Część I. Rynek pszczół

1. Pasieki w Polsce

Pszczelarstwo jest integralną częścią polskiego rolnictwa i środowiska naturalnego, a także polskiej kultury. Nasz kraj leży w strefie klimatu umiarkowanego.

W naturalnej szacie roślinnej takiego klimatu dominują rośliny nasienne, których rozmnażanie jest uzależnione od zapylenia przez owady. Najważniejszym gatunkiem zapylającym rośliny w naszej części świata były i są pszczoły miodne.

Pojawiły się one na terenie Europy Środkowej po ostatnim zlodowaceniu, na długo przed powstaniem współczesnej cywilizacji.

Pszczoły były użytkowane przez ludzi od niepamiętnych czasów, a głównym produktem pozyskiwanym od nich był miód. Wraz z postępem cywilizacyjnym zmieniał się wygląd pasiek oraz sposoby obsługi rodzin pszczelich.

Również niewielkim wahaniom podlega poziom wytwarzania produktów pszczelich w Polsce oraz rynek artykułów i urządzeń do produkcji pszczelarskiej.

2. Produkty pozyskiwane w polskich pasiekach

Z szerokiej gamy pasiecznych produktów najpowszechniej pozyskiwany w naszych pasiekach jest miód. Wydajność miodowa rodziny pszczelej może być różna i zależy od warunków pogodowych oraz zaangażowania pszczelarza.

W pasiekach prowadzonych ekstensywnie ilość miodu pozyskanego w sezonie z jednego pnia wynosi od kilku do kilkunastu kg. Tam, gdzie jest prowadzona intensywna gospodarka nastawiona na pozyskiwanie dużych ilości produktów, przekracza 30 kg, a rekordowo sięga nawet 80 kg.

Produktem pozyskiwanym w każdej pasiece jest wosk. Jego produkcja wynika z konieczności wymiany części plastrów w każdym sezonie. Wydajność woskowa jednej rodziny pszczelej w Polsce wynosi od 0,3 do 1 kg.

W wielu pasiekach pozyskiwane są uboczne produkty pszczele, z których największe znaczenie ma pyłek kwiatowy, poławiany w formie obnóży. Zależnie od intensywności pozyskiwania z jednej rodziny uzyskuje się od 1 do 5 kg pyłku. Inne produkty uboczne to pierzga, propolis, mleczko pszczele i jad pszczeli.

Innym kierunkiem użytkowania pasiek jest usługowe zapylanie upraw rolniczych. Produktem jest tutaj wzrost plonu zapylanej rośliny, a pszczelarz otrzymuje zapłatę za zapylanie od plantatora.

To główny kierunek użytkowania pszczół w krajach, gdzie plantacje roślin rolniczych zajmują bardzo duże obszary i gdzie na skutek trwającego dziesiątki lat stosowania pestycydów została zniszczona dzika entomofauna.

3. Zapotrzebowanie na odkłady i pakiety

W każdej dziedzinie gospodarki ma miejsce ciągła rotacja dóbr wytwórczych i dotyczy to również pasiek. Jedni pszczelarze pasieki zakładają, inni likwidują, jeszcze inni powiększają lub zmniejszają.

Nieodłącznym elementem gospodarki pasiecznej są straty zimowe pszczół, straty w wyniku chorób oraz zatruć, a także straty wynikłe z błędów popełnionych przez pszczelarzy, zwłaszcza mało doświadczonych.

Stąd na rynku wciąż utrzymuje się popyt na pszczoły, który wzrasta po wyjątkowo niekorzystnych zimach i sezonach stwarzających korzystne warunki do rozwoju chorób.

Rynek odkładów i sztucznych rojów w zasadzie nie istniał w Polsce przed transformacją ustrojową na początku lat 90. XX wieku. Wcześniej pszczelarze często kupowali matki hodowlane i użytkowe, całe rodziny pszczele z ulami lub bez oraz, znacznie rzadziej, kilkuramkowe odkłady i naturalne roje.

Handel pszczołami w postaci rojów lub odkładów miał zasięg lokalny. Najczęściej stosowanymi sposobami zakładania i powiększania pasieki był wtedy zakup rodzin pszczelich oraz wykonywanie we własnym zakresie odkładów i znacznie rzadziej nalotów lub zsypańców.

4. Finansowanie zakupu pszczół

W rozwiniętych krajach europejskich pszczelarstwo jest wspierane przez państwo, które widzi znaczenie pszczół dla gospodarki i w utrzymaniu naturalnego środowiska. Wsparcie polega na finansowaniu przedsięwzięć mających na celu odbudowę pogłowia pszczół lub przynajmniej utrzymanie go na stałym poziomie.

Rentowność pszczelarstwa, podobnie jak wielu innych gałęzi rolnictwa, w ostatnich dziesięcioleciach drastycznie spadła i nie mogłyby one istnieć bez wsparcia państwowego.

W Polsce stałym elementem wspierania pszczelarstwa przez wiele lat była możliwość zakupu cukru z przeznaczeniem na dokarmianie pszczół po cenie niższej niż rynkowa (lub zakupu cukru w ogóle, w latach powszechnych niedoborów rynkowych 1976-89).

Po przystąpieniu do UE z tego sposobu wsparcia zrezygnowano, wprowadzono za to mechanizmy funkcjonujące w krajach unijnych.

Jednym z najważniejszych elementów wsparcia jest dofinansowanie zakupu matek pszczelich, co ma na celu poprawę jakości pogłowia, oraz dofinansowanie zakupu rodzin pszczelich, odkładów i pakietów, czego celem jest odbudowa i zwiększanie pogłowia pszczół.

Należy się liczyć z tym, że państwo również w kolejnych latach będzie wspierać zakładanie, powiększanie i utrzymywanie pasiek. Istnienie bowiem pszczół i ich praca jako zapylaczy jest niezbędnym czynnikiem pozwalającym utrzymać bioróżnorodność w naturalnym środowisku oraz zapewnić wysoką produkcję żywności.