Najnowsze kierunki i osiągnięcia w hodowli pszczół i wychowie matek pszczelich
Hodowla pszczół polega na świadomym działaniu hodowcy, który wykonuje szereg niejednokrotnie skomplikowanych zabiegów zmierzających do poprawienia założeń dziedzicznych (genotypu) pszczół. W rezultacie hodowcy chodzi jednak o poprawienie wartości użytkowej, czyli polepszenie cech decydujących o miodności, łagodności, małej skłonności do rojenia itd.
W zakres tych działań wchodzi ocena wartości użytkowej i hodowlanej oraz selekcja i dobór osobników do kojarzenia. Zatem pszczelarz wychowujący matki pszczele, choć nazywany jest hodowcą, nie zawsze nim jest, bo wychów matek pszczelich, np. Wykonywany zakupionego materiału reprodukcyjnego, nie może być utożsamiany z hodowlą pszczół, gdyż nią nie jest.
Także niesłusznie hodowcą pszczół nazywamy potocznie każdego pszczelarza użytkującego czy utrzymującego pszczoły.
fot. © Jerzy Wilde
Praca hodowlana nie może być dobrze prowadzona bez oceny terenowej matek pszczelich. Hodowca poszukujący najlepszych pszczół powinien ciągle porównywać wartość użytkową rodzin pochodzących od wielu matek, ponieważ to właśnie jest podstawą wyboru osobników do kojarzeń.
Zatem nie ma hodowli bez ciągłej oceny linii hodowlanych pszczół w zakresie ich cech użytkowych. Aby wyhodować matki o dużej wartości użytkowej potrzebna jest ocena matek pszczelich w różnych warunkach środowiska i w różnych pasiekach.
Ocena matek pszczelich
Ocena matek pszczelich prowadzona jest dwutorowo: jako ocena stacjonarna w pasiece hodowcy oraz jako ocena terenowa matek w pasiekach towarowych na terenie całego kraju.
Wobec znacznego zróżnicowania środowiska, do którego trafiają matki pszczele na terenie całego kraju, ocena stacjonarna pszczół prowadzona bezpośrednio w pasiekach hodowlanych musi być uzupełniona przez ocenę terenową prowadzoną w pasiekach produkcyjnych.
Ocena terenowa organizowana jest w sposób jednolity dla wszystkich pasiek. Matki z pasiek hodowlanych przekazywane są do innych regionów kraju i w wybranych pasiekach poddawane są ocenie. W ten sposób linie hodowlane pszczół pod względem cech użytkowych porównywane są względem siebie i do populacji miejscowej.
Ocena terenowa
W pasiekach hodowlanych można kupić różny materiał hodowlany i użytkowy. Ale skąd można wiedzieć, jaki materiał będzie najlepszy dla danej pasieki, skoro jest tyle linii i możliwości kojarzeń? Na to pytanie daje odpowiedź ocena terenowa, prowadzona w pasiekach całego kraju, pod kontrolą Krajowego Centrum Hodowli Zwierząt (KCHZ).
Dzięki tej ocenie i wynikom publikowanym corocznie przez KCHZ w specjalnych biuletynach odbiorcy matek pszczelich mają ułatwiony wybór, a ich decyzja o zakupie materiału użytkowego lub hodowlanego nie jest obarczona dużym ryzykiem.
Mogą wybierać dla swoich pasiek takie rodzaje krzyżowań, które okazują się najlepsze w danym terenie. Jednak nie jest to łatwe. Okazuje się bowiem, iż matki z określonych kojarzeń u jednego pszczelarza są najlepsze, a u innego, mającego pszczoły w tej samej okolicy, mogą być najgorsze. Często decyduje o tym sposób i intensywność gospodarowania. Nie mówiąc już o tym, iż każdy sezon pasieczny różni się warunkami pogodowymi, co powoduje rozmaite wykorzystanie istniejących pożytków.
Dla pszczelarzy najważniejsza jest możliwość dobrania najlepszego materiału hodowlanego o najbardziej odpowiednich cechach użytkowych do konkretnych warunków, w jakich jest prowadzona pasieka produkcyjna. Tylko, w jaki sposób dokonać tego najwłaściwszego doboru? Nie jest to sprawa łatwa i oczywista.
Potrzebne jest do tego spore wyczucie, niezbędna wiedza i doświadczenie. Pszczelarz powinien uważnie obserwować wprowadzane do swej pasieki matki i dokonywać własnej oceny ich wartości użytkowej. Pamiętać należy, iż nie może ona odbywać się na podstawie 2-3 rodzin w pasiece.
Minimalna grupa rodzin, którą zamierzamy ocenić to 8-12 pni, którą powinniśmy porównywać z 2-4 grupami o podobnej liczebności. Nie powinno się także wyciągać zbyt kategorycznych wniosków na podstawie tylko jednego sezonu pasiecznego i najlepiej ocenę prowadzić przez dwa, a nawet trzy sezony.
Inaczej bowiem zachowuje się dana pszczoła przy obfitych pożytkach, a inaczej w lata bardzo ubogie pod względem zbiorów miodu.
Ocena terenowa daje szereg korzyści, zarówno hodowcy, którego materiał jest oceniany, jak i pszczelarzowi – potencjalnemu nabywcy matek pszczelich:
- możliwość uzyskania wyników oceny w innych warunkach niż własna pasieka hodowcy,
- możliwość oceny przydatności różnych typów kojarzeń,
- możliwość oceny materiału hodowlanego na większej liczbie matek, co czyni wyniki bardziej wiarygodnymi i przydatnymi w pracy hodowlanej,
- możliwość publikacji wyników i dotarcia z tą informacją do szerokiego grona odbiorców matek pszczelich.
Niestety, dzisiaj ocenę terenową pszczół w kraju prowadzi się tylko z myślą o kilku najważniejszych dla pszczelarza cechach użytkowych. Są to miodność, rozwój rodziny, skłonność do rójki, łagodność i zimotrwałość, czasem także przydatność do pozyskiwania pyłku kwiatowego.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Można przypuszczać, iż upłynie wiele lat badań, zanim poznamy wszystkie przyczyny masowych upadków rodzin pszczelich oraz zaczniemy skutecznie leczyć chore na warrozę pasieki, tak aby unikać strat pni podczas zimowli.
Jednak zanim to nastąpi warto zająć się, obok leczenia dostępnymi i zarejestrowanymi lekami, także alternatywnymi sposobami zwalczania Varroa destructor, takimi jak kwasy organiczne, czy stosowanie BeeVitalu. Zwłaszcza, że coraz więcej dyskutuje się na temat nieskuteczności leczenia rodzin chorych na warrozę przy pomocy aktualnie dostępnych i zarejestrowanych leków.
Najczęstszą przyczynę takiego stanu upatruje się w nabywaniu oporności na leki przez roztocze Varroa. Wydaje się więc, że najefektywniejszym sposobem niwelowania strat pozostanie jednak racjonalne rozmnażanie rodzin, jako sposób powiększania pasiek, dostępny dla każdego zainteresowanego pszczelarza poprzez samodzielne działanie, bądź też zakup rodzin, odkładów lub pakietów od innych pszczelarzy.
Ten ostatni sposób będzie szczególnie eksploatowany dopóty, dopóki w ramach programu pomocowego UE znajdować się będą środki na refundację.
Jerzy Wilde
Katedra Pszczelnictwa UWM w Olsztynie
ul. Oczapowskiego 5
10-957 Olsztyn
e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
