Pestycydy a pszczoły miodne

Wpływ insektycydów neonikotynoidowych na śmiertelność pszczelich rodzin: Streszczenie aktualnej literatury ze szczególnym nawiązaniem do sytuacji w Niemczech, cz. 3.

W poprzedniej części artykułu omówiono znaczenie ostatnich publikacji potwierdzających wpływ neonikotynoidów na pszczoły. W artykule zwrócono również uwagę, że pszczoły uczą się preferencji do pokarmu zawierającego neonikotynoidy. Przypuszcza się, że doświadczają one jakiegoś rodzaju przyjemności, którą można porównać do ludzi palących papierosy.

Roztocze Varroa destructor

Większość aktualnej wiedzy o neonikotynoidach jest w pierwszym rzędzie skupiona na stratach rodzin pszczół na świecie i ujawniane są w innych krajach europejskich (nie tylko w Niemczech). W kontraście do naukowego konsensusu dotyczącego szkodliwości tych pestycydów jest lobby agrochemicznego przemysłu, które popiera pogląd, że niskie dawki systemicznych pestycydów są niegroźne dla pszczół (z wyjątkiem błędów w ich stosowaniu); przedstawiciele przemysłu twierdzą, że pierwszeństwo w zagrożeniu pszczół posiadają roztocze Varroa (26).

Najwyższe stężenia neonikotynoidów odkryto w Ameryce Północnej (w USA 100% nasion kukurydzy jest zaprawiana NN i 95% nasion soi).
fot.© Teresa Kobiałka

W Niemczech przemysł „pestycydowy” w publikacji „Varroa Cover Story” („Ukryta historia warrozy”) opracowanej przez tzw. Instytut Pszczoły, a także przy współudziale niektórych wydziałów badawczych uniwersytetów, którzy w swych pracach zazwyczaj bronią stosowania pestycydów w pozaakademickich magazynach oszukując szeroką publiczność i polityków (27, 28).

Autorzy ci są wykreowani przez złej sławy German Bee Monitoring Project (DEBIMO) (Niemiecki Projekt Monitorowania Pszczół), zainicjowany i sponsorowany przez przemysł pestycydów. Jak było do przewidzenia, głównym wnioskiem tego sponsorowanego przez przemysł projektu jest stwierdzenie, że warroza jest główną przyczyną ginięcia pszczół, a nie neonikotynoidy.

Sprawozdanie DEBIMO było fałszywe, tendencyjne i niekompetentne oraz zawierało ono zakłamane wykresy i nawet nie uwzględniało wszystkich neonikotynoidów – thiacloprid jest przecież neonikotynoidem (23, 29), w związku z tym EFSA nie wzięła tego sprawozdania pod rozwagę stwierdzając, że tak zakłamana i niekompetentna publikacja nie jest warta wzmiankowania (4).

Dla roztoczy V. destructor pierwotnym gospodarzem jest wschodnia pszczoła – Apis cerana – we Wschodniej Azji. Warroza po raz pierwszy została opisana na rosyjskim wybrzeżu Pacyfiku w 1952 r., lecz Apis cerana w niewielki sposób doznaje uszczerbku od V. destructor, bo poprzez tysiąclecia ewolucji nauczyła się bronić przed tym pasożytem.

Pszczoły robotnice nie są uszkadzane w ogóle, a jedynie cierpią trutnie [2]. W późnych latach 70. minionego wieku Varroa destructor opanowała Niemcy za sprawą sprowadzonych rodzin azjatyckich pszczół. Od tamtego czasu pszczoła miodna Apis mellifera nie przystosowała się do warrozy i nie ma ona żadnego mechanizmu obronnego, który posiada Apis cerana (wzajemne czyszczenie się, gryzienie pasożytów i fizyczne usuwanie z gniazda).

To smutne, że w przypadku naszej pszczoły miodnej, w zasadzie egzotyczna krew dla V. destructor jest wysysana przez tego pasożyta, który atakuje każdą formę pszczoły miodnej: trutnie, robotnice, matki i rozwija się na larwach.

Z pewnością wiemy, że warroza nie zabija pszczół, lecz roztocze osłabiają na tyle mocno rodziny, że stają się one podatne na inne choroby. Działają również jako wektor [3] dla chorób wirusowych (24).

Zbiory miodu uzyskane przez rosyjskich pszczelarzy z Nadmorskiego Kraju były o 35% niższe w porównaniu do pszczół rasy krainka, pomimo tego że niemieckie pszczoły miały więcej roztoczy Varroa. Stwierdzono, że pomimo zaopatrzenia rosyjskich rodzin pszczół w najlepsze warunki żywieniowe, poprzez ustawienie w środku pola rzepaku, którego nasiona były intensywnie traktowane neonikotynoidem, musiały spowodować straty pszczół.

Jest sprawą zdumiewającą, że nikt wówczas nie zastanowił się, iż upadek rosyjskich rodzin pszczelich był spowodowany toksycznym wpływem NN. Mimo to, tak wcześnie jak to było możliwe Francuzi w 1999 r. zabronili używania imidaclopridu w uprawach słonecznika, ponieważ stwierdzili zatrucie pszczół neonikotynoidem (33).

fot.© Milan Motyka

Później francuski zakaz został poszerzony na inne uprawy, takie jak: kukurydza, bez najmniejszych konsekwencji na wysokość plonowania tych upraw (34). Stało się to za sprawą podejrzeń, o niebezpiecznym zagrożeniu dla pszczół przez neonikotynoidy, pomimo że dostępność do Internetu w opisywanym okresie była dużo mniejsza.

Sytuacja we Francji w odniesieniu do neonikotynoidów i śmiertelności pszczół była szeroko opisana.

Ponownie spójrzmy na zastanawiające dodatkowe efekty działania NN. Najmocniej traktowanie przez neonikotynoidy są: kukurydza, rzepak i słonecznik, które uprawiano na ogromnych obszarach umiarkowanych stref klimatycznych. Znamy również fakt, że pola nietraktowane przez NN są również nimi zanieczyszczone z powodu wiatru wiejącego podczas wysiewania zaprawionych nasion (35).

Na tych obszarach, gdzie monokultury przeważają, niemożliwe może być znalezienie jakiegokolwiek terenu niezanieczyszczonego przez neonikotynoidy. Rzeczywiście, udowodniono taką sytuację w Wielkiej Brytanii, gdzie przeprowadzono badanie zlecone przez rząd (13).

Warunki rozwoju poszczególnych upraw w krajach tropikalnych są skrajnie odmienne w porównaniu do strefy umiarkowanej, co skutkuje mniejszym użyciem NN, a czasami wręcz w ogóle ich nie używano. Co więcej, tamtejsze niepodtrute pszczoły miodne posiadają mocny system immunologiczny tak, że są zdolne do sprostania inwazji roztoczy Varroa.

Również są tam inne rodzaje przewag, np. zalew gorącego promieniowania słonecznego, a zwłaszcza obecność mocnego promieniowania ultrafioletowego, które rozkłada neonikotynoidy.

Powyższe rozważania brzmią więc nieprawdopodobnie. Jest też niewiarygodne, że roztocze V. destructor są genetycznie identyczne w całym zachodnim świecie (36), wszak powinny były rozwinąć się w różne genetyczne haplotypy w różnych lokalizacjach, a jednak wszystkie one od strony genetycznej uległy tym samym zmianom.

Co więcej, gatunek ten mógłby wejść na przeciwną do normalnej, ścieżkę ewolucyjnego rozwoju, która zawsze prowadzi do poszerzania reprodukcji. Obserwujemy zwiększoną śmiertelność roztoczy V. destructor, co by sugerowało również i w tym gatunku zmniejszoną odporność immunologiczną, jednak wpływ neonikotynoidów na populację tego pasożyta jest zdecydowanie niższy niż na pszczoły miodne.

Sprawia to, że te roztocze są obecnie bardziej śmiercionośne dla pszczół miodnych niż w przeszłości lub w porównaniu do krajów wolnych od NN.

Mogłoby by być interesujące, jak te biologiczne fenomeny będą objaśniane w „Niemieckim V. destructor lobby”. Najprawdopodobniej będą ignorowane te niedogodne dla nich fakty.

Klaus-Werner Wenzel
Niemcy
Redakcja: Graham White
Przetłumaczył: dr inż. Maciej Winiarski
Tytuł oryginału: „Agricultural Pesticides and Honeybees. The Role of Neonicotinoid Insecticides In Bee Colone Death: A Synopsis of Recent Literature, with special reference to the situation in Germany”
THE BEEKEEPERS QUARTERLY, Nr 123, luty 2016, s. 23-29.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"