Mało znane drzewa dostarczające pożytku, cz. 2.

W poprzedniej części artykułu opisano pigwę pospolitą, surmię bignoniowatą, tulipanowiec amerykański oraz ewodię Daniella. W dzisiejszym odcinku prezentujemy kolejne mało znane drzewa warte posadzenia w pobliżu pasiek.

Bożodrzew (ajlant) gruczołowaty (gruczołkowaty) - Ailanthus altissima (Mill.) Swingle

Pochodzi z Chin, a w innych krajach sadzony jest głównie w celach dekoracyjnych. Łacińska nazwa rodzajowa rośliny nawiązuje do wysokości drzewa (20-30 m), a wywodzi się z języka malajskiego i oznacza „niebiańskie, boskie drzewo”, co znalazło odzwierciedlenie także w angielskiej nazwie „tree of heaven”.

Bożodrzew gruczołowaty.
fot.© Aneta Sulborska

Bożodrzew charakteryzuje się wysokim pniem oraz luźną, niezbyt regularną koroną. Pierzastozłożone liście rośliny składają się z 13-25 listków i mogą osiągać do 60 cm długości. Na ząbkach u podstawy listków widoczne są gruczołki (stąd nazwa „gruczołowaty”), które są nektarnikami pozakwiatowymi.

W cieplejszych krajach wydzielają one nektar, u egzemplarzy rosnących w Polsce są na ogół nieaktywne. Rośliny wytwarzają niewielkie, żółtozielone kwiaty o nieprzyjemnym zapachu zebrane w duże, wiechowate kwiatostany. Na jednych osobnikach powstają tylko kwiaty męskie zawierające jedynie pręciki, na innych kwiaty obupłciowe.

Kwitnienie trwa około 2 tygodni w VI-VII. Owocem są orzeszki opatrzone skrzydełkiem.

Jarząb szwedzki – Sorbus intermedia (Ehrh.) Pers.

Na ogół jest drzewem o zwartej, regularnej koronie dorastającym do 10-20 m, lecz może być także wielopniowym krzewem. Posiada pojedyncze liście o jajowatym lub eliptycznym kształcie o długości 10-12 cm. Z wierzchu są one ciemnozielone, zaś od spodu szaro owłosione.

Jarząb szwedzki.
fot.© Aneta Sulborska

Kwitnienie rozpoczyna się w V. Białe, nieprzyjemnie pachnące kwiaty zebrane są w rozgałęzione, płaskie kwiatostany (baldachogrona). Po przekwitnieniu powstają pomarańczowoczerwone owoce, które długo utrzymują się na drzewie i są chętnie zjadane przez ptaki.

W Skandynawii drewno wykorzystywane jest w stolarstwie, zaś z owoców sporządza się konfitury. W okresach głodowych wysuszone i zmielone owoce stanowiły dodatek do chleba.

Kasztanowiec zwyczajny (= kasztanowiec biały, pospolity) – Aesculus hippocastanum L.

Często mylnie nazywany jest kasztanem. Cechuje się wydłużoną, zaokrągloną i bardzo gęstą koroną. Dorasta do 25-30 m wysokości. Jego liście składają się z 5-7 dłoniasto ułożonych listków osiągających do 25 cm długości. Kształtem przypominają liście kasztana jadalnego, do czego nawiązuje łacińska nazwa gatunkowa rośliny złożona ze słów: híppos = koń i kastánon = kasztan.

Kasztanowiec zwyczajny.
fot.© Aneta Sulborska

Związek kasztanowca z końmi oparty jest na przesłankach, jakoby Turcy wykorzystywali owoce rośliny do leczenia koni. W V lub na początku VI kasztanowce wytwarzają duże, stożkowate kwiatostany o długości 20-30 cm nieuchronnie wskazujące na zbliżający się czas matur.

Kwitnienie trwa około 15 dni. Kwiaty są białe, jedno- lub obupłciowe z żółtą plamą na dolnym płatku, która po zapyleniu zmienia kolor na czerwony. Jest to sygnał dla owadów zapylających o zmniejszającej się ilości nektaru w kwiatach.

Owocem kasztanowca są kolczaste, zielone torebki zawierające 1-3 nasiona. Kwiaty, owoce oraz kora mają zastosowanie w lecznictwie. Kora jest również wykorzystywana w garbarstwie oraz można z niej uzyskać brunatny barwnik do farbowania wełny.

Natomiast bogate w skrobię nasiona służyły jako pokarm w czasach głodowych. Po zmieleniu można je także wykorzystywać do mycia lub prania, do wyrobu kleju oraz alkoholu.

Klon jawor (=jawor) – Acer pseudoplatanus L.

Może dorastać do 35-40 m wysokości. Wytwarza 5-klapowe, z wierzchu nieco pomarszczone, ciemnozielone, spodem sinozielone (lub purpurowofioletowe u odmian) liście o jajowatych klapach. Drobne (o średnicy 7-10 mm), żółtozielone kwiaty zebrane są w długie zwisające grona.

Klon jawor.
fot.© Aneta Sulborska

Kwitnienie ma miejsce w pierwszej połowie V. Drewno jaworowe jest łatwe do obróbki i politurowania, często używa się go w stolarstwie, snycerstwie i tokarstwie.

Klon tatarski– Acer tataricum L.

Jest niewielkim drzewem lub wysokim krzewem dorastającym do 10 m wysokości. Wytwarza szeroką, gęstą i nisko osadzoną koronę. Jego liście są szerokojajowate, wrębne lub nieznacznie klapowane o długości do 10 cm. W drugiej połowie V, po rozwoju liści rozpoczyna się kwitnienie trwające ponad 2 tygodnie.

Klon tatarski.
fot.© Aneta Sulborska

Białawe, drobne (5-7 mm średnicy) kwiaty o podwiniętych do wewnątrz płatkach zebrane są w wyprostowane wiechy.

Lilak japoński – Syringa reticulata (Blume) H. Hara

Jest wysokim krzewem lub niewielkim drzewem osiągającym do 10 m wysokości (gatunek najwyższy i najpóźniej kwitnący ze wszystkich lilaków). Posiada eliptyczne, na szczycie zaostrzone liście o długości 5-14 cm. Kwiaty są drobne, kremowobiałe o silnym zapachu, zebrane w luźne wiechy o długości 25-30 cm.

Lilak japoński.
fot.© Aneta Sulborska

Kwiaty rozwijają się na ubiegłorocznych przyrostach z najwyższych pąków bocznych. Łacińska nazwa rodzajowa rośliny wywodzi się prawdopodobnie od greckiego słowa sýrinx = trzcina, flet, fujarka, piszczałka, co być może ma związek z długą rurką kwiatu lub luźnym rdzeniem w młodych pędach, z których można robić proste instrumenty muzyczne.

Mydleniec wiechowaty – Koelreuteria paniculata Laxm.

Jest niewielkim drzewem dorastającym do 10 m wysokości. Wytwarza duże (do 45 cm długości) pierzaste liście złożone z 7-15 listków, które jesienią przebarwiają się na żółto lub pomarańczowo. W VI pojawiają się żółte kwiaty zebrane w okazałe wiechy o długości do 30 cm. Kwitnienie trwa około 3 tygodni. Owocem jest torebka.

Mydleniec wiechowaty.
fot.© Aneta Sulborska

Oliwnik wąskolistny - Elaeagnus angustifolia L.

Jest ciernistym krzewem lub drzewkiem dorastającym do 8 m. Łacińska nazwa rodzajowa rośliny wywodzi się od greckich słów elaia, élaios = drzewo oliwne i hagnus = czysty, niewinny. Gałęzie najczęściej zwisają i są pokryte przez lancetowate, podobne do wierzby liście o długości do 8 cm.

Oliwnik srebrzysty.
fot.© Aneta Sulborska

Zarówno na gałązkach, jak i liściach oliwnika występują liczne tarczowate włoski, dzięki którym pędy odznaczają się błyszczącym, srebrzystym kolorem. W V-VI na roślinach pojawiają się cytrynowożółte, z zewnątrz srebrzyście owłosione kwiaty wyrastające na krótkich szypułkach pojedynczo lub po 2-3 u podstawy gałązek.

Nie mają one wykształconych płatków korony, a ich dekorację stanowią jedynie działki kielicha. Kwiaty przyjemnie i silnie pachną, najintensywniej w godzinach wieczornych. Kwitnienie trwa około 2 tygodni. Owocem jest kulistawy, srebrzysto owłosiony pestkowiec zawierający brunatny barwnik i olej.

Po dojrzeniu owoce zmieniają barwę na pomarańczową, tracą włoski i nadają się do konsumpcji, długo pozostają na drzewie – nawet do wiosny. Wewnątrz owoców znajdują się nasiona o prążkowanej powierzchni, które po połknięciu przez ptaki pełnią w ich przewodach pokarmowych rolę gastrolitów – „kamyków” ułatwiających mechaniczne trawienie.

Perełkowiec japoński (=sofora japońska, sofora chińskia, szupin) - Styphnolobium japonicum (L.) Schott

Jest wysokim (do 30 m) drzewem o szerokiej zaokrąglonej lub parasolowatej koronie. Mimo nazwy – nie pochodzi z Japonii, lecz z Korei i Chin, zaś w Kraju Kwitnącej Wiśni jest od wieków sadzony. Wytwarza pierzastozłożone liście utworzone z 7-17 ciemnozielonych jajowatych listków o zaostrzonych wierzchołkach.

Perełkowiec japoński.
fot.© Aneta Sulborska

W VII-VIII na roślinach pojawiają się kremowe, przyjemnie pachnące kwiaty o długości 1,5 cm. Zebrane są one w wiechy (do 30 cm długości) na szczytach pędów i liczą 50-100 kwiatów. Kwitnienie trwa około 5 tygodni. Owocem jest przewęzisty strąk.

Drewno perełkowca jest cenione w budownictwie i meblarstwie. Z pączków i kory można uzyskać żółty barwnik, który w Japonii był zarezerwowany jedynie do farbowania cesarskich szat. W Persji barwiono nim dywany a w Niemczech jaja wielkanocne.

Wszystkie części rośliny są trujące, ale stosowane w medycynie ze względu na obecność rutyny pomocnej w leczeniu szkorbutu i nadciśnienia.

dr Aneta Sulborska
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"