Łuseczki woskowe - powstawanie, charakterystyka, obserwacje dotyczące budowy plastrów, cz. 5.

W poprzedniej części artykułu omówiono sposób budowy oraz „mierzenia” komórek przez pszczoły wskazując na ich zachowania instynktowne oraz rolę rozstawu nóg robotnic. Opisano również depozytowanie, czyli gromadzenie na brzegu światła górnej części komórki większej ilości wosku.

To właśnie od tego zabiegu pszczoły rozpoczynają budowę ścian komórek. W artykule przedstawiono również informacje na temat grubości ścian komórek - im starsze plastry tym ściany grubsze i tym gorzej przenika przez nie ciepło.

Fot. 1. Całkowity zasklep na komórce z miodem. Widoczne drobiny łuseczek woskowych.
fot.© Artur Kania

Rola feromonów podczas budowy komórek

Na rodzaj (pośrednio wielkość) budowanych przez robotnice komórek ma wpływ także ilość feromonów wytwarzanych przez matkę, obecność i wiek matki. Przy obfitości feromonów matecznych pszczoły budują komórki pszczele. Przy zmniejszającej się ilości feromonów – komórki trutowe, przy mniejszej ilości – mateczniki rojowe lub na cichą wymianę, przy braku feromonów (braku matki) – mateczniki ratunkowe.

Czy bodziec feromonalny stymuluje pszczoły do budowy równocześnie kilku rodzajów komórek czy tylko jednego? Wydaje się, że sytuacja feromonalna w rodzinie stymuluje budowę jednego rodzaju komórek. Zmieniająca się szybko sytuacja feromonalna mogłaby przyczyniać się do odbudowy plastra, który miałby w dużym stopniu wymieszane komórki pszczele i trutowe.

Po wstawieniu węzy, kiedy narasta nastrój rojowy (mniejsza ilość feromonów matecznych) pszczoły zaprzestają odbudowy węzy, a na niektórych komórkach pszczelich budują miseczki matecznikowe. Każdy typ mateczników zajmuje inne położenie na plastrze.

W przypadku braku otwartego czerwiu roboczego, pszczoły mogą odciągać mateczniki ratunkowe również na niezasklepionym czerwiu (larwach) trutowym. Pod wpływem obniżania temperatury, aktywność feromonalna matki spada, pszczoły już nie budują komórek trutowych, niechętnie także odbudowują węzę.

Niepełny zasklep na komórce z miodem.
fot.© Artur Kania

Czy można wpływać na pszczoły, żeby budowały komórki pszczele o określonym rozmiarze?

Czy pszczoły „zmniejszone” wskutek wychowu w mniejszych komórkach budują komórki plastra naturalnego wg własnych założeń genetycznych czy wg swojej wielkości aktualnej?

Fot. 2. Po usunięciu zasklepu z komórki z larwą, możemy się spodziewać, że larwa wypadnie.
fot.© Artur Kania

Jak powstaje zasklep na komórkach z miodem zasklepianych na sucho i mokro?

Budowa zasklepów woskowych na komórkach z czerwiem i komórkach z miodem różni się. Związana jest z rodzajem użytego wosku, innym sposobem budowy, różnym wiekiem budujących robotnic. Miód lub inny pokarm węglowodanowy zasklepiany jest woskiem świeżo wyprodukowanym, pochodzącym z kawałków łuseczek woskowych, które są przez pszczoły dokładnie i ściśle połączone (fot. 1.).

Fot .3. Zasklepy na mokro powstałe z wykorzystaniem łuseczek woskowych o żółtym zabarwieniu po kwitnieniu nawłoci.
fot.© Artur Kania

Struktura zasklepów woskowych na czerwiu jest luźna, kawałki starszego wosku połączone są tak ze sobą tak, że przypominają porowate ciasto (fot. 4.). Starszy wosk jest najczęściej zbierany z komórek sąsiadujących plastrów.

Według Meyer i Ulrich, (1952) proces zasklepiania larw trwa od 0,5-1 h. Według Koenigera brak zasklepu podczas oprzędzania larw skutkuje ich wypadaniem z plastra (fot. 2.) na początku wykonywania ruchów oprzędzających (tzw. fikołków).

Logika budowy plastrów

Aby poznać logikę budowy plastrów, warto przeanalizować etapy powstawania plastra, budowy pojedynczych komórek, przejścia komórek w inne komórki, wady plastrów, budowę plastrów w sytuacjach trudnych. Kluczowa część komórki, czyli dno może powstać już z dwóch kawałków przyległych ścian i jednego elementu rombu.

Ściany boczne dwóch komórek stają się częścią dna komórki kolejnej. Na piramidach trzech komórek budowana jest po przeciwległej stronie piramida jednej komórki. Długość komórki związana jest z obecnością określonego rodzaju larwy lub obecnością miodu. Miód w komórce sprzyja wydłużaniu komórki.

Podsumowanie

Podsumowując należy wspomnieć, że coraz częściej obserwuje się niedobory wosku i węzy w sprzedaży. Zapotrzebowanie wzrasta. Jednak obawy wśród niektórych pszczelarzy przed wykorzystywaniem miodu i pyłku do produkcji wosku pozostają, co daje podstawę do zastanowienia się, czy miód ten traktować jako pokarm pszczół, który towarzyszy ich rozwojowi i jest wykorzystywany na ich potrzeby bytowe, czy jako miód towarowy, i czy miód ten mógłby być odwirowany przez pszczelarza.

Wydaje się, że produkcja wosku towarzyszy rozwojowi fizjologicznemu pszczół, przejściu ich przez kolejne prace w rodzinie pszczelej, towarzyszy zbiorom miodu, w więc także budowie nowych magazynów miodu, plastrów, wychowywaniu czerwiu.

W tych przypadkach jest naturalnym zjawiskiem. Budowa plastrów (puste plastry) stymuluje pszczoły do zbierania pokarmu, a dopływ pokarmu stymuluje budowę kolejnych plastrów oraz zachowania higieniczne. Ograniczając budowę plastrów w ulu, zmniejszamy zapotrzebowanie bytowe pszczół ulowych i chęć przynoszenia nektaru.

Brak miejsca w ulu do odbudowy nowych plastrów, przy dostatku młodych pszczół woszczarek, może skutkować stratami wosku, przez zwiększenie osypu łuseczek woskowych lub/i może być ważną przyczyną rójki. Ograniczenie odbudowy węzy na korzyść produkcji miodu może ograniczyć naturalny pęd rozwojowy rodzin, skutkować stratami wosku i zmniejszeniem przynoszenia wziątku w postaci pyłku i nektaru.

Wypolerowane dno komórki, widoczne ślady żuwczek.
fot.© Artur Kania

Ciągły rozwój rodzin pszczelich gwarantuje stały przybytek pszczół młodych woszczarek. Trzeba pozwolić rodzinom pszczelim, aby każda rodzina w ciągu sezonu, bez względu na koszty, wyprodukowała 1 kg wosku, która odpowiada ilości podanej węzy, ażeby bilans wosku w każdej rodzinie był przynajmniej zerowy.

Warto także wspomnieć, że silniejsze rodziny zużywają mniej pokarmu w przeliczeniu na pojedynczą pszczołę, która wytwarza mniej wosku, mniej eksploatuje zapasy rodziny korzystając z własnych tłuszczowych zasobów.

Niska cena wosku, nieadekwatna do zużytego przez pszczoły na jego produkcję miodu, a szczególnie słabe warunki pożytkowe mogą uzasadniać decyzje ograniczania wstawiania węzy. Tania produkcja wosku może być możliwa przy bardzo dobrych pożytkach lub w warunkach słabej bazy pożytkowej podczas karmienia pszczół syropem, ale przy dostatecznej podaży pyłku.

Karmienie pszczół syropem w celu większej produkcji wosku przy okazji produkcji ziołomiodów lub odkładów/pakietów, może przynieść pewne korzyści biorąc pod uwagę obecną niską cenę cukru.

Artur Kania

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"