy żyjących w wiekach minionych, skłania wielu praktyków w czasach obecnych, do kolekcjonowania i studiowania periodyków pszczelarskich. Każde czasopismo, o którym niewiele wiadomo, szczególnie podsyca pasję kolekcjonerską.
Dzięki kolekcjonerom, od zniszczenia ocalał niejeden przedmiot, lecz losy gromadzonych indywidualnie zbiorów także różnie się układają. Bardzo cenne, lecz nieopracowane czasopisma nie zapełnią luki w wiedzy o prasie pszczelarskiej przechodząc jedynie z rąk do rąk i pozostając trofeami, ciekawostkami pokazywanymi nielicznemu gronu osób, czasami jako obiekt publicznych wystaw czasowych.
Trzeba jednoznacznie stwierdzić, że w kwestii czasopiśmiennictwa pszczelarskiego wiele czasu zmarnowano, a jego upływ działa zdecydowanie na niekorzyść naszego wspólnego dziedzictwa. Poruszany temat jest więc także apelem do wszystkich czytelników „Pasieki” o włączenie się w dzieło ocalenia dla potomnych, całego dorobku polskiego czasopiśmiennictwa pszczelarskiego.
Istnieje szansa, że jest to jeszcze możliwe. Również wzajemne, publiczne informowanie się o prowadzonych pracach czy to dotyczących bibliografii pszczelnictwa czy opracowań poszczególnych tytułów czasopism, nie tylko zapobiegnie niepotrzebnemu powielaniu tych samych projektów, ale może dostarczyć pomocy w postaci działań wspólnych i wiedzy życzliwych osób.
Apel do czytelników
Pozwalamy sobie zamieścić krótki apel do czytelników o przesyłanie na adres poczty elektronicznej Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. informacji o posiadanych polskojęzycznych czasopismach pszczelarskich. Szczególnie cenne będą wszystkie dotyczące prasy pszczelarskiej ukazującej się do 1939 roku.
W powojennej historii czasopism pszczelarskich bardzo interesujące mogą okazać się te regionalne o niewielkim nakładzie. Pominięte zaś zostaną wszystkie tytuły ukazujące się obecnie ze względu na ich łatwą dostępność (głównie ”Pszczelarstwo” posiadające najdłuższy staż wydawniczy).
Z osobami, których zbiory są szczególnie przydatne do uzupełnień zasobów państwowych, zostanie nawiązany kontakt i omówione formy współpracy. Wszyscy czytelnicy dysponujący informacjami oraz materiałami odnoszącymi się do publikowanych tekstów z serii, którzy mogą w jakikolwiek sposób je ulepszyć, przyczynią się do poprawienia obecnego stanu wiedzy.
Informacje, które są niezbędne do prawidłowej identyfikacji czasopisma należy przedstawić według załączonego wzoru:
- Tytuł czasopisma
- Podtytuł (jeśli występuje)
- Nr zeszytu i nr określający rocznik czasopisma
- Data wydania: dzień (jeśli jest podany), miesiąc i rok
- Miejsce wydawania
- Redaktor lub zespół redakcyjny
- Liczba stron
Dodatkowo osoba przesyłająca informacje może również podać nr telefonu kontaktowego.
Leszek Kośny
Starszy kustosz Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze
